Sớm đưa Luật Nhà giáo vào đời sống, góp phần nâng cao vị thế và bảo vệ đội ngũ nhà giáo

Thầy trò Trường THPT Nguyễn Gia Thiều. (Ảnh: THẾ ĐẠI)

Sáng 16/6, Luật Nhà giáo đã được thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV với 451/460 đại biểu có mặt tán thành (chiếm 94,35% tổng số đại biểu). Báo Nhân Dân có cuộc trao đổi với Cục trưởng Cục Nhà giáo và quản lý giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo Vũ Minh Đức về những điểm nổi bật của Luật và lộ trình triển khai trong thời gian tới.

Phóng viên: Thưa Cục trưởng Cục Nhà giáo và quản lý giáo dục Vũ Minh Đức, Luật Nhà giáo vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. Dưới góc nhìn của ông, đâu là những điểm mới nổi bật nhất, được xem là đột phá chính sách để nâng tầm vị thế và bảo vệ đội ngũ nhà giáo trong bối cảnh hiện nay?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Luật Nhà giáo là đạo luật chuyên ngành đầu tiên quy định đầy đủ về vị trí pháp lý, quyền, nghĩa vụ và các chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo. Có thể thấy những điểm mới nổi bật như sau:

Thứ nhất, Luật Nhà giáo chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo thông qua hệ thống chức danh gắn với chuẩn nghề nghiệp nhà giáo, phù hợp với từng cấp học và trình độ đào tạo. Các yêu cầu được áp dụng chung cho nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập và ngoài công lập. Lần đầu tiên, vị trí pháp lý của nhà giáo ngoài công lập được xác lập đầy đủ, đồng bộ với tư cách nhà giáo chứ không chỉ là người lao động theo cơ chế hợp đồng lao động. Các yêu cầu chung về chuẩn nghề nghiệp gắn với từng chức danh được áp dụng chung sẽ góp phần tạo ra mặt bằng chất lượng đội ngũ nhà giáo, bảo đảm sự công bằng trong tiếp cận giáo dục có chất lượng giữa các loại hình trường.

Cục trưởng Cục Nhà giáo và quản lý giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo Vũ Minh Đức (Ảnh: THÀNH ĐẠT)

Thứ hai, Luật làm rõ quyền và nghĩa vụ của nhà giáo theo hướng tăng quyền chủ động, sáng tạo và tăng tính bảo vệ nhà giáo trong hoạt động nghề nghiệp. Đồng thời, thiết lập các chế tài bảo vệ nhà giáo thông qua quyền và những điều không được làm của các cá nhân, tổ chức liên quan đối với nhà giáo. Đặc biệt là các quy định đăng tải, phát tán thông tin mang tính quy kết trách nhiệm khi chưa có kết luận của cơ quan có thẩm quyền. Đây là một điểm mới quan trọng, góp phần xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh.

Thứ ba, quy định việc tuyển dụng nhà giáo bảo đảm phải có thực hành sư phạm nhằm lựa chọn người có đủ năng lực gắn với chuẩn nghề nghiệp nhà giáo, đáp ứng hoạt động nghề nghiệp nhà giáo theo từng cấp học, trình độ đào tạo.

Thứ tư, các chính sách điều động, biệt phái, thuyên chuyển, dạy liên trường, liên cấp đối với nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập được quy định đầy đủ. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để ngành giáo dục bố trí, phân công đội ngũ phù hợp với yêu cầu thực tiễn, góp phần giải quyết bài toán thừa thiếu cục bộ nhà giáo các cấp học, góp phần nâng cao chất lượng, năng lực đội ngũ.

Tại Luật Nhà giáo, một số chính sách đặc thù được quan tâm cụ thể: Giáo viên mầm non có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện bình thường; nhà giáo trong cơ sở giáo dục công lập có chức danh giáo sư, phó giáo sư hoặc có trình độ tiến sĩ và nhà giáo làm việc trong ngành, lĩnh vực đặc thù có thể hưởng chế độ nghỉ hưu ở tuổi cao.

Cục trưởng Vũ Minh Đức

Một số chính sách đặc thù được quan tâm cụ thể: Giáo viên mầm non, nhà giáo trong cơ sở giáo dục mầm non nếu có nguyện vọng thì có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện bình thường; nhà giáo trong cơ sở giáo dục công lập có chức danh giáo sư, phó giáo sư hoặc có trình độ tiến sĩ và nhà giáo làm việc trong ngành, lĩnh vực đặc thù có thể hưởng chế độ nghỉ hưu ở tuổi cao.

Thứ năm, chính sách tiền lương, đãi ngộ, hỗ trợ nhà giáo được quan tâm, tạo điều kiện ở mức tốt nhất trong bối cảnh hiện nay. Luật làm rõ chính sách thu hút, trọng dụng người có trình độ cao, tài năng, năng khiếu đặc biệt, có kỹ năng nghề cao làm nhà giáo.

Lớp học tại Trường THCS Thái Thịnh (Ảnh: THẾ ĐẠI)

Một số chính sách đặc thù được quan tâm cụ thể: Giáo viên mầm non, nhà giáo trong cơ sở giáo dục mầm non nếu có nguyện vọng thì có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện bình thường; nhà giáo trong cơ sở giáo dục công lập có chức danh giáo sư, phó giáo sư hoặc có trình độ tiến sĩ và nhà giáo làm việc trong ngành, lĩnh vực đặc thù có thể hưởng chế độ nghỉ hưu ở tuổi cao.

Thứ sáu, giao quyền chủ động cho ngành giáo dục trong tuyển dụng, sử dụng nhà giáo. Theo đó, người đứng đầu các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập được tự chủ tuyển dụng nhà giáo. Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo quy định về thẩm quyền tuyển dụng nhà giáo trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục thường xuyên. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng được giao chủ trì phối hợp các bộ, ngành, địa phương xây dựng chiến lược, đề án, kế hoạch phát triển, tổng biên chế đội ngũ nhà giáo thuộc thẩm quyền quản lý trình cấp có thẩm quyền quyết định; đề xuất cơ quan có thẩm quyền phê duyệt số lượng biên chế nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập.

Phóng viên: Chế độ tiền lương và đãi ngộ đối với đội ngũ nhà giáo luôn là mối quan tâm hàng đầu, vậy Luật Nhà giáo lần này có đưa ra những quy định cụ thể, có tính khả thi cao nào để cải thiện thực chất đời sống giáo viên?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Khi xây dựng Luật Nhà giáo, cơ quan soạn thảo mong muốn cụ thể hóa tối đa những chủ trương của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là về chính sách tiền lương. Luật quy định rõ tại điểm b khoản 1 Điều 23 quy định “Lương của nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp” và giao Chính phủ quy định chi tiết nội dung này. Đây là căn cứ quan trọng để Chính phủ có những quy định điều chỉnh liên quan đến tiền lương của nhà giáo, bảo đảm chủ trương “xếp cao nhất”.

Trên cơ sở đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã dự thảo Nghị định quy định chính sách tiền lương, phụ cấp, chế độ hỗ trợ, thu hút đối với nhà giáo. Dự thảo dự kiến tham mưu Chính phủ sắp xếp lại bảng lương cho một số chức danh như giáo viên mầm non, phổ thông, dự bị đại học, giáo dục nghề nghiệp hạng IV… để bảo đảm thống nhất về bảng lương áp dụng với các chức danh nghề nghiệp viên chức nhà giáo và viên chức các ngành, lĩnh vực khác; đồng thời, bảo đảm mức sống của nhà giáo, giúp nhà giáo an tâm công tác, cống hiến cho sự nghiệp giáo dục.

(Ảnh: THẾ ĐẠI)

Đồng thời, hệ số lương đặc thù từ 1,1 đến 1,6 sẽ được áp dụng tùy theo cấp học, trình độ đào tạo, bảo đảm cao hơn so với viên chức cùng bảng lương ở các lĩnh vực khác; đồng thời thu hẹp khoảng cách giữa giáo viên trẻ và giáo viên lâu năm. Những giải pháp dự kiến này sẽ là căn cứ quan trọng để thực hiện sắp xếp lại tiền lương trong thời gian tới, bảo đảm lương nhà giáo “được xếp cao nhất”.

Bên cạnh đó, Luật Nhà giáo còn dành nhiều nội dung cụ thể để thu hút và bảo đảm công bằng với nhà giáo làm việc trong điều kiện khó khăn. Cụ thể, điểm c khoản 1 Điều 23 Luật Nhà giáo quy định “Nhà giáo cấp học mầm non; nhà giáo công tác ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn; nhà giáo dạy trường chuyên biệt; nhà giáo thực hiện giáo dục hòa nhập; nhà giáo ở một số ngành, nghề đặc thù được hưởng chế độ tiền lương và phụ cấp cao hơn…”

Luật cũng lần đầu tiên quy định chính sách hỗ trợ và thu hút, trọng dụng đối với tất cả nhà giáo, không phân biệt công lập hay ngoài công lập. Theo đó, nhà giáo được hưởng chế độ trợ cấp theo tính chất công việc, theo vùng; được hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, chăm sóc sức khỏe định kỳ, phụ cấp lưu động khi thực hiện công tác xóa mù chữ, phổ cập giáo dục, biệt phái, dạy tăng cường, dạy liên trường, dạy ở các điểm trường. Ngoài ra, nhà giáo công tác tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn được thuê nhà ở công vụ hoặc hỗ trợ tiền thuê nhà nếu không có chỗ ở tập thể.

(Ảnh: THẾ ĐẠI)

Luật Nhà giáo còn quy định hai chính sách nghỉ hưu đặc thù. Thứ nhất, giáo viên mầm non có nguyện vọng có thể nghỉ hưu sớm hơn tuổi quy định trong điều kiện bình thường. Quy định này đáp ứng tâm tư, nguyện vọng của đội ngũ giáo viên mầm non suốt thời gian qua và nhận được sự đồng thuận cao. Thứ hai, để giữ chân người có trình độ cao, nhà giáo có học hàm giáo sư, phó giáo sư, trình độ tiến sĩ hoặc làm trong ngành, lĩnh vực chuyên sâu có thể nghỉ hưu muộn hơn.

Chính sách này góp phần cụ thể hóa chủ trương thu hút, tuyển dụng và giữ chân nhân lực về khoa học, công nghệ, chuyển đổi số trong hệ thống chính trị; đồng thời phát triển đội ngũ giảng viên, nhà khoa học đủ năng lực, giảng dạy các ngành chiến lược theo chủ trương của Đảng tại Nghị định số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây cũng là cơ sở để Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành hoặc tham mưu Chính phủ ban hành các quy định, hướng dẫn chi tiết về tiền lương, chế độ ưu đãi, thể hiện sự tôn vinh của xã hội, chăm lo của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội đối với đội ngũ nhà giáo.

Phóng viên: Đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm nêu gương luôn là “tấm gương” phản chiếu hình ảnh người thầy. Luật Nhà giáo lần này đã cụ thể hóa những yêu cầu đó như thế nào, thưa ông?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Đạo đức và trách nhiệm nêu gương là những phẩm chất cốt lõi, nền tảng trong nhân cách nhà giáo. Luật Nhà giáo đã dành một điều riêng quy định về đạo đức nhà giáo, xác định rõ “Đạo đức nhà giáo gồm các quy tắc ứng xử của nhà giáo trong mối quan hệ với người học, đồng nghiệp, gia đình người học và cộng đồng”. Đây không chỉ là yêu cầu về chuẩn mực hành vi mà còn là công cụ để nhà giáo tự rèn luyện, giữ gìn và phát huy phẩm chất nghề nghiệp.

Trách nhiệm nêu gương cũng được xác định là một phẩm chất quan trọng trong nhân cách nhà giáo. Theo quy định, hoạt động nghề nghiệp của nhà giáo là hoạt động chuyên nghiệp, mang tính đổi mới, sáng tạo, giúp người học phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực thông qua giảng dạy, giáo dục và nêu gương. Nhà giáo cần mẫu mực trong nghề nghiệp, ứng xử trong quan hệ xã hội và bảo đảm liêm chính học thuật.

Phóng viên: Luật có đề ra cơ chế nào để vừa bảo vệ uy tín nhà giáo, vừa xử lý nghiêm các hành vi vi phạm chuẩn mực không, thưa ông?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Để tạo động lực cho nhà giáo giữ gìn và phát huy đạo đức, trách nhiệm nêu gương, Luật Nhà giáo đã quy định rõ các cơ chế bảo vệ uy tín nghề nghiệp và giá trị nhà giáo. Cụ thể, Nhà nước có chính sách bảo vệ uy tín, danh dự, nhân phẩm của nhà giáo trong hoạt động nghề nghiệp; nhà giáo có quyền được tôn trọng, được bảo vệ và đối xử bình đẳng trong quá trình giảng dạy và phát triển nghề nghiệp.

(Ảnh: THÀNH ĐẠT)

Bên cạnh đó, Luật cũng quy định việc rõ trách nhiệm xử lý các hành vi xâm phạm uy tín, danh dự, nhân phẩm của nhà giáo tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, có thể bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; đồng thời phải bồi thường theo quy định của pháp luật. Đặc biệt, các hành vi vi phạm xảy ra trong cơ sở giáo dục hoặc trong quá trình nhà giáo thực hiện hoạt động nghề nghiệp sẽ bị xử lý nghiêm khắc. Những quy định này thể hiện sự tôn vinh và bảo vệ nhà giáo, đồng thời cũng xác lập rõ nguyên tắc công bằng, minh bạch trong xử lý sai phạm nếu có.

Phóng viên: Giáo dục mầm non và giáo dục ở vùng sâu, vùng xa lâu nay vẫn là “điểm nghẽn” trong bài toán phát triển đội ngũ nhà giáo. Luật Nhà giáo lần này có những giải pháp cụ thể nào để tháo gỡ khó khăn, thu hút và giữ chân giáo viên tại những khu vực còn nhiều thách thức này?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Để tăng sức hút đối với nhà giáo vào ngành giáo dục mầm non và khuyến khích đội ngũ giáo viên đến công tác tại các vùng sâu, vùng xa, Luật Nhà giáo đã quy định nhiều chính sách đặc thù bên cạnh các chính sách hiện hành. Trong đó, đáng chú ý là chính sách tiền lương chung, tại điểm b khoản 1 Điều 23 “Lương của nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp”.

Luật cũng dành sự quan tâm đặc biệt đến đội ngũ nhà giáo mầm non và nhà giáo công tác tại các vùng khó khăn. Theo điểm c khoản 1 Điều 23, các đối tượng này sẽ được hưởng và phụ cấp cao hơn, áp dụng cho nhà giáo mầm non, nhà giáo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo, nhà giáo thực hiện giáo dục hòa nhập và một số ngành, nghề đặc thù.

Bên cạnh đó, nhà giáo đến công tác tại vùng khó khăn được hỗ trợ nhà công vụ, nhà tập thể hoặc tiền thuê nhà nếu không có điều kiện bố trí. Giáo viên mầm non nếu có nguyện vọng có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện bình thường nhưng không quá 5 tuổi. Trường hợp có đủ 15 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên sẽ không bị giảm tỷ lệ phần trăm hưởng lương hưu do nghỉ sớm.

(Ảnh: ĐẠI THẮNG)

Luật cũng quy định chính sách ưu tiên trong tuyển dụng, tiếp nhận, điều động nhà giáo đến công tác tại vùng khó, đồng thời bảo đảm quyền lợi điều động trở lại vùng thuận lợi sau khi hoàn thành nhiệm vụ. Những quy định này tạo hành lang pháp lý quan trọng để phát triển đội ngũ nhà giáo, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục mầm non và tại các khu vực khó khăn.

Cùng thời điểm Luật Nhà giáo có hiệu lực, sẽ có 2 Nghị định và gần 20 Thông tư hướng dẫn được ban hành đồng thời. Các văn bản này đóng vai trò then chốt để cụ thể hóa các quy định của Luật, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong toàn hệ thống và tạo hành lang pháp lý, giúp các chính sách của luật được sớm đi vào thực tế cuộc sống, để nhà giáo tiếp cận sớm với các chính sách đã được quy định.

Phóng viên: Ngay khi Luật Nhà giáo được thông qua, việc hiện thực hóa các quy định trong luật sẽ được triển khai như thế nào? Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Cục Nhà giáo đã có kế hoạch, lộ trình hay văn bản hướng dẫn cụ thể nào để đưa luật vào cuộc sống?

Cục trưởng Vũ Minh Đức: Luật Nhà giáo có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026, thể hiện kỳ vọng các chính sách tốt hơn dành cho nhà giáo sớm được triển khai trên thực tế mặc dù việc này cũng tạo ra áp lực lớn cho cơ quan soạn thảo trong việc hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành đúng tiến độ.

Theo kế hoạch, cùng thời điểm Luật Nhà giáo có hiệu lực, sẽ có hai Nghị định và gần 20 Thông tư hướng dẫn được ban hành đồng thời. Các văn bản này đóng vai trò then chốt để cụ thể hóa các quy định của Luật, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong toàn hệ thống và tạo hành lang pháp lý, giúp các chính sách của luật được sớm đi vào thực tế cuộc sống, để nhà giáo tiếp cận sớm với các chính sách đã được quy định. Tính đến thời điểm hiện tại, khi Luật ban hành, các Nghị định và Thông tư sẽ được thực hiện theo đúng quy trình soạn thảo văn bản quy phạm và sẽ ban hành vào thời điểm Luật Nhà giáo có hiệu lực.

Trong khi Luật chủ yếu quy định các nguyên tắc và nội dung mang tính khái quát, các văn bản hướng dẫn sẽ cụ thể hóa những quy định đó, giúp đội ngũ nhà giáo và các cơ quan liên quan triển khai hiệu quả, minh bạch các chính sách, thủ tục; đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm, bảo đảm Luật đi vào cuộc sống một cách thiết thực, hiệu quả.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

QUỲNH NGUYỄN - THANH XUÂN