'Quán Kỳ Nam' có một Sài Gòn vừa lạ vừa quen

Quán Kỳ Nam là bộ phim mới của đạo diễn Leon Lê, người từng ghi dấu bằng khả năng kể chuyện tinh tế và sự ám ảnh với những chi tiết nhỏ mang sức gợi lớn. Kịch bản do anh và nhà biên kịch Nguyễn Thị Minh Ngọc cùng xây dựng từ những mảnh đời Sài Gòn trong nhiều thập niên, hòa giữa ký ức, cảm giác hồi cố và sự thấu cảm dành cho những phận người thầm lặng.

Phim có sự tham gia của Liên Bỉnh Phát trong vai Khang và Đỗ Thị Hải Yến trong vai Kỳ Nam, hai nhân vật được khắc họa bằng ánh nhìn nhiều hơn lời thoại, bằng im lặng nhiều hơn giải bày. Đây không phải bộ phim tìm đến cao trào dễ dãi, mà chọn đi sâu vào nhịp thở, vào đời sống nội tâm và những rung động nằm bên dưới bề mặt câu chuyện.

Một khung hình đẹp và nhiều cảm xúc trong "Quán Kỳ Nam"

Ngay từ khoảnh khắc đầu tiên, Quán Kỳ Nam mở ra một Sài Gòn khác: chậm hơn, ít tiện nghi hơn, ít ánh sáng hơn nhưng dường như ấm hơn. Một thành phố tồn tại nửa trong ký ức người cũ, nửa trong tưởng tượng người trẻ. Đó là cánh cửa dẫn người xem bước vào hành trình của ký ức đô thị, của những cảm xúc bị giấu kín, của sự cô độc mà con người ở mọi thời đại đều mang trong mình dưới những hình thức khác nhau.

Sài Gòn lạ quen: nơi ký ức soi vào hiện tại

Sài Gòn trong Quán Kỳ Nam không phải đô thị rực sáng ánh đèn hay chộn rộn nhịp sống ngày nay. Đó là Sài Gòn của bốn thập niên trước, nơi những hành lang chung cư kéo dài hun hút, bức tường loang dấu thời gian, quạt trần khô dầu và bóng đèn vàng yếu tạo nên cảm giác vừa thô mộc vừa gần gũi. Một thành phố ít tiện nghi nhưng lại giàu chất sống, nơi từng tiếng mưa đập mái tôn đều mang theo âm hưởng của thời đại.

Với thế hệ sinh từ năm 2000, đây là một thế giới xa lạ nhưng không hề cách biệt. Họ chưa từng thấy những bậc cầu thang tối, những lối đi hẹp và những gian phòng nhỏ, nhưng họ vẫn cảm được nhịp sống thô mộc của thời đó.

Người trẻ có thể không tìm thấy chính mình trong những cảnh đời ấy, vì đó không phải trải nghiệm của thế hệ họ, nhưng bộ phim mở ra một khoảng không để họ khám phá và hiểu hơn cuộc sống của những người đi trước. Chính sự lạ quen ấy tạo nên khoảnh khắc giao thoa đặc biệt: họ nhìn thấy một phần lịch sử đời sống đô thị, một phần cảm xúc và một phần tâm trạng của thế hệ từng sống trong những năm tháng ấy.

Đám cưới thời bao cấp ở Sài Gòn được tái hiện trong "Quán Kỳ Nam" - Ảnh: ĐPCC

Với người lớn tuổi, bộ phim là sự trở về. Với người trẻ, đó là cuộc gặp gỡ lần đầu nhưng kỳ lạ thay lại thân thuộc. Khi ký ức được đánh thức, nó không chỉ nhắc về quá khứ, mà còn soi vào hiện tại, cho thấy những điều tưởng như đã qua vẫn còn đang tiếp diễn trong những nhịp sống hôm nay.

Cư xá tập thể: không gian chung của một thời sống chậm

Cư xá trong Quán Kỳ Nam hiện ra như một tiểu vũ trụ, nơi riêng tư và cộng đồng không có đường biên rạch ròi. Một tiếng cửa mở, tiếng nồi xoong chạm nhẹ hay tiếng dép lê qua hành lang đều trở thành tín hiệu của đời sống. Không cần lời giải thích, khán giả cũng cảm nhận được sự gần gũi, dè chừng và thấu cảm của những con người sống trong chung một nhịp.

Leon Lê tái hiện bầu không khí ấy bằng những góc máy chậm, những cánh cửa mở hé, những bóng người thoáng qua cuối hành lang. Một ô cửa khép vội cũng đủ để gợi nên sự nặng nề mà chỉ những ai từng sống trong những cư xá cũ mới hiểu. Cảm giác ấy không chỉ là không gian vật lý, mà còn là không gian tinh thần, nơi ánh nhìn chung có thể khiến con người thêm e dè nhưng cũng tạo nên những mối gắn kết không lời.

Với người trẻ, đây không phải môi trường quen thuộc để nhìn thấy chính mình. Họ chưa từng sống trong những cư xá thời bao cấp, chưa trải qua sự sát gần giữa các hộ gia đình, nhưng họ vẫn nhận ra những cảm xúc nền tảng của con người. Sự dè dặt, sự quan sát lẫn nhau, cảm giác bị nhìn thấy nhưng không được nói ra, đều là trải nghiệm mà đời sống số ngày nay vẫn tạo ra dưới những hình thức khác. Vì vậy, ký ức trong phim không xa lạ; nó chỉ chuyển sang một bối cảnh khác, nhưng bản chất con người thì vẫn vậy.

Căn bếp thời bao cấp được tái hiện trong "Quán Kỳ Nam"

Sài Gòn của ký ức: tái hiện bằng cảm giác, không bằng tái tạo

Phim nhựa 35 milimet không chỉ là lựa chọn kỹ thuật, mà là lựa chọn cảm xúc. Chất liệu của ký ức nằm trong những hạt phim, trong độ mềm của ánh sáng, trong những vùng đen không hoàn toàn đen và những điểm sáng không bao giờ gắt. Sự không hoàn hảo ấy tạo nên vẻ đẹp của những điều từng cũ nhưng vẫn sống.

Không gian bếp của Kỳ Nam là minh chứng rõ nhất. Ánh sáng không đơn thuần chiếu vào nhân vật, mà thấm vào không khí. Hơi nước không làm mờ hình ảnh, mà làm dày cảm xúc. Mọi đường nét đều có độ mềm của những đoạn ký ức chưa kịp khép lại. Người xem có cảm giác mình từng đứng trong căn bếp đó, từng nghe tiếng bếp dầu, từng thấy ánh đèn vàng hắt ra từ góc phòng.

Leon Lê không cố tái dựng một Sài Gòn chính xác theo từng chi tiết, mà dựng một Sài Gòn của cảm giác. Một Sài Gòn vừa thật vừa mơ, vừa cũ vừa sống động. Bằng cách đó, bộ phim vượt khỏi ranh giới hoài niệm để trở thành một tác phẩm gợi nhớ, gợi nghĩ và gợi cảm sâu sắc.

Mỹ nhân điện ảnh Đỗ Thị Hải Yến tái xuất trong phim "Quán Kỳ Nam" của đạo diễn Leon Lê - Ảnh chụp màn hình

Khang và Kỳ Nam - hai trái tim thầm lặng tự tìm nhau

Trong bối cảnh ấy, tình cảm giữa Khang và Kỳ Nam được kể bằng những chi tiết nhỏ đến mức nếu lơ là, người xem có thể bỏ qua. Một ánh mắt chạm nhẹ, một nụ cười kín đáo, một bữa cơm giản dị, một khoảnh khắc dừng lại giữa hành lang tối. Không có lời tỏ tình, không có kịch tính, không có những khoảnh khắc bùng nổ. Chỉ có sự nhận ra nhau, và đôi khi chỉ vậy là đủ.

Họ thương nhau theo cách của một thời chưa quen bộc lộ. Một thời mà sự gần gũi quá mức có thể mang đến rắc rối. Nhưng chính sự dè dặt ấy tạo nên độ sâu của cảm xúc. Không cần cao trào, tình cảm vẫn thấm, vẫn ở lại lâu dài, như một tiếng thở nhẹ giữa một căn phòng yên tĩnh.

Im lặng và khoảng trống - ngôn ngữ mềm của đời sống

Ít có bộ phim Việt nào dám tin vào im lặng như Quán Kỳ Nam. Mỗi khoảng lặng đều chứa đựng ý nghĩa. Mỗi cú máy đứng im đều là một quyết định nghệ thuật. Tiếng quạt trần xoay chậm, tiếng dép lê, tiếng thở hòa vào nhau thành lớp nền kể chuyện mà không cần nhiều lời thoại.

Khi hình ảnh đứng yên, cảm xúc của người xem bắt đầu chuyển động. Khi nhân vật im lặng, những điều phim chưa nói lại tự vang lên. Đó là thứ điện ảnh tin vào sự tinh tế của cảm giác, tin rằng người xem đủ nhạy cảm để lắng nghe những tầng âm không phát ra tiếng.

Sài Gòn của những năm 1980 gần như tái hiện đầy đủ trong "Quán Kỳ Nam"

Một Sài Gòn khác: thành phố của những điều đã mất và còn lại

Quán Kỳ Nam không cố đưa ra định nghĩa về Sài Gòn thời bao cấp. Nó chỉ mở ra những lát cắt, những tia sáng, những âm thanh nhỏ đủ để gợi nên một thành phố đã trải qua nhiều đổi thay. Một thành phố có thể đã khác rất nhiều, nhưng những cảm xúc trong nó vẫn còn nguyên bản chất. Người lớn tuổi nhìn thấy quá khứ của mình. Người trẻ nhìn thấy vẻ đẹp của một thời chưa từng thuộc về mình. Và cả hai đều nhận ra rằng Sài Gòn luôn mang trong lòng những câu chuyện thầm lặng như thế.

Khung hình hoài cổ và giàu chất thơ của "Quán Kỳ Nam" - Ảnh chụp màn hình

Hai nhịp xem phim và điểm gặp của cảm xúc

Nhịp phim chậm và những khoảng lặng kéo dài đôi khi khiến khán giả trẻ cảm thấy ngột ngạt. Họ quen với nhịp nhanh, quen với cách kể chuyện trực tiếp, quen với những cảnh quay liên tục. Sự tiết chế của phim có thể làm họ có cảm giác câu chuyện đứng lại. Nhưng với người lớn tuổi hoặc những khán giả đã quen với dòng phim quan sát, nhịp chậm lại chính là khoảng thở cần thiết, là nơi để nhìn sâu hơn vào nhân vật và vào chính mình. Sự phân hóa ấy không phải thiếu sót, mà là minh chứng cho sức mạnh đa tầng của bộ phim.

Đối với người trẻ, đây là cơ hội để sống chậm lại một nhịp, để thấy rằng không phải câu chuyện nào cũng cần tốc độ. Không phải cảm xúc nào cũng cần diễn giải. Sự chậm rãi của phim là lời mời cảm sâu hơn những điều bình dị của đời sống.

Cảnh người dân trong khu tập thể tụ họp ở nhà tổ trưởng để xem truyền hình trong "Quán Kỳ Nam"

Đối với người lớn tuổi, bộ phim là dịp để soi vào ký ức, để trân trọng những điều tưởng như bình thường nhưng lại làm nên hồn cốt của một thời. Phim giúp họ tìm lại những âm thanh, mùi hương và khoảnh khắc đã thành hoài niệm.

Và vì vậy, cả hai thế hệ đều có lý do để xem bộ phim này. Một bên cần chậm lại để lắng nghe. Một bên cần lắng nghe để nhớ lại. Quán Kỳ Nam không chỉ là một tác phẩm điện ảnh, mà là cầu nối của cảm xúc, chiếc gương phản chiếu ký ức và hiện tại, là nơi người từng sống và người đang sống có thể gặp nhau.

Tiểu Vũ