Sa sút trí tuệ ở người cao tuổi: Phải 'sống chung với lũ'?

Trong câu chuyện chăm sóc người cao tuổi, sa sút trí tuệ dường như là một kết cục không thể tránh khỏi, nhiều người phải chấp “sống chung với lũ”.

Sự lú lẫn, quên trước quên sau, đi lại khó khăn, hay thậm chí tiểu tiện không tự chủ thường bị gán cho danh nghĩa: "đãng trí tuổi già" hay các bệnh thoái hóa thần kinh không hồi phục. Tuy nhiên, các chuyên gia ngoại thần kinh cảnh báo về một bệnh lý có triệu chứng tương tự, nhưng lại có thể chữa khỏi hoàn toàn bằng phẫu thuật.

Từ chứng “đãng trí” đến chẩn đoán bất ngờ

Trường hợp của ông N.V.C (74 tuổi, ngụ tại TP.HCM) là một minh chứng sống động cho sự nhầm lẫn tai hại này. Ông nhập viện tại Bệnh viện Nhân dân 115 ( TP.HCM) trong tình trạng giao tiếp chậm, không nhận ra được người thân, kèm theo tiểu tiện không tự chủ và khó khăn đi lại, suốt ngày phải nằm trên giường.

Những tháng gần đây, ông thường xuyên lẫn lộn thời gian và nhầm lẫn trong những thói quen sinh hoạt hằng ngày. Gia đình chỉ nghĩ ông đang mắc chứng đãng trí đơn thuần.

Kết quả chụp CT Scan của bệnh nhân cho thấy, bệnh não úng thủy với dấu hiệu giãn não thất trung bình, ứ dịch não tủy - Ảnh : BV

Tuy nhiên, TS-BS Nguyễn Văn Tuấn - Trưởng khoa Ngoại thần kinh, Bệnh viện Nhân dân 115 - cho biết: Kết quả chụp CT Scan cho thấy, ông C. bị não thất giãn lớn, ứ dịch não tủy trong các não thất. Các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân bị não úng thủy.

Tuy nhiên, điều đáng chú ý nhất là khác với những bệnh lý sa sút trí tuệ kể trên, não úng thủy là bệnh lý có thể được chữa lành chỉ bằng một cuộc phẫu thuật đơn giản.

Điểm đặc biệt và mang lại hy vọng lớn nhất của bệnh não úng thủy là khả năng điều trị triệt để bằng phẫu thuật. Phương pháp điều trị chuẩn và hiệu quả nhất là phẫu thuật đặt hệ thống dẫn lưu dịch não tủy (Shunt).

Hệ thống Shunt là một ống dẫn lưu nhỏ, linh hoạt, được cấy ghép dưới da, bao gồm: một ống thu thập dịch trong não thất, một van điều chỉnh áp lực, và một ống dẫn dịch đến khoang có khả năng hấp thụ trong cơ thể, thường là khoang phúc mạc (ổ bụng). Phẫu thuật này giúp lượng dịch ứ trệ được giải phóng, làm giảm áp lực lên mô não.

Đối với ông C., các bác sĩ đã chỉ định phẫu thuật đặt hệ thống dẫn lưu dịch não tủy từ não thất vào ổ bụng. Cuộc phẫu thuật này giúp giải phóng lượng dịch ứ trệ, làm giảm áp lực lên não bộ.

“Sau cuộc phẫu thuật chỉ kéo dài khoảng 1 giờ đồng hồ, điều bất ngờ đã xảy ra. Các triệu chứng của người bệnh cải thiện nhanh chóng, ông C. đã có thể nói chuyện với gia đình, tự đi lại và được xuất viện chỉ sau 3 ngày. Sự hồi phục nhanh chóng này đã mang lại hạnh phúc bất ngờ cho người thân”, bác sĩ Tuấn chia sẻ.

Bộ ba triệu chứng tàn phá và cạm bẫy chẩn đoán

Não úng thủy không phải là một bệnh hiếm gặp. Hiện nay, theo thống kê, có khoảng 5,4 - 8% người trên 60 tuổi mắc bệnh não úng thủy.

Điều đáng lo ngại là một số lượng đáng kể người bệnh trong số này chưa được điều trị hoặc bị chẩn đoán nhầm sang các bệnh lý sa sút thần kinh - vận động khác. Tỷ lệ này thậm chí còn tăng lên ở nhóm người trên 80 tuổi, cho thấy mức độ phổ biến của căn bệnh này trong dân số già.

Theo bác sĩ Tuấn, bệnh lý não úng thủy áp lực trung bình thường thể hiện bằng các biểu hiện: lú lẫn, đãng trí, khó khăn đi lại, thậm chí tiểu tiện mất kiểm soát. Vì biểu hiện phát triển âm thầm, chậm nên người bệnh và gia đình thường có tâm lý xem đó là vấn đề tuổi già và không quan tâm.

Thế nhưng, chính sự chồng chéo về triệu chứng này khiến nhiều người bệnh cao tuổi bị chẩn đoán nhầm sang bệnh lý Alzheimer hoặc Parkinson. Khi rơi vào tình trạng chẩn đoán sai, người nhà và người bệnh chỉ có thể chấp nhận điều trị nội khoa kéo dài và làm quen với những xáo trộn trong cuộc sống. Đây là một bi kịch y tế, bởi lẽ, “khác với những bệnh lý kể trên, não úng thủy là bệnh lý có thể được chữa lành chỉ bằng cuộc phẫu thuật đơn giản”.

“Việc chẩn đoán thường được kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và hình ảnh gợi ý trên cắt lớp vi tính (CT Scan) hoặc cộng hưởng từ (MRI) sọ não”. Nhưng do bệnh phát triển âm thầm và chậm chạp, người bệnh và gia đình thường chủ quan”, bác sĩ Tuấn nói.

Tầm quan trọng của can thiệp kịp thời

Phân tích của bác sĩ Tuấn cho thấy, não úng thủy là tình trạng kích thước não thất tăng lên do dịch não tủy tích tụ bất thường, nhưng áp lực nội sọ vẫn nằm trong giới hạn bình thường hoặc tăng nhẹ không ổn định.

Dịch não tủy là một chất lỏng quan trọng, có vai trò bảo vệ não và tủy sống chống lại các sang chấn cơ học, đồng thời tham gia vào nhiệm vụ dinh dưỡng và chuyển hóa. Bình thường, dịch não tủy được sản xuất liên tục, lưu thông qua hệ thống não thất và khoang dưới nhện, rồi được hấp thu trở lại tĩnh mạch.

Não úng thủy xảy ra khi sự thoát lưu dịch não tủy bị tắc nghẽn từ từ hoặc khả năng hấp thu giảm sút, dẫn đến tích tụ chậm. Não thất giãn nở chậm rãi để thích nghi với lượng dịch thừa, nhưng vẫn gây đè ép lên các mô não, đặc biệt là các sợi thần kinh quanh não thất liên quan đến vận động và nhận thức.

Bệnh được chia thành hai nhóm chính: Não úng thủy nguyên phát - chiếm tỷ lệ lớn, thường gặp ở người cao tuổi mà không có nguyên nhân rõ ràng. Tỷ lệ mắc não úng thủy trong dân số nói chung là 3.7%, và ở nhóm người trên 80 tuổi là 8.9%, chỉ ra rằng tỷ lệ bệnh tăng dần theo tuổi thọ.

Não ủng thủy thứ phát - xuất hiện sau các bệnh lý khác như xuất huyết não, chấn thương đầu, viêm màng não hoặc u não gây tắc nghẽn.

Sự giãn nở của não thất do ứ dịch là nguyên nhân trực tiếp gây ra bộ ba triệu chứng kinh điển. Khi các não thất giãn nở, chúng đè ép lên các vùng não chịu trách nhiệm về vận động (gây rối loạn dáng đi như bước đi ngắn, lảo đảo, hay “bước chân của robot”) và chức năng điều hành (gây lú lẫn, khó tập trung, suy giảm trí nhớ).

Theo bác sĩ Tuấn, người mắc bệnh não úng thủy cần can thiệp phẫu thuật kịp thời có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh và tránh được những tổn thương não bộ không hồi phục.

“Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng, sự chèn ép kéo dài của dịch não tủy có thể dẫn đến tổn thương vĩnh viễn các mô thần kinh, khiến việc hồi phục trở nên khó khăn hơn dù sau đó có được phẫu thuật. Đây là lý do khiến việc tầm soát và chẩn đoán sớm đóng vai trò quan trọng trong việc bảo toàn chức năng vận động và nhận thức”, bác sĩ Tuấn chia sẻ.

Hồ Quang