Siết đường nhập lậu khi 'ngành mía đường gặp khó, hàng tồn kho chất đống'

Nỗi lo từ đường nhập lậu

Thời gian qua, Bộ Công Thương nhận được nhiều phản ánh từ Hiệp hội Mía đường Việt Nam, Hội Lương thực thực phẩm TP.HCM và các doanh nghiệp sản xuất, tiêu thụ đường về tình trạng nhập lậu đường tại một số địa phương, nhất là các tỉnh Tây Nam và miền Trung có biên giới giáp Campuchia, Lào, Thái Lan.

Một vụ buôn lậu đường với số lượng lớn bị phát hiện tại địa bàn tỉnh An Giang.

Theo phản ánh, lượng đường nhập lậu ngày càng tăng, được vận chuyển qua các đường mòn, lối mở rồi tuồn sâu vào nội địa. Giá bán đường nhập lậu thường thấp hơn đáng kể so với đường sản xuất trong nước, khiến giá đường nội khó giữ ổn định. Hệ quả là doanh nghiệp sản xuất gặp khó khăn, hàng tồn kho lớn, nông dân trồng mía bị ép giá, thu nhập sụt giảm.

Địa phương phải siết quản lý, xử lý từ gốc

Bộ Công Thương vừa có Văn bản số 6463/BCT-XNK ngày 27/8/2025 gửi UBND các tỉnh, thành phố; Bộ Nông nghiệp và Môi trường về việc phối hợp triển khai các biện pháp quản lý nhằm ngăn chặn tình trạng nhập lậu đường.

Trong Văn bản này, Bộ Công Thương yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố chỉ đạo các sở, ngành, lực lượng chức năng và chính quyền cơ sở triển khai nghiêm túc các kế hoạch, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia.

Đối với các tỉnh có chung đường biên giới với Lào, Campuchia như Quảng Trị, Tây Ninh, An Giang, Đồng Tháp, Đồng Nai, lực lượng Công an, Biên phòng, Quản lý thị trường được giao tăng cường quản lý theo địa bàn, chia sẻ thông tin, chủ động xây dựng các đợt cao điểm kiểm tra, xử lý tình trạng vận chuyển, kinh doanh đường cát nhập lậu.

Tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng – nơi nhu cầu tiêu thụ đường rất cao – Bộ yêu cầu tăng cường kiểm tra nguồn gốc, nhãn hàng hóa, hoạt động sang chiết, đóng gói đường cát, sản xuất đường phèn. Các cơ sở thu mua đấu giá đường cát cũng phải được giám sát chặt để tránh tình trạng hợp thức hóa hàng nhập lậu bằng chứng từ giả.

Ngành mía đường cần giải pháp lâu dài

Thực tế cho thấy, nhập lậu đường chỉ là một phần trong bức tranh khó khăn của ngành mía đường trong nước. Hiện nay, ngành này đang chịu nhiều sức ép: chi phí sản xuất cao, năng suất mía chưa ổn định, hàng tồn kho lớn, trong khi sức tiêu thụ chậm. Đặc biệt, giá đường nhập lậu rẻ càng khiến sản phẩm nội địa khó cạnh tranh.

Ngày 25/8/2025, Văn phòng Chính phủ vừa có Văn bản số 7951/VPCP-NN ngày 25/8/2025 truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính về thông tin “Ngành mía đường gặp khó, hàng tồn kho chất đống”.

Hiện giá đường trong nước rơi xuống mức thấp nhất khu vực trong quý 2/2025 do áp lực từ dư cung và đường nhập lậu. Tình trạng này khiến phần lớn doanh nghiệp trong ngành chứng kiến lợi nhuận sụt giảm mạnh và hàng tồn kho tăng vọt, dù vẫn có một vài đơn vị đi ngược dòng nhờ tối ưu chi phí hiệu quả. Giới chuyên gia và doanh nghiệp nhận định, chừng nào đường nhập lậu chưa được kiểm soát hiệu quả, nguồn cung giá rẻ không chính ngạch sẽ tiếp tục tràn vào thị trường. Điều này khiến giá đường nội địa khó phục hồi một cách bền vững. Vì vậy, trong thời gian tới, việc kiểm soát đường lậu được xem là điều kiện tiên quyết để ngành ổn định. Về phía các doanh nghiệp, để duy trì hoạt động, giải pháp tình thế là tiếp tục tối ưu hóa chi phí sản xuất, kiểm soát chặt chẽ lượng hàng tồn kho và tìm kiếm các kênh tiêu thụ mới.

Tại Văn bản số 7951/VPCP-NN ngày 25/8/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường nghiên cứu, chủ trì, phối hợp với cơ quan liên quan khẩn trương kiểm tra, đánh giá tình hình sản xuất, tiêu thụ, tồn kho đường trong nước, tác động của đường nhập lậu, đề xuất các giải pháp kiểm soát hiệu quả tình trạng đường nhập lậu, ổn định thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp ngành mía đường duy trì sản xuất bền vững; báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả xử lý trước ngày 10 tháng 9 năm 2025.

Ngoài việc đánh giá thực trạng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường còn được giao nhiệm vụ đề xuất giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp ngành mía đường duy trì sản xuất bền vững. Các giải pháp có thể bao gồm: nâng cao năng suất vùng nguyên liệu, hỗ trợ tín dụng cho doanh nghiệp chế biến, mở rộng thị trường tiêu thụ và nâng cao chất lượng sản phẩm để cạnh tranh với hàng ngoại nhập.

Cần sự chung tay của người tiêu dùng và doanh nghiệp

Các chuyên gia cho rằng, để cuộc chiến chống đường nhập lậu hiệu quả, không chỉ lực lượng quản lý nhà nước mà cả người tiêu dùng và doanh nghiệp cũng phải vào cuộc. Người tiêu dùng nên lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc, nhãn mác rõ ràng, ưu tiên hàng nội chất lượng, từ đó góp phần bảo vệ nông dân và doanh nghiệp chân chính.

Để cuộc chiến chống đường nhập lậu hiệu quả, không chỉ lực lượng quản lý nhà nước mà cả người tiêu dùng và doanh nghiệp cũng phải vào cuộc.

Doanh nghiệp mía đường cũng cần đổi mới công nghệ sản xuất, nâng cao năng suất, giảm chi phí, đồng thời phát triển thêm các sản phẩm giá trị gia tăng từ mía để nâng cao khả năng cạnh tranh. Việc liên kết chặt chẽ giữa nhà máy và nông dân trồng mía cũng là yếu tố quyết định trong việc giữ ổn định vùng nguyên liệu và sản lượng.

Về phía cơ quan chức năng, ngoài việc tăng cường tuần tra, kiểm soát tại biên giới và thị trường nội địa, cần xử lý nghiêm các hành vi tiếp tay cho buôn lậu, kể cả cán bộ vi phạm. Việc công khai danh tính các doanh nghiệp, cá nhân vi phạm cũng là biện pháp răn đe hữu hiệu.

Chống nhập lậu đường không chỉ là câu chuyện về quản lý thương mại, mà còn gắn trực tiếp với sinh kế của hàng trăm nghìn hộ nông dân trồng mía và sự tồn tại của hàng chục doanh nghiệp chế biến trong nước. Văn bản chỉ đạo mới đây của Bộ Công Thương cùng sự vào cuộc của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chính quyền địa phương và lực lượng chức năng là động thái cần thiết, nhưng quan trọng hơn là sự kiên trì, liên tục trong thực hiện.

Nếu làm quyết liệt, ngành mía đường Việt Nam sẽ có cơ hội ổn định, phát triển bền vững, qua đó góp phần đảm bảo an ninh lương thực, cân đối cung cầu đường trong nước, và quan trọng nhất là bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, doanh nghiệp chân chính.

Lê Minh