Phía sau những con số giảm nghèo

Giai đoạn 2021-2025, Việt Nam đã đạt và vượt các chỉ tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm do Quốc hội và Chính phủ giao. Ảnh: TS

Những con số "biết nói"

Giai đoạn 2021-2025, dù chịu ảnh hưởng nặng nề từ dịch Covid-19, thiên tai, bão lũ nhưng Việt Nam vẫn kiên trì chuyển đổi tư duy, tổ chức thực hiện theo hướng giảm nghèo đa chiều, tập trung vào giảm nghèo bền vững và không tái nghèo, đặc biệt ở các khu vực thường xuyên chịu tác động của thiên tai.

Báo cáo Tổng kết thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 cho thấy, Việt Nam đã đạt và vượt các chỉ tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm do Quốc hội và Chính phủ giao. Dự kiến đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều trên cả nước sẽ chỉ còn khoảng 1% - một con số ấn tượng so với mục tiêu giảm bình quân 1-1,5%/năm. Tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo giảm còn 24,86% (giảm 6,7%/năm) và tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số còn 12,55% (giảm 4,45%/năm).

Nổi bật, Chương trình đã đầu tư xây dựng mới 2.616 công trình hạ tầng và duy tu bảo dưỡng 2.340 công trình tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển, hải đảo. Những nỗ lực này đã giúp 19/54 xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo đạt chuẩn nông thôn mới, vượt chỉ tiêu 30% được giao (đạt 35,18%). Điều này cải thiện đáng kể điều kiện sống, hỗ trợ sản xuất, thương mại, lưu thông hàng hóa và cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các khu vực nghèo với các vùng khác.

Bên cạnh đó, Chương trình đã triển khai 10.587 mô hình, dự án giảm nghèo, thu hút 205.585 hộ dân tham gia. Các mô hình này không chỉ tạo sinh kế bền vững, tăng thu nhập mà còn thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động tại các địa phương nghèo, từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung, gắn với chuỗi giá trị. Trong đó, 6.174 dự án hỗ trợ sản xuất nông nghiệp đã giúp 99.594 hộ cải thiện phương thức canh tác, áp dụng công nghệ cao, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Đặc biệt, Chương trình giúp nâng cao chất lượng cuộc sống và an sinh xã hội, giải quyết các chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản. Theo đó, gần 125.000 lao động thuộc hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo đã được hỗ trợ kết nối việc làm thành công, vượt mục tiêu tối thiểu 100.000 lao động. Gần 6.300 phiên giao dịch việc làm được tổ chức và hơn 1,1 triệu người sử dụng lao động cùng gần 3 triệu người tìm việc đã được cập nhật thông tin vào cơ sở dữ liệu quốc gia.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 16 tuổi giảm còn 26,43%, vượt chỉ tiêu dưới 34%. Gần 200.000 trẻ em và gần 130.000 phụ nữ mang thai đã được hỗ trợ bổ sung vi chất dinh dưỡng.

Đến hết tháng 8/2025, Chương trình hỗ trợ xây dựng mới, sửa chữa nhà ở cho gần 90.000 hộ nghèo, hộ cận nghèo trên địa bàn huyện nghèo. Đây là một đóng góp tích cực vào Phong trào thi đua “Cả nước chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát”.

Thời gian qua, các mô hình giảm nghèo bền vững đã có nhiều đổi mới cả về tư duy và cách làm. Ảnh: TS

Nhiều đổi mới về tư duy và cách làm

Để đạt được những kết quả nổi bật nêu trên, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - TS. Trần Công Thắng - cho hay, thời gian qua, các mô hình giảm nghèo bền vững đã có nhiều đổi mới cả về tư duy và cách làm, chuyển dần từ hỗ trợ trực tiếp sang trao “cần câu” cho người dân, khuyến khích người nghèo chủ động vươn lên, gắn giảm nghèo với phát triển sản xuất, đào tạo nghề, chuyển đổi sinh kế và xây dựng nông thôn mới.

Theo ông Thắng, các địa phương đã căn cứ vào điều kiện thực tế để có những mô hình giảm nghèo rất đa dạng, khai thác lợi thế bản địa, nguồn lực địa phương. Những mô hình ấy đã đi sâu vào giải quyết nguyên nhân của đói nghèo, gắn kết sản xuất với thị trường, xây dựng chuỗi giá trị, tăng cường sự tham gia của các hộ nghèo.

“Các mô hình với các chính sách rất linh hoạt chứ không chỉ dừng lại ở việc trợ cấp, hỗ trợ sản xuất mà còn thông qua việc đào tạo, nâng cao năng lực, hộ trợ kết nối, xây dựng cộng đồng, cung cấp các chính sách hỗ trợ sản xuất, tín dụng, thị trường hiệu quả. Các chính sách cũng hướng theo sản xuất bền vững, giảm nghèo bền vững. Các hộ nghèo cũng được tổ chức lại, được hướng dẫn cùng nhau thoát nghèo và làm giàu” - ông Thắng chỉ rõ.

Dẫn chứng từ việc xóa nhà tạm, nhà dột nát trong giai đoạn 2021-2025, Bộ trưởng Bộ Y tế - bà Đào Hồng Lan - cũng nhấn mạnh: Chúng ta đã thay đổi từ tư duy, phương pháp, cách thức triển khai thực hiện; thành lập Ban Chỉ đạo từ Trung ương đến các xã phường. Định kỳ, Chính phủ và Ban Chỉ đạo Trung ương triển khai xóa nhà tạm, nhà dột nát trên phạm vi cả nước tổ chức họp để rà soát, rút kinh nghiệm. Trong đó, phần lớn là nội dung liên quan đến huy động các nguồn từ tiết kiệm chi ngân sách nhà nước, tiết kiệm chi thường xuyên; các khoản ngân sách vượt thu cũng dành cho công tác xóa nhà tạm; việc xã hội hóa của cộng đồng doanh nghiệp, người dân. Những người có hoàn cảnh khó khăn cũng nhận được sự hỗ trợ của gia đình, cộng đồng trong quá trình triển khai thực hiện mục tiêu này.

“Với cách làm tập trung hơn, triển khai một cách đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, huy động mọi nguồn lực cho công tác xóa nhà tạm, nhà dột nát theo tinh thần như Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh: "Ai có gì góp nấy, ai có công góp công, ai có của góp của", chúng ta đã triển khai rất dứt điểm. Đến thời điểm ngày 2/9 vừa qua - kỷ niệm 80 năm ngày thành lập nước, chúng ta đã hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát trước 5 năm 4 tháng so với mục tiêu của Nghị quyết 42 đề ra với tổng số 334.234 căn nhà đã được xóa, tổng kinh phí gần 50.000 tỷ đồng” - Bộ trưởng Đào Hồng Lan nêu rõ.

Thách thức lớn nhất đối với công tác giảm nghèo hiện nay là rủi ro từ thiên tai, bão lũ, dịch bệnh. Ảnh: TS

Giảm nghèo thích ứng với bối cảnh mới

Dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực song thực tế cho thấy, thách thức lớn nhất đối với công tác giảm nghèo hiện nay là rủi ro từ thiên tai, bão lũ, dịch bệnh. Có tỉnh vừa hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát nhưng chỉ sau một cơn bão, hàng trăm hộ mất nhà cửa, tài sản, hoa màu. Không chỉ hộ nghèo thêm nghèo mà ngay cả hộ cận nghèo, hộ khá giả cũng có thể tái nghèo chỉ sau một đêm.

Theo thống kê của Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn 2010-2020, tổng thiệt hại do thiên tai ở khu vực miền núi phía Bắc lên tới hơn 16.000 tỷ đồng, tác động lớn đến chỉ tiêu tăng trưởng GRDP, làm chậm tiến độ xóa đói giảm nghèo và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của địa phương.

Nhận thấy rủi ro ngày càng gia tăng từ thiên tai và dịch bệnh, Chính phủ đã chỉ đạo tích hợp yếu tố thiên tai, khí hậu vào tiêu chí đánh giá và bình xét hộ nghèo. Cách tiếp cận này được coi là phù hợp với bối cảnh mới, giúp chính sách giảm nghèo trở nên linh hoạt, thích ứng và nhân văn hơn.

Giai đoạn 2026-2030, Việt Nam sẽ đổi mới cách tiếp cận, chuyển từ “giảm nghèo theo tiêu chí” sang “giảm nghèo thích ứng” với bối cảnh mới. Nội dung chương trình giảm nghèo bền vững sẽ tập trung vào 3 nhóm vấn đề lớn: hỗ trợ phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội tại các địa bàn nghèo; giảm các chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản theo chuẩn nghèo mới và tăng cường công tác quản lý, tuyên truyền, giám sát, đảm bảo hiệu quả thực thi.

Báo cáo Chính phủ nhấn mạnh, giai đoạn 2026-2035, việc tích hợp Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững với Chương trình xây dựng nông thôn mới là bước đi chiến lược, sẽ tránh trùng lặp chính sách, thống nhất mục tiêu và tập trung nguồn lực, thể hiện tư duy mới trong điều hành chính sách: từ hỗ trợ sang trao quyền, từ trợ cấp sang phát triển bao trùm và bền vững, từ ngân sách nhà nước là chính sang vai trò vốn mồi, dẫn dắt, tạo phong trào. Do đó, Chính phủ kiến nghị Quốc hội xem xét, phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035.

Có thể khẳng định, giảm nghèo bền vững không chỉ là mục tiêu kinh tế mà còn là nhiệm vụ xã hội và nhân văn sâu sắc, thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc xây dựng một đất nước phát triển bao trùm, nơi mọi người dân đều có cơ hội vươn lên thoát nghèo và hưởng thụ thành quả phát triển. Với nền tảng vững chắc và quyết tâm cao của cả hệ thống, Việt Nam đang tiến gần hơn tới mục tiêu xóa nghèo toàn diện, không để ai bị bỏ lại phía sau./.

HỒNG NHUNG