Quy hoạch thoát nước Hà Nội và những giải pháp bền vững

Vai trò của cộng đồng ngày càng quan trọng

Chỉ sau vài giờ mưa lớn do ảnh hưởng của bão số 10, nhiều khu vực nội thành Hà Nội lại rơi vào cảnh ngập nước, xe chết máy, giao thông tê liệt, hầm chung cư và tầng hầm siêu thị bị tràn nước. Dù không còn là hiện tượng hiếm gặp, mỗi đợt mưa bão vẫn khiến người dân Thủ đô không khỏi lo lắng.

Theo các chuyên gia, hệ thống hạ tầng tiêu thoát nước của Hà Nội dù đã được đầu tư nâng cấp, cải tạo nhưng vẫn đang phải chịu áp lực lớn khi tốc độ đô thị hóa tăng nhanh. Bề mặt bê tông hóa mở rộng cũng khiến nước thu hẹp diện tích bề mặt thấm, làm trầm trọng thêm tình trạng úng ngập. Đây là vấn đề tổng hợp, không chỉ thuộc về kỹ thuật mà còn liên quan đến quy hoạch, quản lý và nhận thức xã hội.

Ngập úng tại đường Hoa Bằng (phường Yên Hòa). Ảnh: Duy Khánh

PGS.TS Đoàn Thu Hà - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường (Hội Cấp thoát nước Việt Nam) cho biết: “Hà Nội hiện phát sinh hơn 1 triệu m³ nước thải sinh hoạt mỗi ngày đêm, nhưng tỷ lệ nước thải được xử lý đạt chuẩn vẫn dưới 30%. Nhiều sông hồ nội thành đang bị ô nhiễm nghiêm trọng do nước thải xả trực tiếp. Trong khi đó, trung bình mỗi năm Hà Nội có lượng mưa từ 1.600 - 1.800mm, nhưng phần lớn chảy tràn gây ngập úng và không được tận dụng.”

Thực tế cho thấy, bên cạnh các giải pháp kỹ thuật, việc huy động người dân tham gia giám sát, giữ gìn và quản lý không gian công cộng có thể mang lại hiệu quả. Đây không phải là chuyển giao trách nhiệm, mà là mở rộng sự tham gia xã hội để tăng hiệu quả thực thi chính sách. Chính quyền vẫn giữ vai trò chủ đạo trong quy hoạch, đầu tư và duy tu hệ thống thoát nước, còn cộng đồng trở thành lực lượng đồng hành, góp phần duy trì bền vững các công trình đã được đầu tư.

Người điều khiển phương tiện giao thông vất vả do ngập úng. Ảnh: Duy Khánh

Tại nhiều khu dân cư, người dân chính là những người đầu tiên khơi thông cống rãnh, vớt rác sau mưa. Chủ tịch UBND phường Phú Thượng Đỗ Đình Sơn cho biết: “Sáng 5/10, Bí thư chi bộ, Trưởng ban công tác Mặt trận, Tổ trưởng tổ dân phố, Đoàn thanh niên và cư dân trong Khu đô thị Nam Thăng Long đã cùng thu dọn vỉa hè, lòng đường, thu gom rác thải, khơi thông cống rãnh, khắc phục tình trạng ứ đọng gây ô nhiễm, tiềm ẩn nguy cơ dịch bệnh.”

Theo PGS.TS Đoàn Thu Hà, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực đô thị hóa, vai trò của cộng đồng ngày càng quan trọng. Nghiên cứu và áp dụng các mô hình quản trị đa chủ thể, khuyến khích sự tham gia của người dân, đồng thời hoàn thiện cơ chế chính sách phù hợp sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý đô thị trong cả hiện tại và tương lai.

Từ ứng phó đến kiến tạo: quy hoạch là chìa khóa

Các chuyên gia nhìn nhận, sau mỗi trận mưa lớn, khi nước rút, điều Hà Nội cần làm không chỉ là khắc phục hậu quả, mà là nhìn xa hơn – kiến tạo một đô thị thích ứng khí hậu. Cùng với đầu tư hạ tầng kỹ thuật, các chuyên gia đề xuất triển khai giải pháp thoát nước bền vững (SUDS), kết hợp hệ thống xanh và hạ tầng thông minh để giảm tải cho mạng cống hiện hữu.

Theo đó, nếu mỗi khu đô thị mới, trường học hay khu dân cư đều dành diện tích cho hồ điều hòa nhỏ, thảm cỏ thấm nước hoặc bể chứa nước mưa, tình trạng ngập úng sẽ giảm đáng kể. Công nghệ số cũng mở ra hướng tiếp cận mới: người dân có thể phản ánh trực tiếp các điểm ngập, sự cố cống rãnh qua ứng dụng di động; dữ liệu được công khai giúp cơ quan quản lý xử lý kịp thời hơn.

Điểm ngập cục bộ tại xã Đan Phượng. Ảnh: Duy Khánh

GS.TS Nguyễn Việt Anh - Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) chia sẻ, việc rà soát lại Quy hoạch thoát nước Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn 2050 là hết sức cần thiết. Theo quy hoạch này, hệ thống thoát nước nội thành được chia thành bốn lưu vực: Tô Lịch, tả sông Nhuệ, hữu sông Nhuệ và Long Biên. Sau gần 10 năm triển khai, Hà Nội mới hoàn thiện tương đối đồng bộ lưu vực sông Tô Lịch, với diện tích 77,5km² – đủ năng lực đáp ứng lượng mưa khoảng 310mm/2 ngày. Tuy nhiên, với các trận mưa có cường độ lớn, khu vực này vẫn phát sinh một số điểm úng ngập do lưu vực trải dài, công trình đầu mối Yên Sở ở xa hạ lưu, còn phần thượng lưu thiếu dung tích điều hòa và không gian xanh làm chậm dòng chảy. Các khu vực khác vẫn đang trong quá trình đầu tư, đòi hỏi sự điều chỉnh quy hoạch, bổ sung công trình điều tiết và cơ chế đầu tư đồng bộ để bảo đảm năng lực chống ngập toàn vùng.

Theo Quy hoạch cao độ nền thoát nước Thủ đô đến năm 2045 tầm nhìn đến năm 2065 sẽ được tính toán với khả năng ứng phó biến đổi khí hậu với trận mưa có cường độ lớn hơn 310mm/2 ngày. Cùng với đó, TP Hà Nội sẽ triển khai các công trình đầu mối thoát nước trên các hệ thống tiêu thoát nước chính của Thủ đô theo quy hoạch. Xác định các giải pháp thoát nước từng khu vực phù hợp với điều kiện tự nhiên, hiện trạng khu vực. TP cũng sẽ nghiên cứu bổ sung công trình chứa nước mưa tại các công trình xây dựng mới để tái sử dụng và điều tiết giảm thiểu úng ngập; đồng thời, tập trung nguồn lực triển khai sớm các dự án đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước chính trên địa bàn TP.

Như vậy, quy hoạch đóng vai trò nền tảng, giúp Hà Nội triển khai các giải pháp thoát nước đồng bộ, cân bằng giữa tiêu thoát nước và tận dụng nguồn nước, hỗ trợ TP triển khai các giải pháp đô thị thông minh, đồng bộ và thân thiện với cộng đồng.

Lại Tấn