Phóng thành công vệ tinh vào vũ trụ, câu chuyện khởi nghiệp thần kỳ của startup Phần Lan

Ý tưởng điên rồ của những nhà phát minh trẻ

“Lúc đó, chúng tôi còn là sinh viên muốn tạo ra một loại cảm biến nhỏ gọn chưa từng tồn tại trước đây. Nhưng ý tưởng đó đầy rủi ro mà ngay cả nhà đầu tư mạo hiểm cũng khó có thể chấp nhận”, Laurila nói với tôi tại trụ sở Iceye nằm ở ngoại ô Thủ đô Helsinki, Phần Lan.

Laurila gặp Rafal Modrzewski ở Đại học Aalto và nhanh chóng trở nên thân thiết vì có một điểm chung: niềm say mê vũ trụ. Hai sinh viên trẻ tuổi đã nhen nhóm một tham vọng chế tạo vệ tinh radar nhỏ nhất thế giới.

Năm 2012, họ đồng sáng lập Iceye để triển khai công nghệ mà cả hai đã góp phần phát triển trong quá trình học tập. Công nghệ đó chính là ứng dụng radar khẩu độ tổng hợp (SAR) cho các vệ tinh nhỏ, mà với công nghệ hình ảnh này, có thể được chế tạo với chi phí rẻ hơn nhiều so với các vệ tinh truyền thống.

Nhưng ý tưởng phát triển công nghệ đó là rất khó khăn trong huy động vốn cho những nhà khởi nghiệp trẻ tuổi. “Khi chúng tôi bắt đầu, hầu như không có công ty khởi nghiệp thương mại nào giải quyết lĩnh vực này”, ông nhớ lại.

Pekka Laurila, đồng sáng lập và Giám đốc chiến lược của công ty ICEYE - Công ty khởi nghiệp công nghệ vũ trụ nổi bật của Phần Lan.

Dù vậy, niềm khao khát chế tạo loại vệ tinh SAR, có thể được phóng lên không gian với chi phí thấp mà vẫn mang lại hình ảnh chất lượng tương đương với các hệ thống truyền thống không ngừng thôi thúc hai nhà phát minh trẻ.

Việc thu nhỏ công nghệ radar - vốn thường được triển khai trên các vệ tinh lớn nặng hàng tấn - xuống một thiết bị chỉ hơn 80kg là một thách thức khổng lồ. Không có tiền lệ, không có thị trường, và quan trọng nhất là không có sẵn niềm tin từ các nhà đầu tư.

ICEYE - sản phẩm của hệ sinh thái hàng đầu

Nhưng Laurila và người bạn Rafal Modrzewski khởi nghiệp ở Phần Lan, quốc gia Bắc Âu với môi trường khởi nghiệp vô cùng thuận lợi.

Đại học Aalto, nơi các nhà sáng lập ICEYE gặp gỡ và hình thành ý tưởng, là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Phần Lan với nhiều sinh viên năng động. Phó Hiệu trưởng phụ trách đổi mới của Đại học Aalto, Janne Laine, nhấn mạnh: “Càng kết nối được nhiều nhóm liên ngành quan tâm đến khởi nghiệp, tương lai sẽ càng tươi sáng”.

Chính phủ Phần Lan, thông qua tổ chức Business Finland, cơ quan đổi mới sáng tạo quốc gia, đã hỗ trợ ICEYE trong nghiên cứu và phát triển (R&D) và giới thiệu các chuyên gia kỹ thuật ngay từ giai đoạn ý tưởng. “Phần Lan tạo ra một hệ thống nơi những ý tưởng táo bạo được khuyến khích và hỗ trợ, không chỉ bằng lời nói, mà bằng ngân sách và cơ chế minh bạch”, Laurila nói.

Sự hỗ trợ từ Business Finland là rất quan trọng để ICEYE vượt qua giai đoạn đầu khát vốn, nhờ đó, ICEYE có thể phát triển các nguyên mẫu đầu tiên. Đến năm 2015, công ty đã huy động được 5,6 triệu euro đầu tiên.

Về khung pháp lý, là một công ty Phần Lan, ICEYE làm việc chặt chẽ với Bộ Ngoại giao Phần Lan trong việc đánh giá công nghệ - đặc biệt vì công nghệ vệ tinh radar được phân loại là công nghệ lưỡng dụng (dual-use), vừa phục vụ mục đích dân sự, vừa có thể ứng dụng quốc phòng. Do đó, công ty phải tuân thủ các quy định của EU về xuất khẩu công nghệ lưỡng dụng.

Trên không gian vũ trụ, hoạt động vận hành của ICEYE chịu sự quản lý của ITU (Liên minh Viễn thông Quốc tế), cơ quan chịu trách nhiệm phân bổ và kiểm soát tần số toàn cầu. Việc sử dụng radar hình ảnh yêu cầu công ty đăng ký và tuân thủ các dải tần đã được phân bổ cho loại hình này. Để phóng vệ tinh, cần có giấy phép sử dụng các tần số đó.

Cuối cùng, khung pháp lý quốc tế chủ yếu vẫn là Hiệp ước Không gian Vũ trụ của Liên Hợp Quốc từ năm 1967, một văn bản mang tính nguyên tắc, quy định việc sử dụng không gian vì mục đích hòa bình vốn là nền tảng pháp lý quốc tế hiện hành trong lĩnh vực không gian.

Theo tạp chí danh tiếng Forbes, Iceye đã huy động 304 triệu USD cho đến nay.

Phát triển như tên lửa

Tháng 1 năm 2018, ICEYE đã ghi dấu ấn lịch sử khi phóng thành công ICEYE-X1, vệ tinh SAR thương mại nhỏ đầu tiên trên thế giới dưới 100 kg. Đây là khoảnh khắc đột phá không chỉ của công ty mà còn của cả ngành công nghiệp vệ tinh: từ đó, vệ tinh radar không còn là công nghệ độc quyền của các cường quốc hay tập đoàn khổng lồ.

Với ICEYE-X1, công ty đã chứng minh rằng họ có thể quan sát Trái Đất cả ngày lẫn đêm, bất kể mây mù hay thời tiết xấu, nhờ công nghệ radar SAR.

Đến đầu năm 2025, Iceye đã có 48 vệ tinh ở nhiều nơi trên thế giới và luôn nằm trong top các công ty sáng tạo nhất thế giới, phát triển nhanh nhất thế giới trong các cuộc bình chọn công nghệ toàn cầu. ICEYE – đã trở thành một trong những tên tuổi tiên phong toàn cầu trong lĩnh vực công nghệ quan sát Trái đất, vận hành mạng lưới hàng chục vệ tinh SAR theo dõi hành tinh 24/7 từ quỹ đạo thấp.

Ông Lauria giải thích, vệ tinh SAR có lợi thế là có thể ghi lại các điều kiện trên bề mặt Trái Đất vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày hay đêm và không bị cản trở bởi mây. Điều này có nghĩa là, ví dụ, trong một trường hợp khẩn cấp như một cơn bão, các vệ tinh của công ty có thể phát hiện những thay đổi trên mặt đất để phục vụ lợi ích của các chính phủ.

Trong cuộc khủng hoảng người tị nạn Syria, công nghệ radar của ICEYE đã được sử dụng để phát hiện các tàu thuyền chở người tị nạn vào ban đêm, cho phép chính quyền giám sát các tàu thuyền trong bóng tối và xác định các tàu thuyền bị lật.

Tại Iceland, dữ liệu vệ tinh của ICEYE đã giúp chính quyền địa phương dự đoán một vụ phun trào núi lửa, cho phép sơ tán kịp thời. Trong cả hai trường hợp, công nghệ của ICEYE đều đóng vai trò quan trọng trong việc cứu người và giảm thiểu tác động của thảm họa.

Tại Philippines - một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước thiên tai, nhóm nghiên cứu của ICEYE đang triển khai theo dõi lũ lụt và rủi ro hạ tầng, hỗ trợ chính quyền địa phương và các tổ chức nhân đạo nâng cao năng lực ứng phó sớm. Đây là minh chứng cho vai trò ngày càng lớn của dữ liệu vệ tinh trong quản trị đô thị và phát triển bền vững.

Trong một thế giới ngày càng bất ổn vì biến đổi khí hậu, xung đột và chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp, thông tin từ vũ trụ đang trở thành một trong những tài sản chiến lược nhất. Mỗi ngày, hệ thống của ICEYE gửi về hàng nghìn bức ảnh từ khắp nơi trên hành tinh - từ băng tan ở Bắc Cực đến tàu chở dầu trên Biển Đỏ.

ICEYE đã tăng trưởng nhanh chóng kể từ khi thành lập vào năm 2014 và công ty có sự hiện diện mạnh mẽ trên toàn cầu, với các văn phòng ở Phần Lan, Ba Lan, Tây Ban Nha, Vương quốc Anh, Úc, Nhật Bản, UAE, Hy Lạp và Hoa Kỳ. Công ty có một đội ngũ quốc tế hơn 700 nhân viên.

Những bài học từ ICEYE

Tôi có cơ hội nghe ông Pekka Laurila thuyết trình về những ý tưởng của ICEYE trong vòng một buổi sáng khi đến thăm trụ sở công ty gần đây. Trông ông ấy rất trẻ và say mê. Có nhiều vấn đề kỹ thuật ông trình bày, thú thật, nằm ngoài hiểu biết của tôi.

Nhưng có một điều đọng lại mãi. Đó là những ý điên rồ của ông và người bạn đại học đã được nuôi dưỡng trong hệ sinh thái khởi nghiệp rất thuận lợi - từ trường đại học Aalto đến các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp và các nhà đầu tư mạo hiểm mà Chính phủ Phần Lan đã dày công gây dựng - đã mang đến sự thành công của ICEYE. Đó là cả một quá trình rất dài, vượt qua mọi hạn chế, giáo điều.

Việt Nam chúng ta, qua các nghị quyết 57, 66 và 68, cũng đang mong muốn có nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực đổi mới, sáng tạo, AI. Liệu chúng ta có chấp nhận những doanh nghiệp phóng vệ tinh vào vũ trụ, như ICEYE trong 10 năm tới?

Hãy thử nhìn xem, hiện có biết bao rào cản cho các công ty sản xuất công nghệ drone! Chẳng có doanh nghiệp tư nhân nào có thể vượt qua các rào cản đó để sản xuất drone! Cũng chẳng có công ty tư nhân nào có thể sản xuất các sản phẩm “lưỡng dụng” để dùng trong quốc phòng và dân sự. Nhiều người dân, những nhà sáng chế “chân đất”, đã phải mang sản phẩm ra nước ngoài thử nghiệm.

Chắc hẳn, câu chuyện của ICEYE giúp chúng ta rất nhiều bài học.

Tư Giang