Rào cản và cơ hội bứt phá

Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam:

Nhà đầu tư giao dịch tại một sàn chứng khoán ở Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Nấc thang hội nhập và thách thức phía trước

Trong nhiều năm qua, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã ghi nhận những bước phát triển mạnh mẽ, trở thành kênh huy động vốn quan trọng của nền kinh tế. Tuy nhiên, mục tiêu nâng hạng từ “cận biên” lên “mới nổi” vẫn chưa thành hiện thực. Nguyên nhân không nằm ở sự thiếu quyết tâm, mà ở những “nút thắt” kỹ thuật, pháp lý và quản trị DN chưa được tháo gỡ triệt để.

Các tổ chức xếp hạng như FTSE Russell và MSCI luôn đưa ra bộ tiêu chí khắt khe, trong đó những điểm nghẽn lớn nhất của Việt Nam gồm: cơ chế thanh toán Delivery versus Payment (DvP), hệ thống bù trừ đối tác trung tâm (CCP), xử lý giao dịch thất bại và giới hạn sở hữu nước ngoài (room ngoại). Trước đây, yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (prefunding) là rào cản khiến nhà đầu tư ngoại e ngại. Dù nay đã được bãi bỏ, các tổ chức quốc tế vẫn cần thêm thời gian theo dõi để đánh giá tính ổn định. Điều này khiến Việt Nam đôi khi lỡ nhịp trong các kỳ rà soát nâng hạng.

Ngày 5/5/2025, hệ thống giao dịch KRX chính thức đi vào vận hành, được kỳ vọng là “cú hích” lớn nhất giúp TTCK Việt Nam tiến gần mục tiêu nâng hạng. Ông Phạm Hồng Sơn, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) nhận định, KRX là “chìa khóa vàng” giải quyết những hạn chế tồn tại lâu nay. Hệ thống mới có khả năng xử lý hàng triệu lệnh mỗi ngày, xóa bỏ nguy cơ nghẽn lệnh từng ám ảnh thị trường. Đặc biệt, KRX đã loại bỏ cơ chế prefunding, qua đó đáp ứng chuẩn mực quốc tế và tạo thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài.

Sau ba tháng thử nghiệm, KRX chứng minh sự ổn định, xử lý hàng chục nghìn giao dịch không ký quỹ mà không phát sinh lỗi nghiêm trọng. Đây là nền tảng để triển khai các sản phẩm giao dịch mới như T+0, phái sinh, ETF. Đồng thời, Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) cũng đang hoàn thiện khung pháp lý để thành lập tổ chức CCP, rút ngắn chu kỳ thanh toán từ T+2 xuống T+0, dự kiến trong giai đoạn 2025–2026. Song hành với hạ tầng, minh bạch thông tin là yếu tố then chốt quyết định khả năng nâng hạng. Nhiều DN lớn đã tiên phong áp dụng Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS), công bố song ngữ Việt – Anh, qua đó nâng cao uy tín và niềm tin với nhà đầu tư ngoại.

Ông Phạm Hồng Sơn cho rằng, dù vẫn còn một số vi phạm nhỏ mang tính sơ suất, nhưng với các chương trình đào tạo, hướng dẫn và sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý, chất lượng công bố thông tin sẽ tiếp tục cải thiện. Thực tế, từ phía DN, nhiều đơn vị đã chủ động chuẩn bị: xây dựng bộ phận quan hệ nhà đầu tư chuyên trách, đầu tư hệ thống báo cáo điện tử, và coi việc công bố song ngữ là thông lệ bắt buộc. Một số DN còn sẵn sàng cải tổ theo tiêu chuẩn ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) để đón đầu xu thế đầu tư bền vững toàn cầu.

Nhà đầu tư giao dịch tại một sàn chứng khoán ở Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Lợi ích vàng khi nâng hạng

Các chuyên gia nhận định, nếu được nâng hạng thành công, TTCK Việt Nam sẽ có những lợi ích to lớn: Thu hút vốn ngoại: Dự kiến 2–5 tỷ USD ngay khi nâng hạng, và hàng chục tỷ USD trong thập niên tới từ các quỹ ETF và quỹ chủ động. Cải thiện định giá: Cổ phiếu phản ánh đúng giá trị, tăng thanh khoản, giảm chiết khấu “cận biên”. Gia tăng minh bạch: Chuẩn IFRS và công bố song ngữ giúp nâng uy tín DN Việt. Hội nhập toàn cầu: Vị thế tài chính của Việt Nam được nâng cao, hỗ trợ dòng vốn FDI và hợp tác quốc tế.

Dù nhiều cải cách đã được triển khai, con đường nâng hạng vẫn đầy thử thách: Hạ tầng chưa đồng bộ: Cơ chế CCP mới ở giai đoạn xây dựng, T+2 vẫn chậm so với chuẩn quốc tế T+0. Minh bạch chưa đồng đều: DN nhỏ chậm áp dụng IFRS và công bố song ngữ, lỗi báo cáo vẫn xuất hiện. Room ngoại hạn chế: Giới hạn sở hữu nước ngoài tiếp tục làm giảm sức hút đối với quỹ ETF. Pháp lý thiếu ổn định: Những thay đổi chính sách bất ngờ gây tâm lý dè dặt cho nhà đầu tư quốc tế. Luật sư Vũ Ánh Dương, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), đề xuất Nhà nước cần sớm ban hành bộ tiêu chí tín nhiệm sơ bộ, ưu đãi thuế cho quỹ đầu tư, khuyến khích phát triển ESG và trái phiếu xanh. Đồng thời, cần xây dựng trung tâm đánh giá rủi ro độc lập để củng cố niềm tin thị trường.

Đại diện nhiều DN niêm yết cho biết, họ đã chuẩn bị sẵn sàng để đáp ứng tiêu chuẩn nâng hạng: áp dụng IFRS, hợp tác với kiểm toán quốc tế, cải thiện quản trị cổ đông và minh bạch tài chính. Một số DN khẳng định không e ngại việc nới room ngoại, vì cơ chế quản trị hiện nay đủ khả năng bảo đảm kiểm soát, đồng thời mở đường thu hút vốn mới. ESG cũng được xem như cơ hội để tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn, chứ không chỉ là nghĩa vụ.

Nâng hạng TTCK không chỉ là mục tiêu kỹ thuật, mà còn là bước ngoặt hội nhập tài chính của Việt Nam. Đó là bài toán cải cách toàn diện, đòi hỏi sự đồng bộ từ hạ tầng công nghệ, pháp lý, quản trị DN cho đến thói quen minh bạch. Các chuyên gia tin rằng với quyết tâm của Chính phủ, sự chủ động của DN và áp lực từ thị trường, Việt Nam hoàn toàn có thể biến rào cản thành động lực, để sớm được nâng hạng lên nhóm thị trường mới nổi, từ đó tạo nền tảng phát triển bền vững cho nền kinh tế.

Nguyễn Đăng