Phụ phẩm nông nghiệp - 'nguồn vàng' cải tạo đất xám bạc màu

Những năm gần đây, khi chăn nuôi nhỏ lẻ giảm mạnh, nguồn phân chuồng - vốn là “phân hữu cơ truyền thống” cũng dần cạn kiệt. Ở nhiều vùng nông thôn, hình ảnh người dân đốt rơm rạ sau thu hoạch đã trở nên quen thuộc, kéo theo khói bụi và lãng phí lớn. Phần lớn nông hộ chỉ dùng phân NPK, trong khi thiếu hụt hữu cơ khiến đất ngày càng bạc màu.

Xây dựng mẫu đối chứng trồng cây đậu tương trong thí nghiệm tại Trung tâm Nghiên cứu Đất và Phân bón vùng Trung du.

Từ năm 1998, Trung tâm Nghiên cứu Đất và Phân bón vùng Trung du (Viện Thổ nhưỡng - Nông hóa) đã triển khai thí nghiệm “Ảnh hưởng dài hạn của phân chuồng, phụ phẩm nông nghiệp và phân khoáng đến năng suất cây trồng trên đất xám bạc màu”. Kết quả sau gần ba thập niên cho thấy, việc vùi phụ phẩm từ cây trồng vụ trước như rơm rạ, thân lá ngô, đậu tương… đã mang lại hiệu quả vượt trội cả về năng suất và chất lượng đất.

Các số liệu mới nhất năm 2024 - 2025 cho thấy, năng suất lúa vụ xuân tăng từ 13,5 - 16,4%, vụ mùa tăng 17,8 - 19,3% so với ruộng chỉ bón phân khoáng. Đậu tương vụ xuân tăng 20,8%, vụ hè tăng 23,6%, còn ngô vụ đông tăng tới hơn 20%.

Không chỉ cải thiện năng suất, việc tái sử dụng phụ phẩm còn giúp nông dân tăng lợi nhuận đáng kể. Theo nhóm nghiên cứu, tác dụng của việc vùi phụ phẩm thể hiện rõ nhất sau vài năm liên tục áp dụng. Đất xám bạc màu trước kia nghèo hữu cơ thì nay hàm lượng mùn đã tăng 15 - 20%, khả năng giữ ẩm, giữ dinh dưỡng tốt hơn; độ pH cân bằng hơn, hạn chế hiện tượng chua hóa do lạm dụng phân hóa học. Điều này chứng tỏ việc kết hợp phân khoáng với nguồn hữu cơ tại chỗ giúp phục hồi hệ vi sinh đất, nuôi dưỡng độ phì lâu dài - yếu tố cốt lõi cho nông nghiệp bền vững.

Trong bối cảnh toàn tỉnh hiện có hàng nghìn ha đất xám bạc màu, giải pháp tận dụng phụ phẩm nông nghiệp không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn là hướng đi “xanh” cho sản xuất nông nghiệp. Thay vì đốt bỏ hàng trăm nghìn tấn rơm rạ mỗi năm, việc tái sử dụng chúng sẽ giúp bổ sung hàng chục nghìn tấn chất hữu cơ vào đất, giảm phát thải khí nhà kính và cải thiện môi trường nông thôn.

Để phát huy hiệu quả, các địa phương cần đẩy mạnh tuyên truyền và tập huấn kỹ thuật cho nông dân về cách xử lý, ủ phụ phẩm nông nghiệp. Cùng với đó, xây dựng các mô hình mẫu áp dụng đồng bộ giữa phụ phẩm và phân khoáng, giúp lan tỏa kinh nghiệm, nhân rộng hiệu quả trong sản xuất đại trà.

Bài, ảnh: Trần Thị Thu Trang