Rõ tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp tham gia các dự án đường sắt

Chính phủ đang thảo luận các tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt. Ảnh: Quỳnh Danh.

Tại cuộc họp báo cáo về tình hình xây dựng Dự thảo Nghị định quy định việc giao nhiệm vụ, đặt hàng và tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt (Dự thảo Nghị định), tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp tham gia các dự án đường sắt đã được nêu rõ ràng.

Lựa chọn doanh nghiệp có tiềm lực

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, các nhóm tiêu chí được xem xét bao gồm: năng lực tài chính; cơ sở vật chất; năng lực nhân sự; năng lực, kinh nghiệm thực hiện nhiệm vụ; chất lượng sản phẩm.

Các doanh nghiệp quy mô nhỏ hơn được tham gia một số cấu phần của hàng hóa, dịch vụ công nghiệp đường sắt với vai trò đối tác phụ trợ, tạo nền tảng hình thành chuỗi công nghiệp hỗ trợ trong nước, thúc đẩy phát triển toàn diện ngành công nghiệp đường sắt Việt Nam.

Dự thảo cũng quy định nội dung giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt; trình tự thực hiện; trách nhiệm của cơ quan giao nhiệm vụ, đặt hàng và nhà cung cấp.

Tại cuộc họp, đại diện một số bộ, ngành cho rằng việc xây dựng cơ chế đặt hàng trong phát triển công nghiệp đường sắt phải được xem là đặt niềm tin vào những lĩnh vực mới, chưa có tiền lệ.

Do đó, cần xác định rõ ai là người có quyền đặt hàng để tránh tình trạng phân tán, chồng chéo khi triển khai. Đặc biệt là cần nghiên cứu mô hình "tổng công trình sư" có đủ thẩm quyền và năng lực điều phối, kết nối và giám sát việc triển khai, bảo đảm sự đồng bộ giữa các chủ thể tham gia.

Nghị định cần gắn với lộ trình phát triển và khả năng nội địa hóa của doanh nghiệp trong nước, trên cơ sở nhu cầu thực tế đến năm 2030 và tầm nhìn năm 2045. Việc đặt hàng cần xác định rõ những sản phẩm doanh nghiệp trong nước có thể sản xuất, nội địa hóa và cung cấp cho các loại hình đường sắt hiện hữu, đô thị và tốc độ cao.

Tiêu chí đặt hàng cần chia thành hai loại. Với sản phẩm, dịch vụ hình thành trong tương lai, doanh nghiệp phải có nhà máy, dây chuyền, công nghệ, lao động, năng lực sản xuất, kiểm định, bảo hành, bảo trì và năng lực tài chính. Với sản phẩm đã có sẵn, tiêu chí chủ yếu là hợp chuẩn, hợp quy, kiểm định, bảo hành, bảo trì và bảo đảm đồng bộ.

Trong một số trường hợp, để bảo đảm tính đồng bộ và tương thích của thiết bị, Nghị định cần cho phép đặt hàng nhập khẩu các cấu kiện, linh kiện chưa thể sản xuất trong nước nhưng cần thiết để bảo đảm sự thống nhất của toàn bộ hệ thống đường sắt.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy báo cáo tại cuộc họp về nội dung thuộc Dự thảo Nghị định. Ảnh: VGP.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung cho rằng Dự thảo Nghị định phải có cách tiếp cận rõ ràng về loại hình, tiêu chí và năng lực doanh nghiệp được tham gia.

"Tiêu chí không nên chỉ dựa vào quy mô vốn hay khả năng vay tín dụng, mà cần chú trọng đến doanh nghiệp có đăng ký sở hữu trí tuệ, năng lực chuyên môn và uy tín. Nếu doanh nghiệp có công nghệ, có quyền sản xuất, có năng lực thực tế thì tự khắc thị trường và các tổ chức tín dụng sẽ hỗ trợ", Thứ trưởng Trung nói.

Tổng giám đốc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam Hoàng Gia Khánh kiến nghị nên có quy định các doanh nghiệp Việt Nam (doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân) đều được tham gia.

Ông Khánh cho rằng chỉ nên hình thành một tổ hợp công nghiệp đường sắt duy nhất, tránh dàn trải nguồn lực. Nhà nước cần định hướng, đặt hàng, và các doanh nghiệp tư nhân tham gia chuỗi cung ứng linh kiện, phụ kiện, thiết bị, hình thành hệ sinh thái chung.

Ưu tiên phát triển đường sắt tốc độ cao

Kết luận cuộc làm việc, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu xác định rõ danh mục sản phẩm, chuỗi giá trị trọng tâm, tập trung vào các lĩnh vực then chốt. Ưu tiên phát triển đường sắt tốc độ cao. Nhà nước cần "đặt hàng" các sản phẩm, công nghệ chưa từng có, tạo bước đột phá về năng lực sản xuất trong nước.

Doanh nghiệp tham gia phải có kế hoạch chuyển giao công nghệ rõ ràng, cam kết tỷ lệ nội địa hóa tăng dần, có viện nghiên cứu, đội ngũ kỹ sư, năng lực thiết kế - chế tạo và đáp ứng các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế...

Đặc biệt, Phó thủ tướng cho biết Nhà nước cần cam kết thị trường tiêu thụ ổn định cho các sản phẩm được đặt hàng; có chính sách ưu đãi vượt trội. Đồng thời, thành lập hội đồng thẩm định, lựa chọn doanh nghiệp, công bố danh mục và tiêu chí rõ ràng, minh bạch, pháp lý chặt chẽ trong giao nhiệm vụ.

Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh mục tiêu cao nhất là hình thành ngành công nghiệp đường sắt độc lập, tự chủ, có năng lực làm chủ chuỗi giá trị và công nghệ cốt lõi. Ảnh: VGP.

Về cơ chế đặt hàng, Phó thủ tướng khẳng định chủ thể đặt hàng là Nhà nước, không phải địa phương hay nhà đầu tư riêng lẻ. Tuy nhiên, đây là vấn đề mới, phức tạp, cần tập trung vào một số ngành chưa có.

Các bộ, ngành xây dựng lộ trình cụ thể, triển khai các dự án mẫu, trọng điểm; hoàn thiện cơ sở pháp lý, thủ tục đăng ký, đánh giá năng lực; bảo đảm sản phẩm cụ thể, có tính ứng dụng thực tiễn cao.

Nội dung dự thảo Nghị định được báo cáo trong cuộc họp là các quy định mới, lần đầu tiên được quy định theo nhiệm vụ giao tại Luật Đường sắt năm 2025, và các nghị quyết của Quốc hội có liên quan. Dự thảo Nghị định nhằm giải quyết những vướng mắc từ thực tiễn là chưa có quy định về việc giao nhiệm vụ, đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt sử dụng vốn ngân sách ngoài chi thường xuyên.

Dự thảo Nghị định cũng nhằm thiết lập cơ chế pháp lý từng bước hình thành các doanh nghiệp nòng cốt để tạo tiền đề cho công nghiệp đường sắt trong nước phát triển, hình thành chuỗi cung ứng sản xuất sản phẩm, hàng hóa công nghiệp đường sắt; từng bước làm chủ công nghệ, hướng đến tạo ra các sản phẩm công nghiệp đường sắt đạt thương hiệu quốc gia.

Hồng Nhung