Sẽ dự báo ô nhiễm trước 7-10 ngày, người dân theo dõi chất lượng không khí ở đâu?

Sẽ dự báo ô nhiễm không khí trước 7-10 ngày

Hôm qua (8/12), tại một số điểm quan trắc ở Hà Nội đều cho kết quả chất lượng không khí xấu (cảnh báo đỏ). Đây là chuỗi ngày ô nhiễm không khí đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường cảnh báo từ trước.

Tại trạm quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ở đường Nguyễn Văn Cừ và Giải Phóng đều có chất lượng xấu. Không chỉ Hà Nội mà Ninh Bình (khu vực trung tâm Phủ Lý), Hưng Yên (khu vực trung tâm Thái Bình) cũng có chất lượng không khí xấu.

Lý giải về đợt ô nhiễm lần này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết Hà Nội và các tỉnh lân cận xuất hiện hình thái thời tiết bất lợi như trời lặng gió, sương mù làm giảm khả năng khuếch tán các chất gây ô nhiễm trong không khí.

Hà Nội ô nhiễm không khí dài ngày. Ảnh: Tuấn Anh

Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu Cục Khí tượng Thủy văn và Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc, phối hợp xây dựng hệ thống cảnh báo sớm hiện tượng nghịch nhiệt trong vòng 10 ngày.

Khi dự báo xuất hiện hình thế thời tiết này, Bộ sẽ ra công điện đề nghị Hà Nội và các địa phương lân cận triển khai các biện pháp cấp bách như khoanh vùng hạn chế phát thải, kiểm soát bụi từ công trình xây dựng, nhà máy xi măng, lò đốt rác và các nguồn thải lớn theo hướng gió.

Ông Trương Mạnh Tuấn (Phó Trưởng Phòng Quản lý chất lượng môi trường, Cục Môi trường) cho biết: "Cục Môi trường phối hợp Viện Khí tượng Phần Lan nghiên cứu và đang xây dựng mô hình dự báo dựa trên mô hình SILAM, mô hình rất hiện đại của thế giới để đánh giá. Chúng ta đã đánh giá và dự báo cho 2 ngày, hướng tới xây dựng kéo dài thời gian dự báo lên 7-10 ngày".

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết ô nhiễm không khí là vấn đề đã được cảnh báo từ hơn 10 năm trước. Hiện nay, tình trạng này được quan tâm nhiều hơn, với mức độ báo động ngày càng gia tăng.

Ông cảnh báo không khí mà chúng ta hít thở hàng ngày đang âm thầm trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng. "Chúng ta vừa là nạn nhân, đồng thời cũng là thủ phạm gây ô nhiễm không khí", ông Tùng nhấn mạnh.

Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho biết, tại Hà Nội có gần 7 triệu nguồn phát thải di động (những ống khói từ xe máy) mỗi ngày thải ra môi trường lượng lớn khí độc, góp phần trực tiếp làm suy giảm chất lượng không khí của thành phố.

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội không còn là vấn đề mang tính mùa vụ mà là hệ quả của việc quản lý nguồn phát thải còn nhiều bất cập. Những lỗ hổng trong kiểm soát nguồn thải tồn tại dai dẳng khiến mỗi đợt nghịch nhiệt làm lộ rõ thực tế thành phố chưa thực sự kiểm soát được mức phát thải của chính mình.

Dùng trí tuệ nhân tạo dự báo chất lượng không khí

Nhóm nghiên cứu Địa không gian thông minh (GEOI) của Trường Đại học Công nghệ – Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU – UET) do PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh phụ trách, đã phát triển HanoiAir – mô hình dự báo chất lượng không khí ứng dụng trí tuệ nhân tạo đầu tiên tại Việt Nam.

Hiện nay, Việt Nam có 80 – 100 trạm quan trắc chất lượng không khí, trong đó riêng tại Hà Nội, mật độ trạm vẫn còn thưa so với quy mô dân số và diện tích đô thị. Điều này khiến nhiều khu vực vẫn thiếu dữ liệu quan trắc, tạo nên "khoảng trống dữ liệu" – yếu tố khiến việc cảnh báo và dự báo chất lượng không khí trở nên khó khăn.

Trước thực trạng đó, nhóm GEOI đã phát triển HanoiAir, hệ thống có khả năng dự báo chỉ số bụi mịn PM2.5 trong 7 ngày tiếp theo, trên lưới 1km cho Hà Nội và một số tỉnh thành lân cận, bao gồm cả những khu vực không có trạm quan trắc. PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh cho biết, từ tháng 7/2024, hệ thống đã được thử nghiệm chạy nghiệp vụ tại Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, cập nhật kết quả dự báo hàng ngày. Kết quả bước đầu cho thấy độ chính xác cao, đặc biệt trong các giai đoạn ô nhiễm nghiêm trọng kéo dài, đồng thời nhận được phản hồi tích cực từ các chuyên gia và nhà quản lý.

Với HanoiAir, người dân có thể theo dõi chất lượng không khí theo thời gian thực trên thiết bị di động thông qua giao diện web tại địa chỉ geoi.com.vn/hanoiair. Giao diện này không chỉ cung cấp bản đồ chất lượng không khí (AQI) trực quan, mà còn hiển thị dự báo theo ngày, tuần và xu hướng biến động AQI/PM2.5, xếp hạng các quận/huyện theo AQI, giúp người dùng dễ dàng chủ động bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong các thời điểm ô nhiễm gia tăng.

Ứng dụng trên web dành riêng cho nhà quản lý, chuyên gia cũng được xây dựng với các tính năng nâng cao như hiển thị dự báo chi tiết tại một vị trí cụ thể (~1×1 km), cho quận/huyện, hiển thị các bản đồ dự báo theo dòng thời gian, phân tích dữ liệu theo đơn vị hành chính, quản lý người dùng.

Đối với cơ quan quản lý, HanoiAir là công cụ hỗ trợ hoạch định chính sách quan trọng. Hệ thống cung cấp bộ dữ liệu bản đồ chất lượng không khí với độ phân giải 1km, được tính toán bằng thuật toán AI trên dữ liệu đa nguồn: trạm quan trắc, dữ liệu khí tượng, dữ liệu phát thải, sử dụng đất và địa hình. Nhờ đó, các nhà quản lý có thể theo dõi, phân tích và đánh giá mức độ ô nhiễm theo khu vực, theo mùa, từ đó hoạch định biện pháp kiểm soát phát thải và quy hoạch đô thị bền vững hơn.

"Trước đây, người dân thường chỉ biết chất lượng không khí khi ô nhiễm đã xảy ra. Với HanoiAir, chúng tôi hướng đến dự báo sớm, giúp cộng đồng chuẩn bị và thích ứng tốt hơn", PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh nhấn mạnh.

So với các mô hình dự báo truyền thống, HanoiAir cho thấy tốc độ xử lý nhanh, chi phí thấp nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác cao. Kết quả đánh giá cho thấy hệ số tương quan giữa PM2.5 dự báo từ mô hình và số liệu thực tế đạt từ 0,79 – 0,83 và độ chính xác tính trên AQI đạt 75%. Kết quả này tương đương hoặc thậm chí cao hơn một số mô hình dự báo tiên tiến thế giới tại Mỹ, Hồng Kông, Trung Quốc.

Điều này có nghĩa là HanoiAir có thể đoán được khá chính xác sự thay đổi của ô nhiễm không khí, đưa ra cảnh báo kịp thời cho người dân. Đặc biệt, chi phí thiết lập và vận hành cực kỳ thấp, ước tính chưa tới 100 đồng/người/năm, trong khi lợi ích đem lại là khả năng dự báo và bảo vệ sức khỏe cộng đồng quy mô toàn quốc.

PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh chia sẻ, nhóm nghiên cứu sẽ tiếp tục cải tiến thuật toán để nâng cao độ chính xác và mở rộng mô hình dự báo theo giờ cho Hà Nội và toàn quốc. Chúng tôi mong muốn các cơ quan quản lý có cơ chế sử dụng, đặt hàng để mô hình được áp dụng rộng rãi, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hỗ trợ hoạch định chính sách môi trường hiệu quả hơn.

Với HanoiAir, lần đầu tiên Việt Nam sở hữu hệ thống dự báo chất lượng không khí ứng dụng AI do chính các nhà khoa học trong nước phát triển, mang lại giải pháp bền vững, tiết kiệm và phù hợp với điều kiện thực tế.

Tô Hội