Phát triển công nghiệp văn hóa: Đừng lấy công nghệ chi phối toàn diện nghệ thuật!

Công nghệ đang tham gia tích cực vào nghệ thuật biểu diễn. Công nghệ hiện diện trong mỗi hoạt động âm nhạc, từ sáng tác đến biểu diễn, từ kết cấu, sắp đặt sân khấu, âm thanh, ánh sáng, màn hình đến chương trình âm nhạc được giới thiệu trước công chúng.

Xu thế tất yếu

Trí tuệ nhân tạo (AI) hiện đã tiến rất xa trong sản xuất tác phẩm âm nhạc. Công việc sáng tạo, nhân bản, biến các chủ đề âm nhạc, thậm chí chỉ là tựa đề hoặc ý tưởng ghi bằng lời, trở thành một tác phẩm hoàn chỉnh chỉ bằng vài thao tác, trong vài giây. Ca khúc công nghệ có thể được một giọng hát, một "dàn nhạc" thể hiện và vang lên bản ghi âm.

AI cũng đã được nhiều nhạc sĩ nghiên cứu và thực hiện trên một số phần mềm miễn phí để làm ra sản phẩm âm nhạc. AI trở thành phương tiện cho nhiều "nhạc sĩ tay ngang" có những ca khúc hoàn chỉnh với bản ghi âm đầy đủ phần hòa âm phối khí, kể cả phần trình diễn của ca sĩ.

Tiết mục “Trống cơm” đậm văn hóa Việt trong chương trình “Anh trai vượt ngàn chông gai” 2024 thu hút khán giả (Ảnh: ĐỨC THÀNH)

Nhạc sĩ bây giờ có thể bỏ qua phần sáng tác hoặc hòa âm, phối khí cho dàn nhạc trên giấy; bỏ qua việc tập dượt của nhạc công, không cần người biểu diễn với sự sáng tạo nghệ thuật và cảm xúc. Nhiều nhạc sĩ chỉ cần một cây đàn phím điện tử kết nối với máy tính xách tay và biết sử dụng các phần mềm vi tính là có thể sản xuất vài ba bản thu âm phần nhạc đệm cho ca khúc, nhạc nền cho các tiết mục múa hay làm phần âm thanh - âm nhạc cho cả một chương trình biểu diễn.

Nhiều bản nhạc đã được sáng tạo ngay trên máy tính, thế nhưng chính tác giả cũng không cách gì có được bản ghi chép, bởi các bản nhạc này do máy thực hiện và cho ra bản ghi âm. Nhiều phần bè đàn xuất hiện trong bản ghi âm điện tử rất hấp dẫn, thu hút nhưng trên thực tế không thể diễn tấu được những giai điệu như vậy.

Những tiến bộ của công nghệ số còn có công nghệ phòng thu, phần mềm sửa lỗi âm thanh, nghệ thuật điều chỉnh âm thanh, hiệu ứng ánh sáng, màn hình LED, ánh sáng ảo, sân khấu quay, các hiệu ứng phông, âm thanh... giúp đáp ứng mọi nhu cầu thực tế của hoạt động nghệ thuật và nâng cấp xu hướng cảm thụ nghệ thuật của công chúng Việt Nam.

Tác phẩm nghệ thuật mất đi phần hồn

Ngoài những ưu điểm nêu trên, những lo lắng từ dư luận, khi dễ dàng nhận thấy hàm lượng nghệ thuật, văn hóa kể cả tính chất thuần phong mỹ tục, truyền thống văn hóa... hiện nay đều có thể bị đẩy xuống hàng thứ yếu bởi kỹ thuật công nghệ. Rất nhiều bài báo, trang viết lên tiếng về việc công chúng ngày nay xem nhạc chứ không nghe nhạc, công nghệ hát nhép, lăng xê... trở thành vấn đề nhức nhối. Đến mức nghệ thuật sân khấu cải lương cũng bị người hâm mộ quay lưng vì hát nhép, dàn đờn là đĩa thu sẵn khiến nghệ sĩ cải lương phải chạy theo âm thanh đang phát của phần thu sẵn để "nhép" cho khớp.

Công nghệ có thể làm giả nghệ thuật, có thể biến đổi một giọng hát tầm thường thành khác thường và phi thường. Nhiều phần mềm có thể biến giọng hát dày hơn, màu sắc hơn; nghệ sĩ vào phòng thu có thể yên tâm vì kỹ thuật có thể giúp sửa sai về cao độ, tiết tấu; có thể ghép - nối, cắt dán thành công bất cứ đoạn nhạc nào, làm thành nhiều giọng, hát bè, chồng âm… Chưa kể, còn có thể tách phần sound, phần beat nhạc (nhạc nền, nhạc đệm) của người khác, chồng lên đó phần âm thanh hát của mình và biến thành sản phẩm của mình.

Công nghệ có thể giúp ca sĩ ở tuổi 60, 70 khôi phục giọng hát của chính mình khi đang độ sung sức. Ca sĩ chỉ cần nhép miệng theo giọng hát của chính mình trên phần hòa âm mới do dàn nhạc diễn tấu. Phần tài năng nghệ thuật, cảm xúc nghệ thuật, sự điêu luyện cần có của nghệ sĩ trở nên ít cần thiết, tác phẩm nghệ thuật mất đi cái phần hồn do người nghệ sĩ không phải tư duy, thể hiện gì cả mà trông nhờ vào kỹ thuật công nghệ thực hiện.

Những phương tiện kỹ thuật công nghệ như hiệu ứng âm thanh, hiệu ứng ánh sáng, hiệu ứng hình ảnh trên phông nền, trong không gian khán phòng, hiệu ứng nước - khí - gió… được điều khiển bằng phần mềm công nghệ hiện đã trở thành những phần không thể thiếu trong chương trình biểu diễn nghệ thuật. Điều này chứa đựng khá nhiều bất cập, khán giả dần quên rằng mình đang bị đánh lừa, họ đang mua vé đến xem kỹ thuật cao của công nghệ nghe - nhìn chứ không phải đến thưởng thức nghệ thuật.

Khán giả cần cảm xúc, sáng tạo

Đối với sáng tác âm nhạc, AI đang là xu hướng không thể cưỡng lại nhưng đó cũng chỉ là sản phẩm sản xuất hàng loạt của công nghệ. Nói gì thì nói một tác phẩm âm nhạc là sản phẩm của con người tạo ra, mang bản sắc con người Việt Nam, mang đặc trưng của cá nhân người nghệ sĩ, vẫn có giá trị riêng và vẫn được đông đảo khán giả yêu thích, lựa chọn.

Trong lĩnh vực biểu diễn và thưởng thức âm nhạc mang bản sắc văn hóa, thực tế cho thấy công nghệ đã trở thành phương tiện đắc dụng và không thể thiếu. Không có một hệ thống âm thanh chỉn chu, công nghệ hình ảnh, ánh sáng, sân khấu hiện đại thì khó có thể có được một chương trình âm nhạc hấp dẫn cho hàng ngàn người xem cuồng nhiệt, cháy hết mình trên sân vận động như hiện nay. Những điều mang đến thành công cho các lễ hội âm nhạc ("Hozo festival", "Anh trai vượt ngàn chông gai", "Anh trai say hi"…) phải kể đến kỹ thuật công nghệ hiện đại. Nhưng nghệ thuật trình diễn nói chung, biểu diễn âm nhạc nói riêng, đối với cảm thụ, điều khán giả cần là cảm xúc, sáng tạo và nghệ thuật.

Phát triển nghệ thuật theo hướng bền vững để tiến tới công nghiệp văn hóa mang bản sắc Việt tất nhiên không chối bỏ việc ứng dụng những thành tựu khoa học kỹ thuật nhưng cho đến tận cùng, âm nhạc vẫn phải là sản phẩm sáng tạo có giá trị nghệ thuật từ con người. Khán giả dù ở thời đại nào cũng cần một sản phẩm âm nhạc mang tính người, sản phẩm nghệ thuật sáng tạo của con người. Do vậy, không để và không lấy công nghệ để quyết định tất cả mọi thứ.

(Còn tiếp)

* Nguồn nhân lực để phát triển công nghiệp văn hóa: Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 7-6

PGS-TS-NGƯT Nguyễn Thị Mỹ Liêm (Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP HCM)