Quan hệ Mỹ-Trung tiến triển tích cực, lâu dài hay 'khoảng nghỉ tạm thời'?

Tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump rời thượng đỉnh với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ở Hàn Quốc sau cuộc trò chuyện mà ông Trump đánh giá “thực sự tuyệt vời”.

Gần một tuần sau cuộc gặp này, quan hệ Mỹ-Trung đã cho thấy những tín hiệu tích cực đáng kể, dù chưa rõ sự hạ nhiệt này sẽ kéo dài hay chỉ là đòn bẩy cho căng thẳng lớn hơn.

Phái đoàn Mỹ và Trung Quốc tại thượng đỉnh Trump-Tập ở Hàn Quốc ngày 30-10. Ảnh: WHITE HOUSE

Tăng cường đối thoại về thương mại và quân sự

Hai ngày sau thượng đỉnh Trump-Tập, Nhà Trắng ngày 1-11 công bố bản tóm tắt một số chi tiết về thỏa thuận thương mại mà hai nhà lãnh đạo đạt được tại cuộc gặp.

Theo thỏa thuận, Trung Quốc sẽ cấp “giấy phép chung” cho phép xuất khẩu đất hiếm, gali, gecmani, antimon và graphit “vì lợi ích của các bên sử dụng cuối tại Mỹ và các nhà cung ứng của họ trên toàn cầu”. Điều này đồng nghĩa với việc gỡ bỏ các biện pháp kiểm soát mà Bắc Kinh đã áp đặt vào tháng 4 và tháng 10.

Mỹ và Trung Quốc trước đó cho biết Bắc Kinh sẽ tạm dừng trong một năm việc thực thi các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt hơn đối với đất hiếm được Trung Quốc công bố vào tháng 10.

Khung thỏa thuận cũng nêu rõ Trung Quốc sẽ chấm dứt các cuộc điều tra chống độc quyền, chống độc quyền nhóm và chống bán phá giá nhằm vào các công ty chip Mỹ.

Về phía Mỹ, Washington sẽ tạm dừng thêm một năm một số mức thuế “đáp trả tương xứng” mà ông Trump áp lên Trung Quốc, đồng thời dừng kế hoạch áp mức thuế 100% đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, vốn sẽ có hiệu lực vào tháng 11. Nhà Trắng cũng cho biết Mỹ sẽ gia hạn thời hạn miễn trừ một số loại thuế theo Mục 301 đến ngày 10-11-2026.

Theo Nhà Trắng, Trung Quốc đồng ý tạm dừng các biện pháp kiểm soát đối với nam châm đất hiếm để đổi lấy việc Mỹ thu hồi phần mở rộng các hạn chế áp đặt lên doanh nghiệp Trung Quốc.

Mỹ cũng đồng ý giảm một nửa mức thuế liên quan fentanyl, từ 20% xuống còn 10%, trong khi Bắc Kinh sẽ nối lại việc mua đậu tương Mỹ cùng các sản phẩm nông nghiệp khác.

Bình luận về thông cáo của Nhà Trắng, Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ ngày 2-11 khẳng định Bắc Kinh sẵn sàng hợp tác với Washington “để thực hiện các nhận thức chung quan trọng giữa hai nguyên thủ, không ngừng rút ngắn danh sách vấn đề và kéo dài danh sách hợp tác thông qua đối thoại và tham vấn”.

Trên đường trở về nước sau cuộc gặp với ông Tập, ông Trump chia sẻ rằng ông sẽ thăm Trung Quốc vào tháng 4-2026, và sau đó, ông Tập cũng sẽ sang Mỹ vào một thời điểm chưa xác định.

“Chúng tôi đã có một thỏa thuận và từ nay, mỗi năm chúng tôi sẽ đàm phán lại thỏa thuận đó” - ông Trump nói với các phóng viên trên chuyên cơ Air Force One. Tổng thống Mỹ nói thêm rằng ông tin việc gia hạn thỏa thuận này “sẽ trở thành điều diễn ra khá thường lệ”.

Trong một diễn biến tích cực, ngày 1-11, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cho biết Mỹ và Trung Quốc dự kiến sẽ thiết lập các kênh liên lạc quân sự “nhằm tránh xung đột và giảm leo thang” trong trường hợp phát sinh vấn đề, theo đài Fox News.

Thông báo được ông Hegseth đưa ra sau cuộc gặp với Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Đổng Quân tại Malaysia. Ông Hegseth mô tả cuộc gặp là “tích cực” và cho biết hai bên nhất trí rằng con đường tốt nhất cho quan hệ Mỹ - Trung là hướng đến “hòa bình, ổn định và quan hệ hữu nghị”.

Cần hành động để duy trì sự ổn định

Hàng hóa tại một cảng ở Trung Quốc. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Theo giới quan sát, kết quả của các cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung tại Malaysia cho thấy cam kết của cả hai bên trong việc duy trì ổn định cho một trong những mối quan hệ kinh tế quan trọng nhất thế giới.

Tờ China Daily dẫn lời các nhà phân tích và giới doanh nghiệp rằng diễn biến tích cực trong quan hệ Mỹ-Trung một lần nữa chứng minh rằng Bắc Kinh và Washington, thông qua tham vấn bình đẳng, hoàn toàn có khả năng giải quyết các mối quan ngại của mình.

Bà Trần Văn Linh, nguyên Kinh tế trưởng Trung tâm Giao lưu Kinh tế Quốc tế Trung Quốc, cho rằng các cuộc tiếp xúc gần đây giữa Trung Quốc và Mỹ không chỉ thể hiện thiện chí chung mà còn chứng minh năng lực của hai bên trong việc điều chỉnh mối quan hệ song phương theo hướng ổn định hơn.

Tuy nhiên, bà nhấn mạnh rằng việc xây dựng một quan hệ lâu dài, ổn định đòi hỏi cả hai bên phải thực hiện đúng cam kết, duy trì đối thoại thường xuyên và cùng tìm kiếm một hình thức chung sống hòa bình mới trong đó tránh được đối đầu dù tồn tại khác biệt về thể chế chính trị và mô hình phát triển.

Một số chuyên gia chỉ ra rằng nhiều vấn đề lớn trong quan hệ Mỹ - Trung vẫn chưa được giải quyết sau cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo, bao gồm số phận của mạng xã hội TikTok và vấn đề Đài Loan.

“Tiến triển trong các cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung đánh dấu một bước đi tích cực rõ ràng, góp phần tạm thời ổn định một mối quan hệ vốn có cấu trúc đầy mâu thuẫn, dù những điểm nóng then chốt vẫn chưa được giải quyết” - bà Louise Loo, Trưởng bộ phận kinh tế châu Á tại trường Oxford Economics, nhận định.

Còn theo ông Josh Lipsky, Chủ tịch Ban Kinh tế Quốc tế của viện nghiên cứu Atlantic Council, các điều khoản của thỏa thuận chỉ đưa các bên quay lại thời điểm trước khi căng thẳng Mỹ - Trung nóng lên do các biện pháp thuế của ông Trump. “Trung Quốc vẫn đang phải đối mặt mức thuế cao hơn so với thời điểm ông Trump nhậm chức” - vị chuyên gia lưu ý.

Hãng Bloomberg dẫn nhận định của một số nhà quan sát rằng những tiến triển vừa đạt được trong quan hệ Mỹ - Trung có thể chỉ là “khoảng nghỉ tạm thời” trong cuộc cạnh tranh kéo dài nhiều năm tới.

“Tôi không nghĩ chúng ta sẽ chứng kiến việc tách rời hoàn toàn khỏi vòng xoáy leo thang, mà là sự tách rời mang tính chiến lược. Thỏa thuận này có thể chỉ kéo dài vài tháng, hoặc có thể khoảng một năm. Sau đó, chúng ta sẽ lại quay trở lại bàn đàm phán và phải xem xét lại mọi thứ” - ông Robert Lighthizer, trưởng đoàn đàm phán thương mại của ông Trump với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu, nói với Bloomberg.

THẢO VY