Phổ biến AI kiểu phong trào, coi chừng gây lãng phí

Trong khoảng hai năm gần đây các thuật ngữ như "phổ cập AI" hay "bình dân học vụ AI" xuất hiện dày đặc trên báo chí và mạng xã hội. Kéo theo đó là các khóa học cũng được quảng cáo khắp nơi trên không gian mạng tạo thành phong trào "nhà nhà AI, người người AI".

Với một công nghệ mới thì việc học cũng không có gì lạ vì đó là điều rất cần thiết. Tuy nhiên cũng cần trả lời được câu hỏi: "Ai cần học và học để làm gì?" để tránh việc dùng chung một cái khuôn "phổ cập AI" mà không quan tâm đến mục đích sử dụng.

Câu hỏi "ai cần học và học để làm gì" sẽ cho thấy bức tranh nhu cầu thật của việc học. Để dễ hiểu xin mượn một mô hình công nghệ mới xuất hiện gần đây để minh họa: máy bay không người lái (drone) trong nông nghiệp. Vài năm gần đây ở Đồng bằng sông Cửu Long, drone nông nghiệp được dùng rất phổ biến để gieo hạt (sạ lúa), phun thuốc bảo vệ thực vật, bón phân, giám sát dịch bệnh, quan trắc đo đạc...

Dùng drone vào canh tác giúp nông dân cải thiện hiệu suất trồng trọt, tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, để phổ cập công nghệ thì không có nghĩa là cần có rất nhiều nông dân đi học điều khiển drone mà chỉ cần một ít người trẻ có khả năng tiếp cận tốt. Ngoài ra, tùy theo mục đích sử dụng, còn cần chia ra dùng loại drone lớn hay nhỏ, nhiều hay ít tính năng mà đào tạo người điều khiển, không phải học như nhau.

Còn lại với đa số nông dân thì phổ cập công nghệ drone chỉ cần ở mức cung cấp thông tin về lợi ích khi ứng dụng drone và canh tác, so sánh chi phí dùng drone với cách làm thủ công là đủ để họ hiểu và quyết định sử dụng.

Hay một ví dụ khác, trong hai năm gần đây các loại smartphone, tablet dùng hệ điều hành iOS và Android đã tích hợp AI vào các ứng dụng như chỉnh sửa ảnh, dịch thuật theo thời gian thực, trợ lý cá nhân thông minh. Người dùng gần như được đào tạo về AI thông qua việc sử dụng các ứng dụng nói trên. Nhờ AI, họ rất dễ dàng làm được những việc mà trước đây phải có công cụ và tay nghề chuyên môn mới làm được.

Hai câu chuyện minh họa nói trên cho thấy, việc sử dụng AI hiệu quả nhất là thông qua sản phẩm. Việc phổ biến kiến thức AI cho người dân cần nhiều hình thức, cấp độ và không nên dùng khái niệm "phổ cập AI" hay "bình dân học vụ AI" như một cái khuôn chung để áp vào đào tạo đại trà vì như vậy sẽ dễ rơi vào kiểu phong trào, gây lãng phí vì học xong lại quên.

Để phổ biến AI hiệu quả thì người dân phải có sản phẩm AI để sử dụng và mang lại lợi ích trực tiếp cho họ như trường hợp AI tích hợp trong smartphone nói trên.

Muốn như vậy, dịch vụ công của nhà nước phải đóng vai trò đầu tàu. Với lợi thế có hàng triệu lượt sử dụng hàng ngày và liên quan đến mọi lĩnh vực quan trọng của đời sống người dân và hoạt động doanh nghiệp, cộng thêm nguồn lực tài chính công, các loại dịch vụ công của nhà nước có quá đủ điều kiện về người dùng cuối (end-user) để ứng dụng AI. Nếu so với doanh nghiệp, những điều kiện này được xem như là mơ ước vì dù họ tốn kém rất nhiều công sức và tiền bạc vẫn chưa chắc đạt được.

Với những lợi thế như vậy, dịch vụ công cần tăng cường tích hợp AI bên trong để hệ thống ngày càng thông minh hơn, giúp người sử dụng thuận tiện hơn. Những bất tiện, bất hợp lý hiện nay của hệ thống hành chính công cần được đặt ra như KPI phải giải quyết kèm theo thời hạn cụ thể không thể hứa hẹn chung chung.

Ngoài đầu kéo dịch vụ công, việc phổ biến AI thông qua ứng dụng còn phải mở rộng ra khu vực doanh nghiệp. Để thúc đẩy phát triển sản phẩm, dịch vụ có tích hợp AI thiết thực cho đời sống thông qua hàng loạt chính sách đồng bộ như ưu đãi thuế, đất đai, vốn vay, đấu thầu... Việc có ngày càng nhiều sản phẩm, dịch vụ sẽ góp phần phổ biến kiến thức thực tế về AI cho người dân thông qua việc sử dụng thay vì lý thuyết suông rất mau quên.

Ngoài lực kéo - đẩy từ nhà nước và doanh nghiệp thì không thể thiếu nguồn nhân lực. Để có nguồn nhân lực về AI đạt chuẩn thì cần đầu tư tập trung cho giảng viên và cơ sở vật chất đạt chuẩn, có như vậy mới tránh được tình trạng đào tạo ồ ạt nhưng người học không được doanh nghiệp tuyển vì không đạt yêu cầu, gây lãng phí rất lớn.

Vì vậy, cần có chính sách hỗ trợ đào tạo đa dạng từ học bổng cho giảng viên đại học đi tu nghiệp ở nước ngoài, tín dụng cho sinh viên vay đủ đóng học phí đến các ưu đãi liên quan khác về tài chính, thuê mặt bằng cho các trung tâm đào tạo đầu tư cơ sở vật chất, máy móc thiết bị.

Mục Đồng