Phát triển kinh tế biển xanh ở Việt Nam: Đổi mới sáng tạo để giảm mối đe dọa ô nhiễm nhựa đại dương

Từ giảm thiểu ô nhiễm nhựa đến phát triển kinh tế biển xanh

Ô nhiễm rác thải nhựa đại dương là một trong những thách thức nghiêm trọng mang tính xuyên biên giới, là mối đe dọa to lớn đối với hệ sinh thái và môi trường ven biển và đại dương. Giải quyết vấn đề này không phải là trách nhiệm của một quốc gia, một tổ chức hay cộng đồng đơn lẻ, mà cần thiết lập cơ chế quản lý tổng hợp biển và đại dương toàn diện, gắn liền với đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế.

Dự án EPPIC thu được nhiều kết quả tích cực về giảm thiểu ô nhiễm nhựa trong khu vực ASEAN. (Nguồn: UNDP)

Tầm nhìn từ các các văn bản quan trọng như Nghị quyết số 36-NQ/TW, Nghị quyết số 139/2024/QH15, Nghị quyết số 48/NQ-CP đều nhấn mạnh: Để tạo lập cơ sở cho phát triển nhanh và bền vững kinh tế biển, việc quản lý tổng hợp, sử dụng hiệu quả tài nguyên phải gắn liền với bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường biển, ở cả phạm vi trong nước và quốc tế. Theo đó, giải quyết vấn nạn ô nhiễm rác thải nhựa đại dương là một trong những thách thức hàng đầu.

Ngày 11/9, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam, Đại sứ quán Na Uy tại Hà Nội và Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Hội thảo về các giải pháp sáng tạo nhằm giảm ô nhiễm nhựa đại dương tại Việt Nam và khu vực ASEAN. Đây là dấu mốc cho việc chính thức kết thúc dự án Thách thức Đổi mới Sáng tạo Giảm ô nhiễm Nhựa (EPPIC) - dự án được khởi xướng vào năm 2019 nhằm tìm kiếm và hỗ trợ các ý tưởng sáng tạo để ngăn chặn ô nhiễm nhựa ngay từ nguồn.

Ông Nguyễn Đức Toàn, Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam (VASI), Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định: “Dưới sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, nhiệm vụ về phòng, chống, giảm thiểu rác thải nhựa đại dương đã được nêu rõ tại Nghị quyết số 26/NQ-CP của Chính phủ ban hành Kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam và Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030”. Ông cũng nhấn mạnh, dự án EPPIC xuất phát từ các yêu cầu thực tiễn, từ khi khởi xướng đến nay đã thu được nhiều kết quả tích cực.

Cụ thể, ở Việt Nam, dự án được triển khai trong giai đoạn 2020 - 2022 với các mục tiêu phù hợp với khung thể chế, chính sách về quản lý rác thải nhựa đại dương của Việt Nam, đồng thời góp phần khẳng định vai trò của Việt Nam trong việc tích cực tham gia đề xuất và thực hiện các sáng kiến hợp tác trong khu vực ASEAN. Trong khuôn khổ dự án, UNDP đã phối hợp với Cục triển khai nhiều hoạt động có ý nghĩa thiết thực như phát động Cuộc thi Ý tưởng sáng tạo chống rác thải nhựa tại một số nước ASEAN, trong đó có Việt Nam; tổ chức vòng chung kết và Lễ trao giải Cuộc thi. Giai đoạn từ năm 2022 đến nay, dự án tiếp tục được Chính phủ Na Uy hỗ trợ, thông qua Cơ quan Hợp tác phát triển Na Uy (Norad) nhằm nhân rộng các giải pháp sáng tạo trong khu vực. Trong đó, UNDP phối hợp với Cục góp ý xây dựng và hoàn thiện Sách Đổi mới sáng tạo về nhựa.

Cộng đồng quốc tế đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam

Một trọng tâm khác của đổi mới và công nghệ là “thị trường minh bạch cho vật liệu thứ cấp”. Các chuyên gia từ Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, phối hợp với GIZ, đã chia sẻ cách thức giao dịch nhựa và dệt may thứ cấp qua các sàn giao dịch, mở ra cơ hội mới cho kinh tế tuần hoàn.

Ông Erlend Skutlaberg, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Na Uy tại Hà Nội cho biết: “EPPIC đã tiếp cận đa chiều, kết hợp đổi mới sáng tạo, xây dựng chính sách và hợp tác khu vực nhằm tăng cường phản ứng tại địa phương trước một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất hiện nay. Những nỗ lực này cũng được củng cố thông qua quan hệ Đối thoại khu vực giữa Na Uy và ASEAN. EPPIC là minh chứng rõ ràng cho thấy hợp tác khu vực có thể dẫn đến đổi mới và tạo ra tác động thực sự, góp phần giảm rác thải nhựa và quản lý bền vững đại dương - ở cấp địa phương, khu vực và quốc tế”.

Bà Francesca Nardini, Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam cho hay: Ngoài việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, dự án EPPIC còn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng chính sách và thúc đẩy cách tiếp cận bao trùm trong quản lý rác thải nhựa. Một trọng tâm lớn là thúc đẩy trách nhiệm mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) mang tính bao trùm, bảo đảm lợi ích cho khu vực lao động phi chính thức - những người giữ vai trò quan trọng trong chuỗi thu gom và tái chế. Bên cạnh đó, dự án đã cung cấp hỗ trợ cần thiết cho Việt Nam trong quá trình chuẩn bị và tham gia đàm phán hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm nhựa, qua đó khẳng định vai trò lãnh đạo của Việt Nam trên trường quốc tế.

Bà Nardini tin tưởng, trong tương lai giảm ô nhiễm nhựa, các kỹ thuật quản lý rác thải hiệu quả như đồng xử lý, cùng các sáng kiến kinh tế tuần hoàn như Hệ thống Hoàn trả - Hoàn tiền (Deposit Return Schemes), sẽ phát triển mạnh mẽ. Trong bối cảnh hiệp ước toàn cầu về nhựa sắp tới, UNDP cũng tin tưởng rằng Việt Nam và các quốc gia ASEAN sẽ tiếp tục đi đầu trong những nỗ lực này, dựa trên nền tảng vững chắc mà EPPIC đã xây dựng.

Đỗ Trang