Phiêu du cùng sứ

Tinh hoa sứ Việt

Trong một tầng hầm rộng dưới tòa nhà tráng lệ ở TPHCM, có một làng nghề gốm sứ truyền thống với tuổi đời mấy trăm năm của đất Thủ (Bình Dương cũ) được tái hiện. Nào lò, nào xưởng vẽ, nào đất, nào khuôn, nào bình… được sắp xếp theo lớp lang.

Đấy chỉ là một phần của Bảo tàng gốm sứ Minh Long, nơi hội tụ và phản chiếu những thành tựu cũng như sự vươn mình của một làng nghề gốm sứ truyền thống của đất Thủ nói chung và hãng sứ Minh Long nói riêng trong nửa thế kỷ qua.

NSƯT Tăng Thành Nam và nghệ sĩ người Nga Serafima Parriss kết hợp biểu diễn violin bằng sứ

Công trình được ông Lý Ngọc Minh ấp ủ và triển khai xây dựng suốt gần 20 năm. Bảo tàng có diện tích trên 2.000 m2 (cả trong nhà và ngoài trời), tái hiện không gian sốm sứ truyền thống, đồng thời trưng bày trên 500 hiện vật là các sản phẩm gốm sứ độc bản của Minh Long và được chia thành nhiều nhóm như bình, chén ngọc, đèn trần, sứ mỹ nghệ, tranh, hoa, tượng người và linh vật, đồ trang sức… Tất cả được làm bằng sứ và chế tác tinh xảo, được nung ở nhiệt độ 1.380°C (tiêu chuẩn cao nhất của châu Âu).

Nổi bật nhất là những tác phẩm như Chén Ngọc đường kính ngoại cỡ 4,5m giữa đài phun nước, ba bộ đèn chùm 100% bằng sứ, to lớn, nặng hơn 3 tấn, lấy cảm hứng từ truyền thuyết Con Rồng cháu Tiên; bức phù điêu có chiều dài 99 m và cao 9 m, ghi lại lịch sử và đời sống, đồng thời là biểu tượng đoàn kết và phát triển đất nước của Việt Nam. Mỗi hiện vật không chỉ minh chứng cho sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ thuật - nghệ thuật - mỹ thuật - văn hóa, mà còn là câu chuyện sống động về tinh thần sáng tạo đầy công phu, ẩn chứa triết lý nhân sinh của một người suốt đời đam mê gốm sứ cùng đội ngũ lãnh đạo của một thương hiệu nổi tiếng làm ra.

Gia tộc ông Lý Ngọc Minh đến nay có 4 đời làm nghề gốm sứ. Từ những sản phẩm truyền thống và thô sơ ban đầu của ông và cha mình, ông Minh đã đưa sản phẩm sứ Việt lên một “đỉnh cao chưa tùng có” – như cố GS-TS Trần Văn Khê đánh giá. Sản phẩm sứ Minh Long có mặt ở hầu hết các quốc gia và thị trường khó tính, và thường được các nhà lãnh đạo của đất nước dùng làm quà tặng cho quốc khách.

Ban nhạc trình diễn các tác phẩm âm nhạc truyền thống bằng nhạc cụ làm từ sứ

Theo ông Minh, không chỉ là nơi trưng bày những sản phẩm sứ đậm bản sắc văn hóa dân tộc, bảo tàng còn truyền tải những giá trị văn hóa và nghệ thuật của người Việt đã được gìn giữ qua bao thế hệ. Đồng thời thể hiện trọn vẹn câu slogan Tinh hoa từ Đất - Tinh xảo từ Người của Minh Long.

Ngân lên cùng sứ

Cùng với bảo tàng, Minh Long cũng ấp ủ việc chế tác nhạc cụ làm bằng vật liệu phi truyền thống: sứ cao cấp. Sau hơn 15 năm nghiên cứu và thử nghiệm, mới đây Minh Long đã chính thức giới thiệu đến công chúng nhiều loại nhạc cụ. Trong đó có năm loại nhạc cụ dân tộc là trống, sáo, đàn nhị, đàn bầu, đàn tranh và một nhạc cụ dùng trong âm nhạc cổ điển phương Tây là đàn violin lần đầu tiên được xuất hiện. Độ tinh xảo và chất lượng âm thanh của các nhạc cụ khiến các nghệ sĩ biểu diễn và người thưởng thức âm nhạc đều kinh ngạc bởi âm thanh không thua gì các nhạc cụ được chế tác từ gỗ hay các chất liệu khác.

Ông Lý Ngọc Minh (áo trắng, phải) giới thiệu tượng thiếu nữ ba miền bằng sứ tại bảo tàng

Ông Lý Huy Sáng, người kế nghiệp cho biết, lúc đầu cha mình-ông Lý Ngọc Minh nghiên cứu để sản xuất kèn Saxophone nhưng vì loại nhạc cụ này quá phức tạp nên chưa thể thành công và đến nay vẫn đang tiếp tục nghiên cứu để chế tác.

Trong số 6 nhạc cụ đã chế tác thành công, cây vĩ cầm (violin) là khó nhất. “Làm sao thùng đàn vừa phải có độ mỏng và có độ rung để âm thanh sáng, đẹp nhưng lại chịu được sức căng của dây đàn cũng như sức tì của người biểu diễn là việc làm vô cùng khó khăn. Vì sứ có độ giòn nên khi mỏng quá sẽ vỡ, không chịu được lực, nếu làm dày thì âm thanh không vang, chưa kể sẽ rất nặng”, ông Sáng nói.

Ông Sáng cũng cho biết, cây đàn được làm liền khối, tức thùng và cần đàn liền nhau. Từ đó phát sinh nhiều khó khăn lớn khác như phải nung ở nhiệt độ khác nhau, vì độ dày mỏng của các bộ phận có khác nhau. Nan giải nhất khi đang trong quá trình chế tác, chưa nung thì không thể thử để điều chỉnh âm thanh, nhưng đã nung thành sứ rồi thì không thể sửa chữa. Vì vậy, ông Minh và cộng sự đã mất hàng trăm lần thử nghiệm và mời các chuyên gia âm thanh, nhạc sĩ… để tư vấn, giúp sức.

Những loại nhạc cụ khác cũng có cái khó riêng nên phải mất rất nhiều năm và kỳ công mới có thể thành công. Chẳng hạn, bộ trống sứ có âm thanh rất vang và hay, nhưng nghệ sĩ biểu diễn không thể gõ những tiếng “cắc, cắc” vào tang trống như thông thường. Cho nên, dù đã làm xong vẫn phải tiếp tục nghiên cứu, sửa chữa, bổ sung để đáp ứng được yêu cầu.

Là những người đầu tiên được chạm tay và biểu diễn nhạc cụ bằng sứ, các nghệ sĩ như Tăng Thành Nam (Violin), Serafima Parrisse (Nghệ sĩ Violin người Nga), Hải Phượng (đàn tranh), Mai Thanh Sơn (trống), Đinh Thìn (sáo) Thu Thủy (đàn nhị)…, đều bày tỏ sự thích thú và thán phục.

NSƯT Tăng Thành Nam cho biết, ông khá bất ngờ khi sứ có thể phát ra âm thanh. Đàn làm bằng sứ có thể nặng gấp đôi hoặc hơn so với đàn gỗ, khi đàn cũng có thể khó khăn hơn do chưa quen. Tuy nhiên, điểm hay của cây đàn bằng sứ là có thể đàn mà không cần hỗ trợ hệ thống âm thanh vẫn cho ra giai điệu tốt.

NSƯT Thu Thủy chia sẻ: “Khi nhận lời trình diễn cây đàn bằng sứ, tôi có chút băn khoăn và lo lắng vì không biết âm thanh đàn sứ như thế nào, có giống như đàn bằng gỗ hay không. Nhưng khi được là người đầu tiên trình diễn cây đàn bằng sứ thì tôi thật sự bất ngờ bởi âm thanh của cây đàn rất hay, nếu nhắm mắt lại thì ai nghe cũng sẽ nghĩ đó là cây đàn làm bằng gỗ truyền thống. Hơn nữa cây đàn bằng sứ quá đẹp và tinh xảo, trên mức tưởng tượng của mình”...

Đại Dương