Sầu riêng thành 'sầu chung' và giải pháp vực dậy thị trường

Xuất khẩu sầu riêng đang gặp khó chưa từng có

Cú sốc của thị trường

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tổng giá trị xuất khẩu rau quả 2 tháng đầu năm ước tính đạt 677 triệu USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm ngoái. Chỉ riêng sầu riêng, loại trái cây chủ lực, chiếm gần một nửa giá trị xuất khẩu toàn ngành, nhưng đã sụt giảm nghiêm trọng. Đến giữa tháng 2, xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 3.500 tấn, giảm 80% so với cùng kỳ năm 2024.

Có thể thấy, việc xuất khẩu sầu riêng sụt giảm nghiêm trọng đã ảnh hưởng tới toàn ngành xuất khẩu nông sản. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt 62,4 tỷ USD, tăng 18,5% so với năm trước đó, vượt chỉ tiêu 54-55 tỷ USD do Thủ tướng giao.

Nổi bật nhất trong bức tranh xuất khẩu năm vừa qua là ngành rau quả, đặc biệt là sầu riêng - "ngôi sao sáng" với giá trị chiếm tới 40-42% tổng kim ngạch rau quả, góp phần đưa nhóm này đạt 7,2 tỷ USD. Con số này cũng đưa rau quả vượt gạo - mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nông sản Việt nhiều năm qua.

Như vậy, sầu riêng đóng góp tới gần một nửa tổng kim ngạch của ngành rau quả. Việc loại trái cây này gặp khó đã trở thành cú sốc đầu tiên của ngành nông nghiệp trong năm 2025.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc các thị trường nhập khẩu siết chặt quy định kiểm dịch và an toàn thực phẩm. Trung Quốc, thị trường tiêu thụ lớn nhất, đã áp dụng chính sách kiểm tra 100% lô hàng sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam. Đồng thời, từ 10/1, nước này yêu cầu các lô hàng phải có giấy kiểm định chứng minh không chứa chất vàng O, một hợp chất có nguy cơ gây ung thư. Điều này khiến quy trình thông quan kéo dài, làm gia tăng nguy cơ hư hỏng hàng hóa, buộc nhiều doanh nghiệp phải quay đầu đưa hàng về tiêu thụ nội địa.

Thị trường EU cũng tạm thời tăng tần suất kiểm tra tại biên giới với mặt hàng sầu riêng từ 10% lên 20%.

Nguyên nhân của sự thay đổi này là do sầu riêng Việt Nam không tuân thủ các quy định về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Theo đó, cơ quan chức năng của EU đã phát hiện nhiều hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật còn tồn dư cao trên sầu riêng như: Carbendazim, Fipronil, Azoxystrobin, Dimethomorph, Metalaxyl, Lambda-cyhalothrin, Acetamiprid. Các hoạt chất này được EU quy định mức giới hạn tối đa dư lượng được phép (MRL) từ 0,005-0,1 mg/kg tùy loại.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho biết các biện pháp kiểm tra này là bước đi cần thiết của Trung Quốc nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, quy định mới đã tạo ra nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu và người trồng sầu riêng.

Ngoài các yếu tố kỹ thuật, hoạt động xuất khẩu cũng bị ảnh hưởng bởi kỳ nghỉ Tết Nguyên đán kéo dài. Việc thị trường tạm ngưng giao dịch trong thời gian này đã khiến nhiều lô hàng ùn ứ, tác động đến chuỗi cung ứng.

Sự sụt giảm mạnh này đã gây ra những tác động đáng kể đến ngành xuất khẩu sầu riêng, vốn được coi là một trong những mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam. Các doanh nghiệp xuất khẩu đang phải đối mặt với thách thức lớn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường Trung Quốc, đồng thời tìm kiếm giải pháp để duy trì và mở rộng thị phần trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Đây là một bài toán khó không chỉ đối với doanh nghiệp mà còn đối với các cơ quan quản lý trong việc hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp vượt qua khó khăn, đảm bảo uy tín và chất lượng sản phẩm để giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế.

Lối đi nào cho sầu riêng?

Như vậy, cơ quan quản lý và doanh nghiệp đã bắt được "bệnh" của sầu riêng xuất khẩu. Vấn đề đặt ra bây giờ là làm sao để vực dậy được thị trường và tìm hướng đi bền vững, hiệu quả cho loại trái cây "vua" này.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) nhận định rằng

Chuyên gia Vũ Vinh Phú cho rằng, giải pháp trước mắt là các bộ, ngành, địa phương cần tăng cường cấp phép cho các trung tâm kiểm nghiệm để doanh nghiệp có thể có thêm các cơ sở kiểm định, giải quyết khó khăn trong giai đoạn hiện nay.

Về lâu dài, các bộ, ngành cần nỗ lực hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tìm thêm cơ hội cho mặt hàng sầu riêng.

“Đặc biệt, các đơn vị, địa phương cũng phải nỗ lực “sốc” lại quy trình sản xuất để đảm bảo trái sầu riêng không bị vướng vào những rào cản không đáng có khi xuất khẩu. Phải hiểu rằng, các quy định, tiêu chuẩn là điều phải vượt qua vì chỉ có vượt qua mới có thể giữ vững được thị trường” – chuyên gia Vũ Vinh Phú nhấn mạnh khi trả lời báo Công Thương.

Ông Bùi Mạnh Toàn, Giám đốc Công ty TNHH Vietnox Agri (Đắk Lắk), cho rằng, để bảo đảm thị trường bền vững, cần có quan điểm nhất quán và xuyên suốt về chất lượng của sầu riêng Việt Nam, đó là không được xuất khẩu bằng mọi giá mà phải tuân thủ tốt các quy định, kiểm định thật kỹ lô hàng trước khi xuất khẩu; tìm khách hàng uy tín,…

Bộ NN&PTNT cho biết đang thúc đẩy đàm phán với Trung Quốc để đưa xuất khẩu sầu riêng quay trở lại theo quy định trong nghị định thư đã được hai nước ký kết, nhằm loại bỏ các biện pháp bổ sung gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Đồng thời, một chương trình giám sát dư lượng hóa chất đang được triển khai trên toàn quốc nhằm kiểm soát chất lượng ngay từ khâu sản xuất, từ đó đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn khi xuất khẩu. Điều này được kỳ vọng sẽ góp phần củng cố niềm tin của thị trường quốc tế đối với sầu riêng Việt Nam.

Khoảng 3 tháng nữa, Việt Nam sẽ vào vụ thu hoạch chính sầu riêng, làm tăng áp lực tiêu thụ, đòi hỏi xuất khẩu phải thông suốt. Do đó, doanh nghiệp cần có giải pháp bảo quản, chống nấm sau thu hoạch như Thái Lan để yên tâm xuất khẩu, nếu không sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng ngành rau quả. Đồng thời, cần kiểm soát chất lượng từ gốc theo quy định mới.

Duy Khánh