Pin lạnh thông minh

Nhóm nghiên cứu thử nghiệm sản phẩm.

Pin làm lạnh, giữ nhiệt ổn định

Pin lạnh là sản phẩm của startup VOX Cool - công ty tiên phong ứng dụng công nghệ “pin lạnh” tiên tiến dựa trên vật liệu thay đổi pha (Phase Change Materials - PCM).

VOX Cool được thành lập vào năm 2024 tại Đà Nẵng bởi ba nhà nghiên cứu đến từ Việt Nam và Anh: TS Lê Xuân Khoa, GS Malcolm McCulloch (Đại học Oxford) và TS Nguyễn Phú Sinh (Đại học Sư phạm Kỹ thuật - Đại học Đà Nẵng).

Trong đó, GS McCulloch là một trong những chuyên gia đầu ngành về hệ thống năng lượng bền vững, còn TS Sinh từng là một trong những thành viên sáng lập của Grab Việt Nam từ những ngày đầu.

Ban đầu, nhóm nghiên cứu tại Đại học Oxford tập trung vào các giải pháp làm mát thụ động và chủ động nhằm phục vụ chuỗi lạnh và các tòa nhà tiết kiệm năng lượng. Họ đã phát triển một loại vật liệu đổi pha PCM mới, có khả năng giữ nhiệt ổn định trong thời gian dài, đồng thời tiêu tốn ít năng lượng hơn để nạp nhiệt. Sự đột phá này đã được đăng ký bản quyền và chuyển giao cho Công ty VOX Cool để thương mại hóa và triển khai thực tế tại Việt Nam.

Tên gọi “VOX Cool” mang ý nghĩa kết hợp giữa “V” - đại diện cho Việt Nam, và “OX” - viết tắt của Oxford, thể hiện sự kết nối giữa tri thức quốc tế và nhu cầu nội địa.

Theo TS Lê Xuân Khoa, khác với các hệ thống làm lạnh truyền thống tiêu tốn điện năng liên tục, giải pháp của VOX Cool dựa trên khả năng hấp thụ và giải phóng nhiệt của vật liệu PCM khi chuyển đổi trạng thái từ rắn sang lỏng hoặc ngược lại. Khi cần làm mát, vật liệu sẽ tan chảy, hấp thụ nhiệt và duy trì nhiệt độ thấp ổn định. Khi cần sạc lại, chúng được làm lạnh trở lại và sẵn sàng cho chu kỳ tiếp theo.

Các vật liệu PCM được đóng gói thành từng túi nhỏ và đặt trong các giá đỡ chuyên biệt, tạo thành những “pin lạnh” có thể tùy biến theo nhu cầu vận chuyển hoặc bảo quản. Không chỉ tiết kiệm điện từ 45 - 90% so với các hệ thống làm lạnh truyền thống, “pin lạnh” còn giúp giảm đến 50% lượng khí thải carbon - một bước tiến lớn về mặt môi trường trong bối cảnh Việt Nam cam kết cắt giảm phát thải và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Từ phòng thí nghiệm ra thị trường

Dù mới thành lập chưa đầy một năm, VOX Cool đã nhanh chóng thuyết phục được nhiều đối tác lớn tham gia các dự án thí điểm. Trong năm 2025, công ty sẽ triển khai thử nghiệm tại một số kho lạnh và xe vận chuyển của bốn khách hàng đầu tiên: ABA Cooltrans, Tép Bạc, Hưng Vinh (Đà Nẵng) và Rạng Nhân (Ninh Thuận).

Tại buổi thuyết trình trước đại diện Qualcomm vào cuối năm 2024, TS Khoa chia sẻ: “Những gì chúng tôi làm thực sự là duy nhất - không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Đây là một hệ thống làm lạnh độc đáo sử dụng công nghệ hiện đại, đi kèm với một mô hình kinh doanh dạng dịch vụ sáng tạo”.

Cụ thể, VOX Cool không bán sản phẩm mà cung cấp dịch vụ làm mát - hay còn gọi là “cooling-as-a-service”. Khách hàng có thể lựa chọn thanh toán một lần hoặc trả phí theo gói đăng ký, giúp giảm áp lực đầu tư ban đầu.

Trong khi đó, VOX Cool chịu trách nhiệm đầu tư hệ thống, sạc pin và duy trì thiết bị. Mô hình này giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận được công nghệ cao mà không cần bỏ ra chi phí lớn.

Trong các kho lạnh, VOX Cool đã chứng minh được hiệu quả khi lượng phát thải carbon giảm hơn 5 tấn mỗi năm trên diện tích 100 m², còn chi phí điện giảm trên 20%. Với xe tải lạnh, lượng khí thải CO₂ giảm hơn 4 tấn mỗi xe/năm và chi phí tiết kiệm có thể đạt hơn 90%, trong khi thời gian hoàn vốn dưới ba năm - một con số cực kỳ ấn tượng trong ngành logistics.

Một ví dụ cụ thể là thử nghiệm tại Ninh Thuận, nơi một xe tải 25 tấn sử dụng 400 kg vật liệu PCM có thể duy trì nhiệt độ dưới 15°C suốt cả ngày - không cần dùng máy phát chạy dầu diesel, từ đó cắt giảm ô nhiễm và tiết kiệm chi phí nhiên liệu.

VOX Cool cũng đang xây dựng mạng lưới trạm sạc pin lạnh sử dụng điện mặt trời dọc theo tuyến đường cao tốc Bắc - Nam. Các trạm này có thể sạc hàng nghìn pin trong vòng 5 - 6 giờ, đủ phục vụ hàng trăm xe tải mỗi ngày. Việc ứng dụng năng lượng tái tạo giúp giải pháp của họ trở nên càng thân thiện với môi trường, đồng thời tránh được chi phí điện cao điểm bằng cách sạc vào ban đêm.

Theo TS Khoa, mô hình “dịch vụ làm mát” đòi hỏi VOX Cool phải huy động nguồn vốn lớn để đầu tư trước vào hệ thống pin lạnh và hạ tầng trạm sạc. Đây là một thách thức không nhỏ đối với một startup công nghệ non trẻ.

Nếu thành công trong giai đoạn thí điểm, công ty hoàn toàn có thể mở rộng quy mô ra toàn quốc, hướng tới các thị trường Đông Nam Á - nơi chuỗi cung ứng lạnh vẫn còn manh mún và thiếu bền vững.

Nhật Phong