Sau khi thống nhất mô hình, đại học vùng cần người lãnh đạo xứng tầm, có uy tín để dẫn dắt

Trải qua hơn 30 năm phát triển, để mô hình đại học vùng phát huy hiệu quả trong giai đoạn mới, nhiều chuyên gia giáo dục đề xuất cần tái cấu trúc bộ máy tổ chức theo hướng tinh gọn, hiệu quả và nâng cao năng lực quản trị nội bộ.

Theo đó các chuyên gia khuyến nghị, sau khi thống nhất mô hình tổ chức bên trong đại học vùng theo hướng quản trị tập trung, phân quyền học thuật thì việc lựa chọn người đứng đầu đại học là yếu tố then chốt, giúp bảo đảm vận hành hệ thống thông suốt và hiệu quả.

Nếu việc bổ nhiệm vị trí người đứng đầu đại học chỉ mang tính hình thức, hay bị chi phối bởi lợi ích nhóm, mô hình đại học vùng cũng sẽ khó phát huy tinh thần tự chủ thực chất. Đặc biệt, sau tái thiết mô hình quản trị đại học vùng, cơ quan quản lý nhà nước cần có hướng dẫn cụ thể để bảo đảm chất lượng vận hành đại học vùng.

Đại học vùng cần người đứng đầu "chí công vô tư"

Bàn về vấn đề này, chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Xuân Nhĩ - Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam chia sẻ, việc tái cấu trúc mô hình tổ chức bên trong đại học vùng là cấp thiết và cần theo hướng tinh gọn, hiệu quả, nhằm giảm đầu mối và tăng tính liên ngành.

Để mô hình đại học vùng sau khi được tái thiết vận hành hiệu quả, thầy Nhĩ cho rằng người đứng đầu đại học vùng phải thực sự là người có “đủ tâm” và “đủ tầm”. Đại học vùng đào tạo gắn với phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của vùng và cả nước. Do đó, Đảng ủy, Ban Giám đốc và đặc biệt là vị trí người đứng đầu đại học vùng phải là người có trình độ học vấn, năng lực quản lý toàn diện, có kinh nghiệm trong công tác đối nội, đối ngoại để kết nối giữa đại học với các cấp quản lý, từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chính phủ cho đến địa phương, vùng lãnh thổ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Xuân Nhĩ. Ảnh: Ngọc Ánh

Nhấn mạnh vai trò của người đứng đầu mang tính quyết định đến chất lượng hoạt động của đại học vùng, Phó Giáo sư Nhĩ cho rằng, người đứng đầu phải là người có tầm ảnh hưởng cả trong và ngoài đại học, có tư duy chiến lược, đạo đức trong sáng, không lợi ích nhóm hay tư lợi cá nhân.

"Người đứng đầu phải thực sự đặt lợi ích của nền giáo dục đại học lên hàng đầu mới có thể xứng đáng là người "thuyền trưởng", dẫn dắt, điều hành đại học vùng hoàn thành sứ mạng", Phó Giáo sư Trần Xuân Nhĩ bày tỏ.

Cùng chia sẻ, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Quốc Bảo - nguyên Hiệu trưởng Trường Cán bộ Quản lý Giáo dục và Đào tạo (nay là Học viện Quản lý Giáo dục) cho rằng, công tác cán bộ quyết định đến chất lượng hoạt động của mỗi đơn vị. Sau khi cơ cấu lại mô hình tổ chức của đại học vùng theo hướng tinh gọn, giảm đầu mối quản lý, cần thiết phải có sự điều chỉnh nhân sự trong đại học vùng để bảo đảm hiệu quả hoạt động.

Vị trí, chức năng của đại học vùng là đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực các trình độ của giáo dục đại học và thực hiện công tác nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của vùng, miền và cả nước. Do vậy, muốn đại học vùng vận hành gắn bó với nhu cầu phát triển của vùng thì vai trò của Đảng ủy, Ban Giám hiệu quan trọng hàng đầu. Trong đó, yêu cầu ở vị trí người đứng đầu đại học vùng vừa phải giỏi chuyên môn, vừa phải có khả năng kết nối, điều hòa mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo với bộ/ngành và chính quyền địa phương.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Quốc Bảo. Ảnh: NVCC

"Đại học vùng cần một người đứng đầu chí công vô tư, hội tụ khả năng lãnh đạo, quản lý và quản trị. Hay nói cách khác, người đứng đầu phải có tầm nhìn và định hướng, năng lực điều hành và giám sát, khả năng dẫn dắt và vận hành hệ thống, khách quan, công bình, chính trực, không thiên vị, tự tư, tự lợi. Khi người đứng đầu luôn đặt lợi ích chung lên trên hết thì sẽ không còn nỗi lo về lợi ích nhóm hay lợi ích cá nhân", Phó Giáo sư Đặng Quốc Bảo nêu quan điểm.

Sau tái thiết, cần có hướng mới để đại học vùng vận hành hiệu quả

Đồng tình với những chia sẻ trên, ông Nguyễn Bá Thuyền – Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII cho biết, trong bối cảnh hiện nay, việc tái cấu trúc bên trong đại học vùng theo hướng tinh gọn, giảm đầu mối quản lý là phù hợp. Nhưng sau khi có mô hình mới, cần có hướng dẫn nhằm thể chế hóa các quy định sao cho bảo đảm chất lượng hoạt động của đại học vùng.

Về nhân sự, ông Thuyền cho rằng nếu không có tiêu chí cụ thể, công tác đánh giá và bố trí nhân sự sẽ dễ cảm tính, dẫn đến sai lệch trong bổ nhiệm vị trí người đứng đầu đại học vùng. Trong điều kiện của Việt Nam, đại học vùng có vai trò đào tạo gắn liền với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của vùng, vậy nên giữa đại học vùng và địa phương phải là mối quan hệ tương tác, đồng hành. Điều này đòi hỏi ở người đứng đầu đại học vùng phải có khả năng kết nối và xây dựng được mối quan hệ phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở giáo dục với chính quyền địa phương, nơi đại học vùng đặt trụ sở.

Ông Nguyễn Bá Thuyền – Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII. Ảnh: Quochoi.vn

Để tránh nguy cơ xuất hiện lợi ích nhóm trong công tác bổ nhiệm, ông Nguyễn Bá Thuyền cho rằng, những tiêu chuẩn đánh giá để lựa chọn người đứng đầu đại học vùng phải bao quát đầy đủ các yếu tố về trình độ chuyên môn, năng lực quản lý và điều hành, phẩm chất đạo đức và uy tín nghề nghiệp, liêm chính, cùng với kinh nghiệm thực tiễn, kết quả trong quá trình công tác.

Trong khi đó, Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, đối với đại học vùng, việc chuyển đổi mô hình quản trị thực chất là một cuộc tái cấu trúc thượng tầng đầy phức tạp, mỗi bước đi đều tác động trực tiếp đến sự vận hành của cả hệ thống. Mọi bước đi phải dựa trên cơ sở pháp lý (Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; Kết luận số 197-KL/TW ngày 03/10/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về thực hiện một số nội dung, nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động của tổ chức cơ sở đảng thời gian tới). Quá trình tái cấu trúc đại học vùng không được gây xáo trộn, gián đoạn các hoạt động cốt lõi (đào tạo, nghiên cứu khoa học) của các trường đại học thành viên trong đại học vùng.

Cùng với việc tái thiết mô hình tổ chức của đại học vùng, thầy Nghĩa cho rằng cần tránh tạo ra khoảng trống quyền lực. Đây là yêu cầu cấp thiết nhất và phải đảm bảo có lãnh đạo điều hành mới trước khi hoặc ngay tại thời điểm cơ cấu cũ chính thức hết hiệu lực, cần phải làm theo trình tự từ cấp đại học rồi đến trường đại học thành viên.

Bởi lẽ theo thầy Nghĩa, thách thức pháp lý lớn nhất chính là nguy cơ về "khoảng trống quyền lực". Khi Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có hiệu lực (dự kiến ngày 1/1/2026), hội đồng đại học đương nhiên kết thúc hoạt động. Hệ quả tất yếu là giám đốc đại học, hiệu trưởng các đơn vị thành viên được bầu/bổ nhiệm về nguyên tắc cũng hoàn thành nhiệm vụ. Nếu không chuẩn bị trước, vào ngày 1/1/2026, toàn bộ hệ thống đại học vùng và các trường đại học thành viên, trường trực thuộc sẽ rơi vào tình trạng không có lãnh đạo điều hành hợp pháp, gây ra tê liệt trong quản lý.

Để giải quyết vấn đề trên, theo kế hoạch, mô hình bí thư kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học được triển khai ngay từ tháng 12/2025, trước khi Luật Giáo dục đại học sửa đổi chính thức có hiệu lực. Thầy Nghĩa cho đây không phải là hành động "vượt rào" pháp lý mà là một giải pháp bắt buộc để vá "khoảng trống pháp lý".

Tiến sĩ Nguyễn Đức Nghĩa - Nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: NVCC)

"Công tác nhân sự (về mặt Đảng và chính quyền) của đại học vùng cần được khởi động dựa trên Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, và các hướng dẫn của Trung ương, nhằm mục đích đưa ra quyết định bổ nhiệm nhân sự mới có hiệu lực đúng vào ngày 1/1/2026. Điều này đảm bảo tính liên tục, đúng thời điểm hội đồng đại học và giám đốc đại học hết nhiệm vụ theo luật cũ, thì giám đốc mới (được bổ nhiệm theo quy trình mới) bắt đầu nhiệm vụ theo luật mới”, thầy Nghĩa chia sẻ.

Lộ trình chuyển đổi mô hình tại các đại học vùng cần được thực hiện khẩn trương, cơ quan quản lý nhà nước cần ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết, toàn hệ thống về tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, cách làm nhằm kiện toàn nhân sự theo mô hình bí thư đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học.

Đồng thời, phối hợp với các đơn vị, các tỉnh/thành ủy nơi đại học vùng đóng trụ sở để tiến hành quy trình chọn lựa nhân sự cho vị trí bí thư đảng ủy kiêm giám đốc đại học vùng. Trong đó, nguyên tắc lựa chọn người đứng đầu đại học vùng sẽ dựa trên sự tín nhiệm của tập thể đơn vị và cơ quan chủ quản xem xét, quyết định người có phẩm chất, năng lực, uy tín và đủ bản lĩnh để dẫn dắt đại học vùng.

Ngọc Mai