QR vỉa hè và câu chuyện công nghệ mưu sinh

Tối hôm trước, tôi ngồi ở một quán ăn bình dân trên vỉa hè một con đường trung tâm quận 1. Suốt thời gian ở đó, tôi chứng kiến có rất nhiều người bán vé số, trái cây, bánh tráng dạo, ăn xin và cả trẻ con bán kẹo đến chào mời. Có cậu bé chừng chục tuổi, tay cầm vài vỉ kẹo sing-gum, chào mời tôi. Tôi bảo "cô không có tiền mặt" thì cậu bé bảo có số tài khoản ngân hàng rồi đọc nhanh vanh vách, chuyên nghiệp.

Cũng ở không gian vỉa hè ấy, tôi bắt gặp nhiều người bán vé số, trên tập vé có in hẳn mã QR để khách quét chuyển khoản. Những hình ảnh tưởng như chẳng liên quan, nhưng lại cho thấy một điều công nghệ số đang len lỏi vào đời sống của những người yếu thế, theo một cách rất đặc biệt.

Hình ảnh một cụ bà bán vé số dùng mã QR từng được chia sẻ nhiều trên mạng xã hội - Ảnh: Internet

Khi người nghèo "bắt sóng" công nghệ

Nếu như vài ba năm trước thôi, người bán vé số chỉ biết lấy tiền mặt, trẻ con bán kẹo thì chỉ chờ khách móc ví thì giờ đây, QR code và số tài khoản ngân hàng đã trở thành “công cụ mưu sinh” của họ. Nó giúp họ nhận tiền dễ hơn, không lo bị trả thiếu, cũng không sợ nhận tiền giả. Thêm nữa, giới trẻ giờ ít dùng tiền mặt, việc có mã QR còn khiến giao dịch “hợp thời” và nhanh hơn.

Người ta hay nghĩ công nghệ là chuyện xa vời với người yếu thế, nhưng thực tế, họ tiếp nhận nhanh không kém gì ai. Cuộc sống mưu sinh buộc họ phải theo kịp, dù muốn hay không. Chỉ với một chiếc smartphone giá rẻ, cộng thêm vài lần được hướng dẫn, thế là ai cũng có thể trở thành “người dùng công nghệ” chính hiệu.

"Công nghệ không bỏ rơi ai", công nghệ số mở ra một cánh cửa mới cho người yếu thế. Người bán vé số có QR thì không cần lo đổi tiền lẻ, giữ nhiều tiền mặt trong túi, vừa gọn nhẹ vừa an toàn; lại bớt nỗi lo bị mất trộm hay cướp giật. Đứa trẻ bán kẹo có tài khoản ngân hàng thì nhận tiền từ thiện nhanh hơn, có khi còn được chia sẻ rầm rộ trên mạng xã hội, chạm đến lòng trắc ẩn của nhiều người.

Xã hội Việt Nam ta đang nói nhiều về chuyển đổi số và nó hiện diện khắp mọi nơi, từ dự án vĩ mô của Chính phủ cho đến mọi ngóc ngách cuộc sống mưu sinh của người dân. Các nông dân, ngư dân ở vùng xa cho đến tiểu thương chợ truyền thống đều được vận động tiếp cận công nghệ.

Ở Lâm Đồng, nhiều hộ nông dân được hướng dẫn đưa rau củ, cà phê lên sàn thương mại điện tử. Có bà con nông dân vốn chỉ quen bán ở chợ xã, giờ đã biết chụp ảnh sản phẩm, đăng lên Shopee, Postmart và tất nhiên, thu nhập cải thiện rõ rệt.
Ở Quảng Ninh, tiểu thương chợ Hạ Long còn được tập huấn cách nhận thanh toán qua QR code, giúp khách du lịch nước ngoài dễ dàng mua hàng mà không phải đổi tiền mặt.

Ở Cà Mau, chính quyền đã thành lập hơn tổ công nghệ số cộng đồng, đi tận nhà hướng dẫn bà con - đặc biệt là đồng bào Khmer - cách cài app ngân hàng, dùng VNeID, VssID. Nhờ vậy, nhiều người trước kia chỉ biết xài tiền mặt, giờ có thể tự làm thủ tục hành chính, chuyển nhận tiền từ con cái đi làm xa chỉ trong vài giây.

Công nghệ, theo cách đó, đang len vào từng góc nhỏ của đời sống, giúp việc mưu sinh của người dân thêm phần nhẹ nhõm, tiện lợi và yên tâm hơn.

Công nghệ không phải chiếc đũa thần

Tuy nhiên, cũng cần phải nhớ rằng, công nghệ chỉ là công cụ chứ không phải chiếc đũa thần. Công nghệ có thể giúp giao dịch nhanh hơn, nhưng không "số hóa" được nỗi cơ cực. Nhiều người xúc động khi thấy người bán vé số có QR, họ nghĩ rằng đó là hình ảnh minh chứng cho việc “công nghệ không bỏ rơi ai”. Nhưng nếu nhìn xa hơn, ta sẽ thấy sự bất an hiện hữu QR code không xóa được cái nghèo.

Ở mặt sáng, nó giúp người yếu thế mưu sinh một cách “tiện lợi” và hiện đại hơn. Nhưng mặt tối cũng khiến họ dễ trở thành nạn nhân của công nghệ. Họ ít hiểu biết về bảo mật, dễ bị lừa đảo, dễ bị mất tiền oan. Một số đứa trẻ bán hàng còn thuộc lòng tài khoản ngân hàng của… người lớn khác, nghĩa là đằng sau đó có khi là cả một đường dây lợi dụng trẻ con, để đánh vào lòng thương của nhiều người, để kiếm tiền cho người lớn ăn chơi, lười lao động.

Một "giao dịch" giữa khách ở quán cà phê với người bán vé số - Ảnh: Dân Việt

Nếu xã hội chỉ dừng lại ở mức để người nghèo “xài công nghệ” - mà không trao cho họ cơ hội thoát nghèo bằng công nghệ - thì đấy chỉ là lớp sơn mỏng. Nhiều người cho rằng, công nghệ cần được biến thành bàn đạp chứ không phải lớp trang điểm. Người yếu thế cần một lối thoát thật sự. Họ cần được học nghề, có việc làm ổn định và có cơ chế bảo vệ khỏi rủi ro công nghệ...

Cuối cùng thì người bán vé số vẫn phải lặn lội từng ngày trên đường phố với xấp vé số trên tay, còn cậu bé bán kẹo vẫn phải mưu sinh kiếm sống bằng cách đi chào mời khách ngồi vỉa hè, chỉ khác là ngày hôm nay họ đã biết chìa QR để nhận tiền thay vì là chìa tay.

Công nghệ và sự đổi thay này sẽ thực sự trở nên có ý nghĩa biết bao khi nó đồng hành cùng sự phát triển nhân văn và để "không bỏ ai lại phía sau"...

Nhật Hạ