Phòng ngừa chấn thương trong thể thao

Chuyên gia người Đức Maik Berger hướng dẫn tập luyện thể lực cho VĐV Nguyễn Khoa Diệu Khánh và các VĐV đội bóng bàn Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: HT)

Bài học về phòng ngừa chấn thương chưa bao giờ cũ và ngày càng trở nên cấp thiết trong thể thao hiện đại.

Những sự cố do chấn thương không chỉ khiến người trong cuộc phải đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt và cả sự nghiệp, mà còn là hồi chuông cảnh báo về tầm quan trọng của việc phòng ngừa chấn thương đúng cách. Dù ở cấp độ nào, thể thao chỉ thực sự đem lại lợi ích khi đi cùng kiến thức, kỹ thuật đúng và lắng nghe cơ thể.

Hiểu cơ thể, tránh chấn thương

Trong tập luyện hoặc chơi , đã từng có không ít người bị đột quỵ vì quá sức hoặc có tiền sử bệnh tật, song lại chơi thể thao cường độ cao mà không có hướng dẫn chuyên môn. Trong khi đó, ở các giải thể thao chuyên nghiệp, nhất là trong bóng đá, cử tạ, thể dục dụng cụ, các môn võ thuật... có nhiều cầu thủ, vận động viên đã dính chấn thương, thậm chí có người bị nặng, phải ngậm ngùi chia tay với sân đấu cùng những ước mơ và khát vọng cống hiến còn dang dở.

Mỗi câu chuyện một bài học, rằng thể thao dù mang lại sức khỏe và vinh quang, luôn tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu hiểu biết và chủ quan. Các chuyên gia y học thể thao trong nước và quốc tế đã nhiều lần lên tiếng về nguy cơ chấn thương nếu người chơi từ phong trào đến chuyên nghiệp không có nhận thức đầy đủ và phương pháp tập luyện đúng.

Tiến sĩ, bác sĩ chuyên khoa II Lê Thanh Tùng, Giám đốc Bệnh viện Thể thao Việt Nam cho biết, tại Bệnh viện Thể thao Việt Nam thường xuyên tiếp nhận các chấn thương thể thao phổ biến như: chấn thương dây chằng chéo trước và chéo sau gối, rách sụn chêm, trật khớp vai, viêm gân gót chân, thoái hóa khớp, căng cơ, và chấn thương phần mềm. Đối tượng tiếp nhận không chỉ là các vận động viên chuyên nghiệp mà còn có cả người chơi thể thao phong trào.

Theo bác sĩ Tùng, có nhiều nhóm nguyên nhân phổ biến dẫn tới chấn thương, trong đó quan trọng nhất là quá tải trong luyện tập, không khởi động đúng cách, kỹ thuật vận động sai và thiếu kiến thức về dinh dưỡng. Việc bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo như đau âm ỉ kéo dài, cảm giác yếu khớp, tiếng lục cục khi vận động là nguyên nhân khiến chấn thương trở nên nghiêm trọng hơn. Bác sĩ Tùng nhấn mạnh: khởi động đúng cách và giãn cơ sau vận động là hai nguyên tắc sống còn để bảo vệ hệ vận động. Bên cạnh đó, một chế độ dinh dưỡng hợp lý với protein, canxi, vitamin D và omega-3 sẽ giúp hệ cơ xương khỏe mạnh, tăng khả năng hồi phục và giảm nguy cơ chấn thương.

Đỗ Hùng Dũng - tiền vệ tài năng của bóng đá Việt Nam.

Thạc sĩ Maik Berger, Giám đốc Công ty Giải pháp Thể thao công nghệ cao EVO Việt Nam, là một trong những chuyên gia quốc tế có nhiều năm kinh nghiệm tại Việt Nam. Anh từng là vận động viên đội tuyển điền kinh quốc gia Đức, 2 lần vô địch quốc gia nội dung 400m vượt rào vào các năm 2003 và 2007, từng lọt vào Top 6 giải vô địch châu Âu 1999 và Top 10 Cúp thế giới 2010.

Với nền tảng thi đấu đỉnh cao và kinh nghiệm chuyển giao công nghệ huấn luyện hiện đại, Maik Berger cho rằng phòng ngừa chấn thương không những là bài toán kỹ thuật mà là cả một hệ sinh thái. Theo anh, một trong những sai lầm phổ biến nhất tại các trung tâm huấn luyện ở châu Á là chưa đánh giá đủ tầm quan trọng của phục hồi và giám sát tải trọng tổng thể. Việc tăng khối lượng tập luyện đột ngột, không có thời gian điều chỉnh thích nghi, là nguyên nhân hàng đầu gây nên các chấn thương mô mềm, đặc biệt là ở các VĐV trẻ. Tuy vậy, nếu được xây dựng lộ trình thể chất bài bản, bao gồm: sức bền, tốc độ, sức mạnh, chức năng, phản xạ thăng bằng và vận động khớp, VĐV sẽ có nền tảng bền vững hơn để tránh chấn thương ngay từ giai đoạn đầu.

Bên cạnh đó, vai trò của công nghệ trong việc hiện nay cũng được chú trọng. Tại châu Âu, nhiều trung tâm đã ứng dụng vòng theo dõi giấc ngủ, nhẫn đo nhịp tim, thiết bị đo chỉ số hồi phục nhằm nắm bắt kịp thời trạng thái cơ thể của vận động viên. Các số liệu này giúp huấn luyện viên và bác sĩ điều chỉnh giáo án, phát hiện sớm dấu hiệu kiệt sức hoặc tổn thương tiềm ẩn.

Maik Berger cũng chia sẻ một góc nhìn rất thực tế về VĐV trẻ. Nếu được tiếp xúc sớm với hệ thống huấn luyện thể chất đa dạng, tránh chuyên môn hóa quá sớm và được chăm sóc dinh dưỡng đúng cách, các em sẽ tránh được tình trạng mất cân bằng cơ hoặc suy giảm biên độ vận động khớp và dây chằng, vì đây chính là những yếu tố làm tăng nguy cơ chấn thương sau này.

Phòng ngừa quan trọng hơn điều trị

Bác sĩ Trần Anh Tuấn, Phó Trưởng phòng Khoa học và Y học thể thao, Trung tâm Đào tạo vận động viên cấp cao quốc gia cho rằng, chấn thương thể thao là hậu quả của cả quá trình. Nó không đơn thuần đến từ một pha va chạm hay vận động quá sức, mà bắt nguồn từ hệ thống tập luyện thiếu khoa học, sự chủ quan trong sinh hoạt và đặc biệt là thiếu kỹ năng nhận biết nguy cơ.

Theo bác sĩ Tuấn, những sai lầm thường gặp nhất là tập sai kỹ thuật, không khởi động đúng cách, thiếu ngủ, bỏ bữa, sử dụng thực phẩm không bảo đảm hoặc lạm dụng thực phẩm chức năng. Điều này xảy ra không chỉ ở các VĐV trẻ mà ở cả người chơi thể thao phong trào, những người thường thiếu kiến thức nền tảng về sinh lý vận động và dinh dưỡng.

Thực chất, chế độ ăn uống cũng quan trọng như giáo án tập luyện. Không thể đòi hỏi một VĐV có hiệu suất và khả năng phục hồi tốt nếu cơ thể thiếu protein, vitamin D, canxi hay các chất chống oxy hóa. Với người chơi phong trào, bác sĩ Tuấn khuyến nghị cần đặc biệt lưu ý đến nguyên tắc FITT - tức là tần suất, cường độ, thời gian và loại hình vận động phải phù hợp với thể trạng, tuổi tác và bệnh lý nền nếu có. Thể thao là niềm vui, là lối sống lành mạnh, nhưng chỉ bền vững khi được thực hiện đúng cách.

Thực tế cho thấy, những VĐV có ý thức cao trong việc phòng ngừa và chăm sóc cơ thể luôn có khả năng phục hồi tốt hơn. Đỗ Hùng Dũng là minh chứng tiêu biểu. Từng bị chấn thương xương chân rất nặng, nhưng Hùng Dũng đã trở lại sân cỏ sớm hơn dự kiến. Tháng 11/2021, anh chính thức trở lại tập luyện cùng Hà Nội FC và sau đó tiếp tục đóng góp đội tuyển quốc gia tại các giải đấu quan trọng. Đó là kết quả của sự nghiêm túc trong từng buổi tập, sự tuân thủ nghiêm ngặt liệu trình phục hồi và kỷ luật cá nhân cao độ.

“Thật sự, quãng thời gian chấn thương là một thử thách rất lớn trong sự nghiệp của tôi, không chỉ về thể chất mà còn là tinh thần. Điều giúp tôi vượt qua được là sự kiên định, kỷ luật và niềm tin vào ngày mình có thể trở lại”. Tiền vệ Hùng Dũng chia sẻ, anh cũng học cách kiên nhẫn, không vội vã, lắng nghe cơ thể và làm từng bước một thật chắc chắn. Khi trở lại sân, Dũng không đặt áp lực phải tỏa sáng ngay, mà chỉ tập trung chơi bóng như một niềm vui, rồi dần dần mọi thứ trở lại đúng quỹ đạo.

Cầu thủ Nguyễn Đình Bắc của CLB Công an Hà Nội cũng đang nối tiếp tinh thần đó. Dù chấn thương khiến anh phải nghỉ thi đấu gần nửa mùa giải, nhưng quá trình phục hồi hiện tại của tiền đạo trẻ sinh năm 2004 đang được đánh giá tích cực.

Tiền đạo Nguyễn Đình Bắc trong một buổi tập cùng đồng đội tại đội tuyển Việt Nam trước khi bị chấn thương.

Ý chí, sự kiên nhẫn và phương pháp hồi phục đúng cách đang giúp anh tiến gần hơn với cơ hội trở lại sân cỏ, tiếp tục khẳng định vai trò của một trong những tài năng sáng giá nhất bóng đá Việt Nam hiện nay. “Những người chơi thể thao rất khó tránh khỏi việc bị chấn thương. Với bản thân em, nếu đã gặp phải chấn thương rồi thì mình nên suy nghĩ mọi thứ theo chiều hướng tích cực, tập luyện phục hồi với trạng thái thoải mái nhất để giúp cơ thể và vết thương của mình nhanh hồi phục”, Đình Bắc nói.

Cả hai cầu thủ không chỉ là điển hình về tinh thần vượt khó mà còn cho thấy hiệu quả của việc tập luyện khoa học, phối hợp tốt với đội ngũ y tế thể thao và tôn trọng quy trình phục hồi.

Trong thể thao, không ai dám nói mình miễn nhiễm với chấn thương. Nhưng với nhận thức đúng, phương pháp chuẩn, sự hỗ trợ từ đội ngũ y học thể thao và thái độ tích cực, các VĐV có thể giảm thiểu rủi ro và phục hồi nhanh chóng hơn nếu không may gặp sự cố. Bài học chưa bao giờ cũ ấy cần được duy trì, không chỉ trong môi trường thể thao chuyên nghiệp mà ngay trong các sân chơi cộng đồng, nơi mà mỗi bước chạy, mỗi lần vận động đều cần được bắt đầu từ sự hiểu biết và ý thức bảo vệ chính mình.

HOÀI THU