Phòng vệ thương mại đang là giải pháp bảo hộ doanh nghiệp trong nước

Công cụ hợp pháp trong thương mại quốc tế

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) chia sẻ, phòng vệ thương mại gồm ba biện pháp chính đó là chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ. Đây là những công cụ đã được WTO và nhiều hiệp định thương mại tự do quy định rõ ràng. Phòng vệ thương mại không phải là rào cản, mà là cơ chế bảo vệ chính đáng của quốc gia nhằm duy trì sự ổn định sản xuất trong nước.

Phòng vệ thương mại đang bảo hộ hiệu quả các doanh nghiệp sản xuất trong nước

Thực tế, Việt Nam ngày càng sử dụng nhiều hơn các biện pháp này. Theo số liệu từ Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), trong năm 2025, Việt Nam đã khởi xướng gần 30 vụ việc phòng vệ thương mại, chủ yếu tập trung ở các ngành thép, phân bón, hóa chất và đường. Trong đó, nhiều vụ đã mang lại hiệu quả rõ rệt khi giúp doanh nghiệp trong nước giữ được thị phần, tránh thiệt hại lớn từ hàng nhập khẩu.

Ngành thép là một ví dụ điển hình. Nhiều năm qua, thép Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc… ồ ạt vào Việt Nam với giá thấp bất thường, khiến không ít nhà máy nội địa lao đao. Sau khi áp dụng biện pháp chống bán phá giá, thị trường thép trong nước dần ổn định trở lại, tạo cơ hội cho doanh nghiệp tái cơ cấu.

Đại diện một doanh nghiệp sản xuất thép tại Bắc Ninh cho biết, nếu không có biện pháp phòng vệ thương mại, doanh nghiệp nội chắc chắn không trụ nổi. Hàng nhập khẩu bán phá giá khiến giá bán thấp hơn cả chi phí sản xuất, trong khi chúng tôi không thể cắt giảm chi phí nhanh như họ.

Tương tự, ngành mía đường cũng hưởng lợi từ các biện pháp này. Việc áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp với đường nhập khẩu từ Thái Lan đã giúp nhiều nhà máy đường trong nước tránh được nguy cơ phá sản. Nông dân trồng mía cũng được hưởng lợi khi giá thu mua ổn định hơn.

Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả “lá chắn” này, không phải doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng. Một trong những khó khăn lớn nhất là sự thiếu hiểu biết về quy định quốc tế và quy trình điều tra. Việc khởi kiện phòng vệ thương mại đòi hỏi doanh nghiệp phải cung cấp dữ liệu sản xuất, giá thành, thị phần… nhưng nhiều đơn vị còn thiếu hệ thống lưu trữ, thậm chí ngại minh bạch thông tin.

Ông Nguyễn Phương Nam, chuyên gia kinh tế cho rằng, doanh nghiệp Việt Nam phần lớn quy mô nhỏ và vừa, nguồn lực hạn chế nên khó theo đuổi một vụ kiện kéo dài hàng năm trời. Trong khi đó, phía đối tác nước ngoài thường có đội ngũ pháp lý hùng hậu và kinh nghiệm dày dạn.

Bên cạnh đó, khi Việt Nam áp dụng phòng vệ thương mại, nguy cơ bị kiện ngược lại ở nước ngoài cũng gia tăng. Thực tế, hàng xuất khẩu Việt Nam như tôm, cá tra, gỗ, thép… nhiều lần bị các thị trường lớn như Mỹ, EU, Ấn Độ áp dụng biện pháp phòng vệ. Điều này đặt doanh nghiệp vào thế vừa cần được bảo hộ trong nước, vừa phải chủ động “tự vệ” ở nước ngoài.

Không thể dựa dẫm mãivào cơ chế

Các chuyên gia nhấn mạnh, phòng vệ thương mại chỉ là giải pháp tạm thời. Bản chất của hội nhập là cạnh tranh và để đứng vững, doanh nghiệp buộc phải nâng cao năng lực.

Không thể coi phòng vệ thương mại như một chiếc ô che mưa vĩnh viễn. Nó chỉ là khoảng thời gian để doanh nghiệp củng cố sức mạnh, đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm. Nếu không tận dụng, khi biện pháp hết hiệu lực, doanh nghiệp sẽ lại đối mặt với sóng gió, bà Nguyễn Thị Thu Trang nhấn mạnh.

Ông Phạm Văn An, Giám đốc một công ty hóa chất tại TP. Hồ Chí Minh, chia sẻ rằng sau khi được hưởng lợi từ biện pháp chống bán phá giá, doanh nghiệp ông đã đầu tư cải tiến dây chuyền, phát triển thêm sản phẩm mới. Chúng tôi hiểu rằng nếu chỉ dựa vào phòng vệ thương mại thì không thể phát triển lâu dài. Cái gốc vẫn là phải tăng sức cạnh tranh.

Các doanh nghiệp cần nỗ lực vận dụng nội lực để phát triển bền vững

Để phát huy hiệu quả của phòng vệ thương mại, chuyên gia cho rằng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Cơ quan quản lý phải đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn để doanh nghiệp hiểu rõ về công cụ này, đồng thời cải thiện hệ thống dữ liệu ngành để phục vụ điều tra.

Về phía doanh nghiệp cần chủ động hợp tác, minh bạch thông tin và đặc biệt là chuẩn bị nguồn lực pháp lý. Việc hình thành các hiệp hội ngành nghề mạnh cũng rất quan trọng để có tiếng nói chung trong các vụ kiện.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, phòng vệ thương mại thực sự là “tấm khiên” giúp doanh nghiệp Việt Nam bảo vệ sản xuất nội địa. Nhưng chỉ khi biết sử dụng đúng cách, song song với việc tự nâng cao năng lực, “tấm khiên” ấy mới phát huy hết tác dụng, biến thách thức thành cơ hội để doanh nghiệp đứng vững và vươn xa.

Đức Hiền