Phía sau những dự án

Lễ rước nước, hoạt động mở đầu của Lễ hội Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, năm 2025.

Tiềm năng khai thác các giá trị di sản của lễ hội khiến cho các địa phương sở hữu di sản hào hứng, tích cực với các dự án này. Bên cạnh khía cạnh tích cực cả về du lịch và văn hóa, nếu không được triển khai đúng cách, những dự án này lại tiềm ẩn nguy cơ làm sai lệch, thậm chí biến mất nhiều giá trị.

Nguy cơ lớn nhất là tình trạng thương mại hóa lễ hội. Theo đó, sự chi phối của các yếu tố thương mại và lợi nhuận trong tổ chức lễ hội có thể chi phối, tác động đến quá trình phục dựng cũng như kế hoạch tổ chức, theo hướng ưu tiên những nội dung phần hội, hay những yếu tố có thể tạo nên sự thu hút đối với du khách, mà không chú trọng tính nguyên bản cũng như vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư nơi sở hữu lễ hội. Trong nhiều trường hợp, chủ thể thật sự của lễ hội lại trở thành diễn viên, thậm chí, công chúng trong chính lễ hội của mình. Tình trạng sân khấu hóa các lễ hội dân gian đang biến nhiều lễ hội văn hóa vốn đặc sắc lại trở thành một dạng sản phẩm văn hóa na ná nhau, nhạt nhòa bản sắc, và điều nguy hiểm hơn là những nghệ nhân, chủ thể đang nắm giữ các giá trị văn hóa đặc sắc của lễ hội không được tôn vinh đúng cách, bị bỏ quên và mất cơ hội trao truyền các thực hành văn hóa mà họ đang nắm giữ, dẫn đến nguy cơ thất truyền, mai một.

Bởi vậy, theo ý kiến của nhiều nhà văn hóa đã nhấn mạnh khuyến nghị trên nhiều diễn đàn chính sách và khoa học, để phục dựng các lễ hội văn hóa dân gian truyền thống đúng cách, cần ưu tiên đặt mục đích bảo tồn văn hóa lên trên mục tiêu phát triển du lịch. Cần thực hiện theo nguyên tắc bảo tồn có chọn lọc những phong tục, tập quán tốt đẹp của từng cộng đồng dân cư theo đúng tinh thần, mong muốn thực hành của cộng đồng với sự đồng hành của các nhà khoa học. Thúc đẩy các chính sách ưu đãi, khích lệ những người đang nắm giữ các giá trị văn hóa truyền thống tích cực truyền dạy, phổ biến tới cộng đồng và xã hội. Văn hóa vốn có sức sống và sức hút tự thân mạnh mẽ, khi và chỉ khi những thực hành văn hóa được khởi sinh từ nhu cầu và năng lực của mỗi cộng đồng dân cư.

LUÂN VŨ