Sắp xếp, quy hoạch trường nghề để cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao

Định vị giáo dục nghề nghiệp trong hệ thống giáo dục quốc dân

Ông Trương Anh Dũng - Cục trưởng Cục GDNN và GDTX cho hay, đến tháng 9/2025, cả nước có 1.163 cơ sở GDNN, gồm 518 cơ sở công lập và 645 cơ sở ngoài công lập. Năm 2024, hệ thống GDNN đã tuyển sinh khoảng 2,43 triệu người, trong đó 430.000 ở trình độ cao đẳng (CĐ, trung cấp (TC) và khoảng 2 triệu ở trình độ sơ cấp và các chương trình đào tạo nghề khác. 6 tháng đầu năm 2025, tuyển sinh đạt khoảng 1 triệu người, gồm 100.000 ở trình độ CĐ, TC và 900.000 ở trình độ sơ cấp và các chương trình khác.

Một giờ học của sinh viên Trường CĐ Cơ khí Nông nghiêp (ảnh NTCC)

Điều đáng lưu ý là ở năm học 2024–2025, trên 80% học sinh, sinh viên GDNN có việc làm ngay sau tốt nghiệp, trong đó 70–75% đúng ngành nghề đào tạo. Một số cơ sở đào tạo có uy tín, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp đạt tỷ lệ 100% học sinh có việc làm, với 85–90% làm đúng ngành nghề. Đặc biệt, ở nhiều lĩnh vực then chốt, người học sau khi tốt nghiệp đã có thể đảm nhiệm các vị trí phức tạp vốn trước đây phải do chuyên gia nước ngoài thực hiện.

Dẫu thế, thực tế GDNN nhiều năm qua cho thấy, lĩnh vực này đang phải đối mặt với nhiều khó khăn. Trong đó có việc chật vật tuyển sinh, thiếu trang thiết bị giảng dạy, cơ sở vật chất chưa đáp ứng được với yêu cầu…Sau nhiều năm được định hướng, phân luồng nhưng không ít trường nghề vẫn khó tuyển sinh (gồm cả học viên sau bậc THCS, THPT). Năm 2025, tình hình tuyển sinh với các trường nghề còn khó khăn hơn nữa. Đơn cử như tại TPHCM, nguyên nhân chủ yếu là các trường THPT công lập ở TPHCM hạ ngưỡng tuyển sinh, khiến nguồn học viên giảm rõ rệt cũng như ưu tiên học nghề vẫn là “thứ yếu”.

Lý giải về thực trạng lâu nay người học chưa mặn mà với học nghề, TS Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Cục trưởng Cục GDNN và GDTX cho rằng, có hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất, xã hội vẫn coi ĐH là con đường duy nhất để có việc làm ổn định, dù thực tế nhiều cử nhân thất nghiệp hoặc làm trái ngành hơn so với người học nghề. Thứ hai, hệ thống GDNN còn bất cập, như việc học sinh THCS muốn học trung cấp nghề kết hợp văn hóa gặp nhiều khó khăn, và mạng lưới trường nghề ở vùng sâu, vùng xa còn hạn chế.

Theo ông Bình, việc phân luồng học sinh không đạt được kết quả như mong muốn sẽ để lại nhiều hệ lụy. Trước hết, nhiều học sinh không được tiếp cận nghề sớm, dẫn đến khó khăn trong việc định hướng nghề nghiệp và tìm kiếm việc làm. Nếu được tiếp cận nghề từ sớm, các em có thể sớm kiếm thu nhập, có cơ hội quay lại bổ sung kiến thức khi cần thiết. Về mặt kinh tế, việc thiếu hụt lao động có kỹ năng sẽ làm giảm sức hút của các nhà đầu tư, giảm năng xuất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Tại hội nghị nói trên, ông Trương Anh Dũng cũng chỉ ra những khó khăn, bất cập với GDNN như: Chính sách, pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn; các trình độ GDNN thiếu sự liên kết, chuyển tiếp với các bậc học khác trong hệ thống giáo dục, thiếu sự linh hoạt và kết nối để đáp ứng yêu cầu học tập suốt đời; công tác dự báo nhu cầu nhân lực theo ngành nghề, vùng miền và trình độ đào tạo còn yếu. Việc thực hiện quy hoạch mạng lưới các cơ sở GDNN triển khai chậm, chưa chú trọng phát triển ngành, lĩnh vực đặc thù có lợi thế. Quy mô GDNN nhỏ, cơ cấu ngành nghề, trình độ đào tạo chưa phù hợp, chất lượng hiệu quả đào tạo chưa cao, nhất là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao ngành nghề mới. Cùng đó, chương trình đào tạo chưa đảm bảo tính khoa học, hiện đại, hệ thống, chưa đáp ứng được sự thay đổi của thị trường lao động.

Tháng 11 sẽ có phương án sáp nhập các trường CĐ, trường nghề

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh tính chất đặc biệt của hội nghị GDNN và GDTX lần này. Ông Sơn cho rằng hội nghị được tổ chức trong bối cảnh rất đặc biệt, lần đầu tiên kể từ tháng 3/2025, mô hình tổ chức và quản lý nhà nước đối với GDNN có sự điều chỉnh lớn. Nếu như trước đây nhiệm vụ quản lý GDNN do các bộ, ngành khác đảm nhiệm, thì từ tháng 5/2025, trách nhiệm này chính thức được chuyển giao về Bộ GDĐT và các Sở GDĐT địa phương.

Tư vấn nghề cho học sinh THCS trong Ngày hội tư vấn hướng nghiệp (ảnh Trường Trung cấp nghề Cơ khí I- Hà Nội)

Lãnh đạo Bộ GDĐT nhận định, hiện nay hệ thống cơ sở GDNN, GDTX phát triển còn manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là ở một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, chưa thực sự trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bứt phá của đất nước. Cơ hội tiếp cận giáo dục còn thấp so với các nước phát triển; có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền, nhóm đối tượng. Đây cũng là thách thức lớn đối với toàn hệ thống.

Do đó, theo Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn, đã đến lúc cần phải xác định, định vị thật rõ vai trò đào tạo nhân lực của hệ thống các trường CĐ trong cơ cấu nhân lực chung của đất nước. Một số trường CĐ thuộc lĩnh vực có nhu cầu về kinh tế - xã hội, đặc biệt là khối kỹ thuật, sẽ cần thiết vun đắp để phát triển. Một số trường CĐ thuộc các nhóm chuyên môn đặc thù rất cần, không những giữ mà còn phải đầu tư phát triển tiếp.

Việc tái cấu trúc, sắp xếp chỉ nhằm vào những trường CĐ yếu, nhỏ, không tuyển sinh được, hiện khó tồn tại. Chúng ta cần có một thái độ, một chính sách rõ ràng hơn đối với hệ thống các trường CĐ trong giai đoạn tái sắp xếp này.

Ông Sơn nhấn mạnh: Sẽ có một số nguyên tắc để tinh gọn đầu mối. Xu hướng là sẽ chuyển nhiều hơn các đầu mối, các chương trình của các cơ sở GDNN về các địa phương quản lý. Đối với các trường dạy nghề khác, Bộ GDĐT hiện đang xây dựng phương án sắp xếp theo hướng tinh gọn đầu mối, tập trung hơn để đầu tư được tốt hơn. Ngay trong tháng 11 tới, Bộ GDĐT sẽ lấy ý kiến các trường về vấn đề này. Tinh thần là sắp xếp để các trường nghề hoạt động tốt hơn nên các trường cũng không nên quá lo lắng.

Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn cũng nhấn mạnh, trong thời gian tới, cần kết nối lại hệ thống dữ liệu cơ sở GDNN, đây là trách nhiệm bắt buộc phải làm. Nếu đơn vị nào không thực hiện sẽ không được tuyển sinh năm 2026. Hiện nay, Bộ GDĐT đang thực hiện văn bằng số để kết nối với ứng dụng VNeID. Điều này sẽ giảm được nhiều thủ tục hành chính và nhiệm vụ sẽ phải hoàn thành trong năm 2026.

Minh Quang