Quan hệ Nhật - Hàn tiếp tục 'tan băng'?

Quá trình tan băng vượt qua thử thách nhiệm kỳ ở Seoul

Trong nhiều thập niên kể từ sau Thế chiến II, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn loay hoay trong việc xây dựng mối quan hệ hữu hảo và hợp tác bền vững - điều vốn dĩ có thể kỳ vọng giữa hai nền dân chủ tự do láng giềng cùng chia sẻ một đồng minh sinh tử là Mỹ. Mối quan hệ căng thẳng này bắt nguồn chủ yếu từ những di sản lịch sử thời Nhật Bản đô hộ bán đảo Triều Tiên (1910 - 1945), đặc biệt là các tranh cãi kéo dài liên quan đến vấn đề lao động cưỡng bức thời chiến và nạn “phụ nữ mua vui”.

Dưới thời Tổng thống Moon Jae-in ở Hàn Quốc (2017 - 2022) và Thủ tướng Abe Shinzo ở Nhật Bản (2012 - 2020), mối quan hệ song phương rơi xuống mức thấp chưa từng có kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ. Điển hình là cuộc chiến thương mại năm 2019, khi Tokyo tức giận trước phán quyết của tòa án Hàn Quốc buộc các tập đoàn Nhật Bản bồi thường cho nạn nhân lao động cưỡng bức.

Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, quan hệ giữa hai nước láng giềng đã từng bước tan băng và dường như đã sẵn sàng bước sang trang mới. Dưới thời Tổng thống Yoon Suk-yeol (2022 - 2025) của Hàn Quốc cùng các Thủ tướng Kishida Fumio (2021 - 2024) và Ishiba Shigeru (2024 - 2025) của Nhật Bản, hai bên đã đẩy mạnh hợp tác ba bên với Washington, đồng thời giảm thiểu việc khơi lại các vấn đề lịch sử, qua đó giúp củng cố lòng tin lẫn nhau.

Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae và Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung được kỳ vọng sẽ tiếp tục cải thiện quan hệ song phương. Nguồn: Asia Times

Song những người ủng hộ xu hướng cải thiện quan hệ đã không ít lần phải thất vọng. Việc Tổng thống Yoon bị luận tội vì tuyên bố thiết quân luật khiến nhiều người dự đoán quan hệ sẽ nhanh chóng xấu đi, ngay cả trước khi Đảng Dân chủ đối lập khi đó giành lại quyền lực, do khuynh hướng chống Nhật truyền thống của phe tiến bộ Hàn Quốc.

Những lo ngại đó không phải vô căn cứ. Trong bản dự thảo đầu tiên của điều khoản luận tội ông Yoon, Đảng Dân chủ Hàn Quốc từng lên án chính sách đối ngoại thân thiện với Tokyo là “chính sách ngoại giao thân Nhật” (dù cụm từ này sau đó bị loại bỏ khỏi bản chính thức được thông qua tại Quốc hội). Người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống ở giai đoạn đặc biệt - ông Lee Jae-myung trước đây từng phản đối mọi khả năng hợp tác quân sự với “một Nhật Bản chưa từng thể hiện chút hối hận nào về quá khứ”.

Tuy vậy, trong chiến dịch tranh cử, ông Lee lại thể hiện lập trường ôn hòa hơn đối với Nhật Bản cũng như trong nhiều vấn đề mà phe cánh tả thường giữ quan điểm cứng rắn. Ông cố tình trấn an dư luận rằng, dưới sự lãnh đạo của mình, Hàn Quốc sẽ tiếp tục duy trì và phát triển hợp tác ba bên với Tokyo và Washington mà chính quyền cũ đã xây dựng. Kể từ khi nhậm chức, ông Lee giữ đúng cam kết, nhấn mạnh chính sách “thực dụng” với Nhật Bản và cùng Ishiba khôi phục “ngoại giao con thoi” giữa hai thủ đô, đi kèm với những phát biểu tích cực hiếm thấy.

Phép thử "triều đại" mới ở Tokyo

Quan hệ Nhật Bản - Hàn Quốc vừa vượt qua được thử thách nhiệm kỳ ở Seoul sau khi Hàn Quốc chuyển từ một tổng thống bảo thủ ủng hộ cải thiện quan hệ với nước láng giềng sang một tổng thống có quá khứ chống Nhật, giờ đây lại phải đối mặt với một phép thử mới: Nhật Bản cũng vừa thay đổi lãnh đạo: từ Thủ tướng Ishiba ôn hòa sang bà Takaichi Sanae, chính trị gia cứng rắn và là người kế thừa tinh thần của cố Thủ tướng Abe.

Giống như Tổng thống Lee, bà Takaichi cũng có quá khứ gây tranh cãi, bao gồm nhiều phát ngôn và hành động liên quan đến lịch sử đế quốc Nhật khiến các nước láng giềng phẫn nộ. Bà từng có những bình luận bị xem như phủ nhận sự tồn tại của nạn “phụ nữ mua vui” và thường xuyên viếng thăm đền Yasukuni, nơi thờ các binh sĩ Nhật Bản tử trận, trong đó có cả tội phạm chiến tranh hạng A.

Nhưng trái với mối quan ngại của nước láng giềng, bà đã thể hiện lập trường ôn hòa. Trong chiến dịch tranh cử, bà đã không đến viếng đền Yasukuni vào lễ hội mùa thu - điều bà từng làm trong các năm trước. Những ngày đầu tiên trên cương vị thủ tướng, Takaichi cũng chủ động trấn an dư luận rằng quan hệ với Seoul sẽ không bị tổn hại, gọi Hàn Quốc là “đối tác thiết yếu” và bày tỏ mong muốn “phát triển hơn nữa mối quan hệ chiến lược”.

Dù vậy, tâm lý hoài nghi vẫn còn. Nhiều người đặt câu hỏi liệu sự tan băng hiện nay có thể bền vững dưới thời hai nhà lãnh đạo này, nhất là trong bối cảnh chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang giảm sự ưu tiên đối với châu Á.

Về phần bà Takaichi, những tính toán chính trị trong nước cũng có thể trở thành áp lực đối với bà. Một số nhà quan sát cho rằng vị thế yếu của bà, do đảng Dân chủ tự do cầm quyền không nắm đa số trong Quốc hội, sẽ buộc bà giữ thái độ mềm mỏng. Tuy nhiên, cần nhớ rằng đối tác liên minh mới của LDP là đảng Nippon Ishin no Kai lại có xu hướng cực hữu, dân túy hơn nhiều so với đối tác cũ Komeito. Thêm vào đó, chủ nghĩa dân tộc và tâm lý chống người nước ngoài đang gia tăng tại Nhật, thể hiện rõ qua thành công bầu cử gần đây của đảng cực hữu Sanseito. Tất cả những yếu tố này có thể khiến bà Takaichi, thay vì ôn hòa, lại phải thể hiện lập trường cứng rắn hơn về các vấn đề lịch sử và tranh chấp khu vực.

Hiện tại, tất cả vẫn phải chờ thời gian trả lời. Quan hệ Nhật - Hàn chắc chắn có tiềm năng cải thiện theo thời gian, song lịch sử cho thấy hai bên thường quay lại vòng xoáy đối đầu dù đã đạt được tiến bộ, bởi những vết thương lịch sử thời đế quốc Nhật vẫn chưa bao giờ được hàn gắn trọn vẹn.

Không lâu trước đây, thật khó tin rằng hai nhân vật bảo thủ như Tổng thống Lee Jae-myung và Thủ tướng Takaichi Sanae lại có thể là những người dẫn dắt hai nước hướng tới quan hệ thân thiện hơn. Và thời gian sẽ cho thấy liệu họ có thể đảo ngược định kiến đó hay không.

Quốc Đạt