Sách Trắng Mỹ Latin 2025: Mở vòng đua mới trong cạnh tranh Trung - Mỹ

Văn kiện mới mang giọng điệu tự tin, trong đó nêu rõ cam kết của Bắc Kinh về việc tiếp tục mở rộng và làm sâu sắc quan hệ với khu vực Mỹ Latin và Caribe trên mọi phương diện. Trung Quốc nhấn mạnh sự gia tăng hiện diện không chỉ trong thương mại và đầu tư, mà còn trong khoa học - công nghệ, giao lưu nhân dân; hợp tác chính trị ở cấp quốc gia, địa phương và đa phương; cùng sự can dự ngày càng sâu vào các lĩnh vực chiến lược như quân sự, cảnh sát, không gian, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo.

Thời điểm nhạy cảm, thông điệp gián tiếp

Thời điểm công bố Sách Trắng đặc biệt đáng chú ý: chỉ vài ngày sau khi Mỹ ban hành Chiến lược An ninh Quốc gia mới, trong đó tập trung mạnh vào việc đẩy lùi ảnh hưởng của Trung Quốc ở các lĩnh vực an ninh và chiến lược tại Tây Bán cầu.

Dù vậy, Sách Trắng của Trung Quốc không hề nhắc trực tiếp đến Mỹ, cũng như không đề cập đến sự phản kháng ngày càng gia tăng của Washington trước các bước tiến của Bắc Kinh. Thay vào đó là những ám chỉ gián tiếp, như việc lên án “chủ nghĩa đơn phương”, ca ngợi “truyền thống độc lập vẻ vang” của Mỹ Latin, hay khẳng định Trung Quốc sẵn sàng phối hợp với các “bên thứ ba” trong quan hệ với khu vực.

Mở rộng phạm vi - phản ánh sự trưởng thành của quan hệ

So với phiên bản năm 2016, Sách Trắng 2025 có phạm vi rộng hơn và chi tiết hơn đáng kể. Văn kiện bao trùm thêm nhiều lĩnh vực hợp tác, diễn đàn và cơ chế tương tác mới, từ hiệp định thương mại tự do, bảo hộ đầu tư, tránh đánh thuế hai lần, đến kiểm dịch, hải quan và tiêu chuẩn kỹ thuật. Sự mở rộng này phản ánh mức độ phát triển và “trưởng thành” của quan hệ Trung Quốc - Mỹ Latin trong 9 năm qua.

Nguồn: asiapowerwatch

Về cấu trúc, Sách Trắng xoay quanh 5 “chương trình” hợp tác: Đoàn kết, Phát triển, Văn minh, Hòa bình và Kết nối nhân dân. Song song với đó, văn kiện tái khẳng định vai trò của Mỹ Latin trong năm “sáng kiến toàn cầu” của Trung Quốc: Sáng kiến Quản trị toàn cầu (GGI), Sáng kiến Phát triển toàn cầu (GDI), Sáng kiến Văn minh toàn cầu (GCI), Sáng kiến An ninh toàn cầu (GSI) và hợp tác “Vành đai - Con đường” - một cách gọi thận trọng hơn so với thuật ngữ “Sáng kiến Vành đai - Con đường” thường thấy.

Quản trị toàn cầu đặt lên trước thương mại

Một điểm đáng chú ý là Trung Quốc mở đầu thảo luận về quan hệ với Mỹ Latin bằng vấn đề quản trị, chứ không phải thương mại. Trong khuôn khổ Sáng kiến Quản trị Toàn cầu, Bắc Kinh tuyên bố sẽ phối hợp với khu vực để “cải cách” các định chế tài chính đa phương, nêu đích danh Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới, G20, APEC và BRICS - nơi Trung Quốc đóng vai trò chủ chốt trong việc thành lập Ngân hàng Phát triển mới.

Trung Quốc đang tự định vị mình là người bảo vệ “môi trường quốc tế cởi mở và hợp tác”, đối lập với xu thế bảo hộ và phân mảnh - những khái niệm được hiểu ngầm là ám chỉ Washington.

Phi đô la hóa và mở rộng tài chính Trung Quốc

Trong lĩnh vực thương mại, bên cạnh các tuyên bố quen thuộc về hợp tác cùng có lợi, Trung Quốc đặc biệt nhấn mạnh việc thúc đẩy giao dịch bằng tiền tệ bản địa, thay vì đồng USD, thông qua các cơ chế hoán đổi tiền tệ và công cụ tài chính khác. Sách Trắng cũng đề cập đến nhiều kênh tài trợ cho các dự án của Trung Quốc tại khu vực, bao gồm cả trái phiếu “panda”.

Văn kiện nêu rõ các lĩnh vực ưu tiên như dầu khí (không chỉ năng lượng xanh), hạ tầng - bao gồm điện lực và viễn thông, sản xuất chế tạo và nông nghiệp, cùng hàng loạt tiểu diễn đàn Trung Quốc - CELAC để thúc đẩy hợp tác.

Công nghệ, không gian và những lo ngại chiến lược

Trong chương trình “Phát triển”, Trung Quốc bày tỏ ý định tăng cường hợp tác với Mỹ Latin trong các lĩnh vực chiến lược nhạy cảm, dễ khiến Washington lo ngại, như chuyển giao công nghệ, trao đổi nhà khoa học, trí tuệ nhân tạo và hợp tác không gian.

Đáng chú ý, Bắc Kinh muốn thúc đẩy khu vực sử dụng hệ thống định vị vệ tinh Bắc Đẩu, vốn là đối thủ của GPS phương Tây. Trung Quốc cũng cam kết đưa nhân sự Mỹ Latin tham gia các chương trình không gian có người lái của mình.

Tuy nhiên, Sách Trắng né tránh hoàn toàn việc đề cập đến các cơ sở quan sát và theo dõi không gian gây tranh cãi của Trung Quốc tại khu vực, như trạm radar không gian sâu ở Neuquén (Argentina), kính viễn vọng vô tuyến Trung Quốc - Argentina hay đài quan sát Ventarrones tại Chile.

Môi trường, khí hậu và “vùng biển nhạy cảm”

Văn kiện cũng đề cập vai trò của Trung Quốc trong “quản trị nghề cá khu vực”, dường như nhằm phản ứng trước các chỉ trích về hoạt động đánh bắt trái phép của đội tàu viễn dương Trung Quốc. Trung Quốc đồng thời nhấn mạnh hợp tác môi trường, lĩnh vực mà thành tích của các doanh nghiệp Trung Quốc tại Mỹ Latin vẫn còn gây tranh cãi.

Trái với xu hướng giảm nhấn mạnh “biến đổi khí hậu” của Mỹ, Sách Trắng dành nhiều dung lượng cho hợp tác khí hậu với Mỹ Latin - nơi các doanh nghiệp Trung Quốc đang vươn lên mạnh mẽ trong xe điện và năng lượng tái tạo, trong khi Mỹ bị cho là đã để mất vị thế trong nhiều diễn đàn quốc tế.

Trung Quốc cũng bày tỏ ý định tăng cường hợp tác ứng phó thiên tai và hỗ trợ các “quốc đảo nhỏ” ở Caribe, nơi được coi là không gian hàng hải chiến lược đối với Mỹ, và nơi Trung Quốc đang mở rộng hiện diện thương mại, chính trị và an ninh.

“Văn minh”, truyền thông và xây dựng ảnh hưởng

Trong khuôn khổ Sáng kiến Văn minh toàn cầu, Bắc Kinh thúc đẩy hàng loạt chương trình giao lưu văn hóa, thể thao và học thuật, tạo điều kiện xây dựng ảnh hưởng với giới tinh hoa khu vực. Tuy nhiên, Sách Trắng không đưa ra con số cụ thể về học bổng hay các chuyến thăm do chính phủ Trung Quốc tài trợ.

Đáng chú ý, văn kiện cam kết mở rộng số lượng nhà báo và học giả Mỹ Latin được mời sang Trung Quốc, cũng như tăng cường nội dung do các cơ quan truyền thông nhà nước Trung Quốc cung cấp cho khu vực. Đây là công cụ giúp Bắc Kinh vừa xây dựng mạng lưới ảnh hưởng, vừa định hình cách Mỹ Latin nhìn nhận về Trung Quốc và các hoạt động của nước này.

An ninh - bước tiến lớn và nhạy cảm

Trong Sáng kiến An ninh toàn cầu, Sách Trắng dành hẳn một phần dài cho hợp tác an ninh - được gọi là “Chương trình Hòa bình”. So với các văn kiện trước, đây là bước đi táo bạo hơn nhiều, khi Trung Quốc công khai ủng hộ mở rộng huấn luyện quân sự, trao đổi và hoạt động với quân đội, cảnh sát và cơ quan tư pháp Mỹ Latin.

Văn kiện cam kết tăng cường hợp tác thực thi pháp luật, chống tham nhũng, rửa tiền và tội phạm mạng, vốn là những lĩnh vực mang ý nghĩa chiến lược sâu sắc.

Trong phần này, Trung Quốc cũng phản đối “bá quyền không gian mạng” - ám chỉ nỗ lực của Washington nhằm loại trừ công nghệ Trung Quốc khỏi hạ tầng số khu vực. Bắc Kinh tái khẳng định ủng hộ Mỹ Latin là “khu vực hòa bình”, được hiểu là ám chỉ các hoạt động quân sự của Mỹ tại Caribe, nơi Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ tuyên bố sẽ tăng cường hiện diện quân sự và tiến hành các cuộc tấn công nhằm vào các băng đảng ma túy khi “cần thiết”.

Quyền lực mềm và “ngoại giao cấp địa phương”

Phần cuối về giao lưu nhân dân cho thấy nỗ lực rõ rệt nhằm mở rộng quyền lực mềm của Trung Quốc. Bắc Kinh cam kết hỗ trợ giảm nghèo, phát triển xã hội và y tế, đồng thời nhấn mạnh việc mở rộng hợp tác ở cấp địa phương.

Điều này có thể tạo ra nhiều kênh để Trung Quốc tiếp cận và vận động các thị trưởng, quan chức địa phương - những người ít chịu sự giám sát của trung ương và có thể vượt qua các quy định quốc gia về hợp tác với chính phủ nước ngoài.

Trong lịch sử, các Sách Trắng của Trung Quốc thường là bản đồ đáng tin cậy cho thấy hướng đi chiến lược của Bắc Kinh. Văn kiện 2025 tuyên bố rõ ràng ý định tiến bước mạnh mẽ trên mọi mặt trận tại Mỹ Latin, kéo theo những cơ hội lớn về ảnh hưởng. Đáng chú ý, tất cả được vạch ra mà không hề thể hiện sự dè chừng hay thừa nhận các “lằn ranh đỏ” của Mỹ. Điều này nhiều khả năng sẽ đẩy Trung Quốc và Mỹ vào một lộ trình va chạm chiến lược ngày càng rõ nét tại Mỹ Latin trong những tháng và năm tới.

Quốc Đạt