Quy định về việc bị can, bị cáo chết trong các giai đoạn tố tụng

Phiên xét xử vụ án sai phạm tại Bộ Công thương và các tỉnh thành hồi tháng 4-2025. Ảnh Hồng Nguyên

Bị cáo đã chết nhưng vẫn bị kết án

Mới đây, TAND tỉnh Lâm Đồng vừa mở phiên tòa giám đốc thẩm xét xử vụ án ông N.V.H phạm tội trộm cắp tài sản do TAND huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận (cũ) xử sơ thẩm vào năm 2020 theo kháng nghị giám đốc thẩm ngày 19/9/2025 của Chánh án TAND tỉnh Lâm Đồng. Tại phiên tòa, theo đề nghị của đại diện VKSND tỉnh, Hội đồng Giám đốc thẩm TAND tỉnh Lâm Đồng đã tuyên hủy bản án sơ thẩm, đình chỉ vụ án theo quy định của pháp luật.

Theo hồ sơ, ngày 24/8/2020, TAND huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận (cũ) đưa vụ án trộm cắp tài sản ra xét xử. Tuy nhiên, do bị cáo H bệnh nặng xin vắng mặt nên TAND huyện Tuy Phong ấn định thời gian mở lại phiên tòa vào ngày 21/9/2020.

Ngày 25/8/2020, bị cáo H có đơn xin xét xử vắng mặt có xác nhận của Công an xã Phan Rí Thành, huyện Bắc Bình (cũ) với lý do: Hiện nay bị bệnh tiểu đường giai đoạn cuối, đang nằm liệt giường, đi đứng không được nên không thể đến tham gia phiên tòa.

Ngày 21/9/2020, TAND huyện Tuy Phong tiến hành xét xử vụ án vắng mặt bị cáo và tuyên phạt ông H 12 tháng tù giam. Tài liệu trong hồ sơ vụ án không thể hiện việc bị cáo đã được tống đạt bản án theo quy định.

Một tháng sau ngày xét xử sơ thẩm, Chánh án TAND huyện Tuy Phong ủy thác cho TAND huyện Bắc Bình ra Quyết định thi hành án phạt tù đối với ông H. Tuy nhiên, qua xác minh thì bị cáo H đã chết vào ngày 18/9/2020, tức trước ngày xét xử sơ thẩm ba ngày. Ngày 5/1/2021, TAND huyện Bắc Bình ban hành văn bản thông báo về việc không ban hành quyết định thi hành án đối với ông H với lý do người này đã chết.

Theo TAND tỉnh Lâm Đồng, bị cáo H chết trước ngày xét xử sơ thẩm ba ngày nên theo quy định tại Điều 282 Bộ luật Tố tụng Hình sự, Tòa án phải ra quyết định đình chỉ vụ án đối với bị cáo. Tuy nhiên, vào ngày 21/9/2020, TAND huyện Tuy Phong (nay là TAND Khu vực 14 Lâm Đồng) vẫn tiến hành xét xử vắng mặt bị cáo là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong xét xử, dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án.

Đến ngày 15/4/2025, TAND huyện Tuy Phong mới kiến nghị xem xét lại Bản án nêu trên theo thủ tục giám đốc thẩm do bị cáo H đã chết trước thời điểm xét xử sơ thẩm. Như vậy, việc bị cáo H chết năm 2020, đến năm 2021 TAND huyện Bắc Bình đã có thông báo nhưng TAND xét xử sơ thẩm không kịp thời báo cáo đề nghị giám đốc thẩm đối với trường hợp này để hủy bản án, đình chỉ vụ án là chưa kịp thời.

Pháp luật Việt Nam quy định về việc bị can, bị cáo chết

Từ vụ án này, nhiều bạn đọc thắc mắc nếu bị can, bị cáo mà chết trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử thì quá trình tố tụng của vụ án sẽ thế nào? Theo luật sư Nguyễn Tiến Hùng, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam quy định rõ ràng về các căn cứ bắt buộc để đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án khi bị can, bị cáo chết, đảm bảo nguyên tắc không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật.

Theo luật sư Nguyễn Tiến Hùng, Điều 157 Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định căn cứ không khởi tố vụ án hình sự. Trong đó, khoản 7 Điều này nêu rõ: người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác. Quy định về việc không được xét xử hoặc đình chỉ vụ án trong các giai đoạn tố tụng trong Bộ luật Tố tụng Hình sự như sau:

Giai đoạn điều tra, điểm a, khoản 1, Điều 230 quy định đình chỉ điều tra: cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra trong đó có trường hợp người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác.

Tại giai đoạn truy tố, khoản 1, Điều 248 quy định: Viện kiểm sát quyết định không truy tố và ra quyết định đình chỉ vụ án khi có một trong các căn cứ quy định, trong đó có trường hợp bị can bị chết.

Ở giai đoạn xét xử, khoản 1, Điều 282 quy định: Thẩm phán chủ tọa phiên tòa ra quyết định đình chỉ vụ án khi thuộc một trong các trường hợp, trong đó có trường hợp người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác.

Cái chết của bị can/bị cáo là một căn cứ pháp lý tuyệt đối để đình chỉ quá trình tố tụng, trừ trường hợp đặc biệt liên quan đến việc bồi thường thiệt hại. Bên cạnh đó, theo Điều 359 Bộ luật này, nếu bị cáo chết trước ngày xét xử phúc thẩm thì HĐXX phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm và đình chỉ vụ án đối với người này. Và Điều 392, Hội đồng giám đốc thẩm hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật và đình chỉ vụ án nếu có căn cứ người bị buộc tội đã chết.

Minh Dương