Phố cổ Đồng Văn - viên ngọc nằm giữa vùng di sản cao nguyên đá

(Ảnh: Ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Tuyên Quang)

Trên cao nguyên đá Đồng Văn, phố cổ Đồng Văn nằm ở độ cao 1.000-1.600m trên địa bàn xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang.

Hình thành từ đầu thế kỷ 20, phố cổ chỉ dài chừng 1 km với khoảng 40 nóc nhà cổ mái ngói âm dương, tường trình đất, hiên gỗ, mang đậm phong cách kiến trúc của người Hoa xen lẫn bản địa. Đây từng là trung tâm giao thương sầm uất bậc nhất của vùng cực Bắc, nơi hội tụ nhiều luồng văn hóa.

Phố cổ Đồng Văn hàng năm đã và đang thu hút đông đảo du khách đến tham quan, đặc biệt là vào các dịp lễ hội lớn như Lễ hội hoa Tam giác mạch, Lễ hội khèn Mông, Lễ hội Chợ tình Khâu Vai và các ngày lễ lớn của đất nước, của tỉnh.

Đây không chỉ là điểm du lịch mà còn là minh chứng sống động cho lịch sử, kiến trúc và đời sống của cộng đồng các dân tộc Mông, Tày, Hoa, Lô Lô… trên cao nguyên đá.

1. Giai thoại phố cổ

Đồng Văn được phiên âm từ tiếng Quan hỏa “Tổng Puôn," có nghĩa là cánh đồng buôn bán. Trong lịch sử đây là trung tâm giao thương của cả huyện Đồng Văn (cũ) rộng lớn.

Khu vực trung tâm thị trấn Đồng Văn xưa thuộc tổng Đông Quan, châu Nguyên Bình, phủ Tường Yên, tỉnh Hà Tuyên. Sau đó tách nhập thuộc châu Bảo Lạc do một thổ quan người Tày họ Nông ở Bảo Lạc cai quản. Khi thực dân Pháp chiếm đóng đã tách Đồng Văn ra khỏi Bảo Lạc.

Năm 1887, khu vực Đồng Văn bị thực dân Pháp chiếm giữ và để thuận tiện cho việc cai trị đô hộ, chúng chia Đồng Văn thành các Châu nhỏ, đứng đầu mỗi Châu là một dòng họ thổ ty cai quản. Vùng đất Đồng Văn ngày ấy do thổ ty họ Nguyễn là ông Nguyễn Chấn Quay cai quản. Trước đây khu Phố cổ chỉ là một vùng thung lũng hoang sơ, dân cư thưa thớt.

Phố cổ Đồng Văn được hình thành trong nhiều năm, từ cuối thế kỷ 19 đến những năm nửa đầu thế kỷ 20. Sau khi thực dân Pháp đã hoàn thành xâm chiếm Hà Giang, nhận thấy Đồng Văn có địa thế trọng yếu, gần biên giới Việt Trung, đã chọn nơi đây để xây dựng lị sở, đồn bốt, chợ búa, nhà cửa phục vụ công việc cai quản vùng đất này. Họ đã thuê thợ từ Tứ Xuyên (Trung Quốc) sang xây dựng.

Với kinh nghiệm, tay nghề cao, họ đã sử dụng kỹ thuật tạc đẽo đá điêu luyện, biến những tảng đá xanh ở Cao nguyên đá Đồng Văn thành những viên gạch đá khổng lồ để xây dựng chợ Đồng Văn; tạo ra những tảng kê chân cột với nhiều loại hình dạng, kích cỡ và trang trí các hoa văn tinh xảo với nhiều mô típ khác nhau đã làm cho công trình vừa cổ kính, vừa có nét mềm mại.

(Ảnh: Ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Tuyên Quang)

2. Thời gian lý tưởng để du lịch phố cổ Đồng Văn

Khí hậu quanh năm tại phố cổ Đồng Văn khá mát mẻ và dễ chịu, vì thế du khách có thể đến đây du lịch vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Riêng về mùa đông thì nơi đây sẽ có phần se lạnh, tuy nhiên trải nghiệm mùa đông tại phố cổ Đồng Văn cũng rất thú vị.

Ngoài ra, bạn cũng có thể chọn đến phố cổ Đồng Văn vào khoảng từ đầu tháng 10 đến tháng 11, đây chính là mùa hoa tam giác mạch. Bạn sẽ vừa được khám phá phố cổ Đồng Văn vừa được chiêm ngưỡng hương sắc của những cánh đồng hoa rực rỡ.

3. Phố cổ Đồng Văn có gì hấp dẫn?

Phố cổ Đồng Văn tuy nhỏ bé nhưng lại mang sức hút đặc biệt, khiến bất kỳ ai đặt chân đến cũng muốn nán lại thật lâu. Những điểm hấp dẫn nhất của phố cổ có thể kể đến:

Đi dạo ngắm các ngôi nhà cổ kính

Phố cổ Đồng Văn, tuy không có diện tích rộng lớn, nhưng lại mang vẻ đẹp đầy cuốn hút, đủ để du khách dành trọn một buổi sáng dạo bước khám phá các con đường nhỏ và chiêm ngưỡng những ngôi nhà mang phong cách cổ kính của vùng cao nguyên.

Nổi bật giữa quần thể kiến trúc này là ngôi nhà cổ nhất, được xây dựng vào năm 1860 bởi gia đình ông Lương Huy Ngò, một dấu tích văn hóa đáng trân trọng.

Một nét đặc trưng khác của phố cổ Đồng Văn là hình ảnh những chiếc lồng đèn duyên dáng treo trước cửa một số căn nhà, tạo điểm nhấn thẩm mỹ và không khí ấm cúng. Khi dạo bước nơi đây, du khách không chỉ có cơ hội thưởng lãm vẻ đẹp kiến trúc mà còn được trò chuyện cùng những người dân địa phương rất chân chất và mến khách. Qua những câu chuyện của họ, hình dung về cuộc sống thường ngày tại phố cổ thêm phần rõ nét và gần gũi. Nếu có ý định vào trong các ngôi nhà để khám phá kiến trúc nội thất, việc xin phép chủ nhà là điều luôn được khuyến khích để giữ gìn sự tôn trọng văn hóa bản địa.

Bao quanh phố cổ Đồng Văn là những dãy núi đồ sộ và hệ sinh thái xanh mướt, cùng với không khí trong lành đặc trưng của vùng cao. Vào mỗi buổi sớm mai, khi ánh nắng ban đầu len lỏi qua các dãy núi và chiếu nhẹ xuống từng mái nhà xưa cũ, toàn cảnh nơi đây hiện lên một vẻ đẹp thanh bình, thơ mộng, mang đậm chất đặc thù của miền cao nguyên đá. Phố cổ Đồng Văn không chỉ là một điểm đến du lịch mà còn là biểu tượng hòa quyện giữa văn hóa, thiên nhiên và con người.

(Ảnh: Trang thông tin điện tử xã Đồng Văn)

Chợ Đồng Văn

Chợ Đồng Văn, nằm tại vị trí trung tâm của khu phố cổ Đồng Văn, là một công trình kiến trúc mang đậm nét văn hóa địa phương. Khu chợ được thiết kế thành hình chữ U với ba dãy nhà chính, tạo nên một không gian sinh hoạt sầm uất, nơi mà các cộng đồng dân tộc bản địa đến giao thương, trao đổi hàng hóa và sản vật.

Không chỉ là một địa điểm mua bán, chợ còn đóng vai trò như một không gian xã hội, một nét đặc trưng độc đáo khi trở thành nơi gặp gỡ, giao duyên của các chàng trai và cô gái trẻ trong vùng.

Khi tham quan khu chợ phố cổ này, du khách sẽ dễ dàng nhận ra vẻ đẹp nổi bật của những bộ trang phục truyền thống đầy sắc màu, được người dân địa phương diện trong các dịp họp chợ. Đây cũng là điểm đến lý tưởng để mua sắm các món quà lưu niệm độc đáo, đặc biệt là các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo. Ngoài ra, khu chợ Đồng Văn còn cung cấp nhiều loại gia vị và nguyên liệu đặc sản của người dân vùng cao, mang đến cơ hội trải nghiệm văn hóa bản địa thông qua ẩm thực và hàng hóa đặc trưng.

Ẩm thực độc đáo

Ẩm thực tại phố cổ Đồng Văn mang trong mình nét độc đáo, đậm chất riêng của vùng miền, khiến bất kỳ ai ghé thăm đều khó lòng bỏ qua cơ hội khám phá văn hóa ẩm thực nơi đây. Sẽ thật thiếu sót nếu bạn đặt chân đến vùng đất này mà không dành thời gian trải nghiệm những món ăn truyền thống do chính người dân bản địa chế biến, vừa giản dị nhưng lại đậm đà hương vị đặc trưng.

Dọc theo các con đường nhỏ quanh phố cổ, bạn sẽ bắt gặp hàng loạt quán ăn mở cửa sẵn sàng phục vụ vô số đặc sản đa dạng. Các món không chỉ hấp dẫn để thưởng thức tại chỗ mà còn có thể mua về làm quà lưu niệm cho người thân và bạn bè.

Đặc biệt, vào những ngày cuối tuần hoặc trong khoảng thời gian diễn ra các lễ hội truyền thống, du khách sẽ có cơ hội thưởng thức các món đặc sản hiếm thấy, mang đậm nét văn hóa dân tộc như rượu ngô thơm nồng, thắng cố độc đáo, bánh cuốn mềm mịn của Đồng Văn, cháo ấu tẩu bổ dưỡng, xôi ngũ sắc bắt mắt, cơm lam Bắc Mê dẻo ngọt, và thịt trâu gác bếp với mùi vị khó cưỡng.

Việc thưởng thức những món ăn đậm chất địa phương, thêm một chút dư vị cay nồng của chén rượu ngô địa phương, chắc chắn sẽ để lại cho bạn một hành trình ẩm thực đầy cảm xúc và đáng nhớ tại phố cổ Đồng Văn. Những trải nghiệm này không đơn thuần là thưởng thức món ngon mà còn là cách để du khách cảm nhận sâu sắc hơn tinh hoa văn hóa của mảnh đất giàu truyền thống này./.

(Vietnam+)