Siết chặt chuyển giá để bảo vệ ngân sách, môi trường đầu tư

Ảnh minh họa.

Nỗ lực từ cơ quan quản lý

Trong bức tranh thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, một nghịch lý ngày càng hiện hữu: nhiều DN liên tục báo lỗ, thậm chí, lỗ lũy kế hàng chục nghìn tỷ đồng, nhưng vẫn mở rộng quy mô sản xuất, tuyển dụng và xuất khẩu. Các chuyên gia kinh tế gọi đây là “lỗ giả, lãi thật”, biểu hiện điển hình của hành vi chuyển giá.

Theo dữ liệu của Bộ Tài chính, đến cuối năm 2023, trong 28.918 DN FDI có báo cáo tài chính đầy đủ, có tới 16.292 đơn vị báo lỗ, chiếm 56%, tăng tới 21,2% so với năm trước. Số DN bị lỗ lũy kế lên đến 18.140, trong khi hơn 5.091 DN đã rơi vào tình trạng âm vốn chủ sở hữu. Tổng giá trị lỗ lũy kế vượt 908.000 tỷ đồng, bất chấp khối FDI vẫn tăng trưởng mạnh về tài sản và vốn chủ sở hữu. Điều đáng nói, nhiều DN báo lỗ triền miên lại vẫn đều đặn mở rộng quy mô, tăng cường xuất khẩu. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhận định, nếu không có hành vi khai khống chi phí từ công ty mẹ, khó có thể lý giải được nghịch lý này. Đây là “lỗ hổng thuế” mang tính hệ thống, gây thất thoát lớn cho ngân sách và bóp méo cạnh tranh.

Không đứng ngoài cuộc, ngành thuế đã tăng cường thanh tra DN có giao dịch liên kết. Năm 2024, chỉ riêng 919 DN FDI bị thanh tra đã bị truy thu gần 1.000 tỷ đồng, giảm lỗ hơn 4.000 tỷ đồng và tăng thu nhập chịu thuế thêm 4.087 tỷ đồng. Trong 5 tháng đầu năm 2025, toàn ngành thuế tiến hành hơn 15.800 cuộc thanh tra, kiểm tra, kiến nghị xử lý tài chính lên tới 20.490 tỷ đồng, tăng 142% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, số thuế truy thu, truy hoàn và xử phạt là 5.632 tỷ đồng; đồng thời, giảm lỗ gần 14.000 tỷ đồng. Những con số này cho thấy nỗ lực không nhỏ trong việc bịt các lỗ hổng ngân sách.

Chuyển giá không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam. Trong quá trình hội nhập sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu, các tập đoàn đa quốc gia có nhiều cách “hợp thức hóa” lợi nhuận. Thông qua phí bản quyền, giá dịch vụ, chi phí quản lý hoặc chuyển giao tài sản vô hình, họ dễ dàng thổi phồng chi phí tại Việt Nam để giảm lợi nhuận chịu thuế.

Công nghệ và hợp tác quốc tế

Trong bối cảnh chuyển giá ngày càng tinh vi, ngành thuế Việt Nam đã chuyển hướng mạnh sang ứng dụng công nghệ số và hợp tác quốc tế. Hệ thống phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) được triển khai nhằm phát hiện sớm dấu hiệu bất thường trong giao dịch liên kết. Các mô hình phân tích rủi ro giúp phân loại DN, từ đó, tập trung thanh tra có trọng điểm, tiết kiệm nguồn lực và nâng cao hiệu quả.

Ở cấp độ toàn cầu, Việt Nam đã tham gia Công ước đa phương chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (MLI) từ tháng 2/2022. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để ngăn chặn dòng lợi nhuận bị “chuyển” sang các thiên đường thuế. Bộ Tài chính cũng đang thúc đẩy việc đối chiếu báo cáo giao dịch liên kết giữa DN tại Việt Nam và công ty mẹ ở nước ngoài nhằm bóc tách giao dịch thật, ảo.

Giới chuyên gia nhận định, để siết chặt quản lý hành vi chuyển giá, Việt Nam cần một chiến lược mang tính hệ thống. Trước hết là hoàn thiện khung pháp lý về thuế, đồng bộ với các chuẩn mực quốc tế trong bối cảnh tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do. Song song với đó, cần nâng cao trình độ điều tra giá chuyển nhượng cho đội ngũ cán bộ, bởi các thủ đoạn chuyển giá thường tinh vi và khó phát hiện. Một giải pháp quan trọng khác là mở rộng ứng dụng công nghệ số trong giám sát rủi ro, chuẩn hóa dữ liệu hóa đơn điện tử, thương mại điện tử và doanh thu hộ kinh doanh. Khi dữ liệu được kết nối và minh bạch, cơ quan thuế sẽ có cơ sở để xác định chính xác lợi nhuận thực, tránh bị che giấu bằng chi phí “ảo”.

Chuyển giá không chỉ làm thất thoát ngân sách mà còn làm xói mòn niềm tin vào môi trường đầu tư công bằng. Nếu để kéo dài, DN trong nước sẽ chịu thiệt thòi, còn nhà đầu tư chân chính cũng mất niềm tin vào một “sân chơi” minh bạch. Do vậy, siết chặt chuyển giá không phải là làm khó nhà đầu tư, mà là hành động cần thiết để bảo vệ sự công bằng, bền vững. Một khi khung pháp lý minh bạch và cơ chế giám sát chặt chẽ, môi trường đầu tư tại Việt Nam sẽ hấp dẫn hơn, vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, vừa tạo niềm tin cho những DN thực sự muốn làm ăn lâu dài.

Những kết quả bước đầu từ hoạt động thanh tra, kiểm tra đã cho thấy quyết tâm của ngành thuế trong việc bịt lỗ hổng chuyển giá. Nhưng chặng đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Chỉ khi hành động quyết liệt, có hệ thống, chuyển giá mới không còn là “miếng bánh miễn thuế” của một số DN. Bịt kín “kẽ hở” này đồng nghĩa với việc bảo vệ ngân sách quốc gia, củng cố niềm tin của nhà đầu tư và khẳng định quyết tâm xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, bền vững, điều kiện tiên quyết để Việt Nam tiếp tục thu hút và phát huy hiệu quả dòng vốn FDI trong tương lai.

Quý Nguyễn