Phát sinh căng thẳng Iran - IAEA

Tổng Giám đốc Cơ quan Nguyên tử năng quốc tế (IAEA) Rafael Grossi cho biết Iran có khả năng tái khởi động làm giàu uranium chỉ trong "vài tháng tới" bất chấp việc nhiều cơ sở hạt nhân bị hư hại do các cuộc tấn công của Mỹ và Israel. Ông Grossi đưa ra đánh giá trên trong cuộc phỏng vấn phát trên đài CBS News ngày 29-6.

Theo Tổng Giám đốc IAEA, các cuộc không kích của Mỹ đã gây thiệt hại nghiêm trọng nhưng không "phá hủy hoàn toàn" các cơ sở hạt nhân của Iran. Ngoài ra, Tehran vẫn sở hữu "năng lực công nghiệp và công nghệ" nên nếu muốn, họ hoàn toàn có thể khởi động lại việc làm giàu uranium.

IAEA không phải là cơ quan đầu tiên nói đến khả năng này. Một báo cáo tình báo sơ bộ của Lầu Năm Góc trước đó nhận định Iran hiện còn chưa đầy 6 tháng nữa là có thể chế tạo được vũ khí hạt nhân nếu quyết định làm thế, so với khoảng 3 tháng trước khi diễn ra cuộc tấn công của Mỹ.

Nhà Trắng đã bác bỏ nội dung báo cáo này sau khi nó bị rò rỉ cho giới truyền thông hôm 24-6. Tổng thống Donald Trump phản ứng mạnh bằng cách tuyên bố các cơ sở hạt nhân của Iran đã bị "phá hủy hoàn toàn". Dù vậy, nhà lãnh đạo này nói ông chắc chắn sẽ cân nhắc không kích Iran thêm lần nữa nếu tình báo phát hiện Tehran có thể làm giàu uranium đến mức đáng lo ngại.

Tổng Giám đốc Cơ quan Nguyên tử năng quốc tế Rafael Grossi (giữa) tham quan một triển lãm về các thành tựu hạt nhân của Iran tại thủ đô Tehran hôm 17-4 Ảnh: Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran

Vấn đề được quan tâm nhiều lúc này là chương trình hạt nhân Iran bị tổn thất đến đâu sau khi Tehran phát đi thông điệp trái ngược về vấn đề này. Nhà lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei cho rằng các cuộc không kích không đạt được kết quả đáng kể nào. Tuy nhiên, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi lại nói thiệt hại là "nghiêm trọng" nhưng không cung cấp chi tiết.

Một câu hỏi then chốt khác là liệu Iran có thể di dời một phần hoặc toàn bộ kho dự trữ uranium làm giàu cao (ước tính khoảng 400 kg) trước các cuộc tấn công hay không. Lượng uranium này đã được làm giàu đến mức 60%, cao hơn mức dùng cho mục đích dân sự nhưng vẫn chưa đạt cấp độ vũ khí.

Trả lời phỏng vấn đài Fox News hôm 28-6, ông Donald Trump cho rằng Iran không di chuyển số uranium nói trên vì "chúng tôi không báo trước nhiều" và "đó là việc rất khó thực hiện." Tuy nhiên, ông Grossi cho biết hiện IAEA không biết số vật liệu này có thể đang ở đâu. "Một phần có thể đã bị phá hủy trong cuộc tấn công nhưng một phần có thể đã được di chuyển. Vì thế sớm muộn gì cũng cần phải làm rõ vấn đề này" - ông Grossi nói với đài CBS News, đồng thời nhấn mạnh điều quan trọng trước tiên là Iran phải sớm cho phép các thanh sát viên IAEA tiếp tục công việc.

Tuy nhiên, mong muốn này khó có thể được đáp ứng sớm giữa lúc quan hệ Iran và IAEA đang căng thẳng. Quốc hội Iran hôm 25-6 bỏ phiếu thông qua việc đình chỉ hợp tác với IAEA sau khi cáo buộc cơ quan này đứng về phía Israel và Mỹ. Đến ngày 28-6, Iran tuyên bố sẽ không cho phép ông Grossi thanh sát các cơ sở hạt nhân, cũng như không cho phép lắp đặt camera giám sát tại những địa điểm này. Phó Chủ tịch Quốc hội Iran Hamid Reza Haji Babaei cho biết quyết định này xuất phát từ việc Iran phát hiện dữ liệu nhạy cảm liên quan đến các cơ sở hạt nhân của nước này xuất hiện trong các tài liệu do phía Israel thu được.

Hoàng Phương