Phát huy giá trị di sản văn hóa trở thành động lực phát triển

Cung Trúc lâm Yên Tử là nơi diễn ra các sự kiện về văn hóa, tôn giáo tầm cỡ quốc gia và quốc tế.

Việc sở hữu 2 di sản thế giới Yên Tử và Vịnh Hạ Long chính là động lực để du lịch Quảng Ninh bứt phá, phát triển bền vững.

Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long cùng Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO vinh danh là cơ hội và động lực to lớn để Quảng Ninh thúc đẩy kinh tế-xã hội phát triển bền vững. Việc Quảng Ninh sở hữu 2 di sản thế giới vừa làm sâu sắc các giá trị văn hóa lịch sử, vừa bổ trợ cho nhau cùng phát triển. Một di sản thiên nhiên, một di sản văn hóa tạo nên cấu trúc cân bằng giữa “tự nhiên và con người”.

Đây là 2 di sản mang giá trị nổi bật toàn cầu, giúp Quảng Ninh từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ du lịch văn hóa và thiên nhiên quốc tế. Đây cũng là nguồn lực quan trọng để Quảng Ninh bứt phá, đưa giá trị của các di sản lên một tầm cao mới.

Đoàn đại biểu tỉnh Quảng Ninh chụp ảnh lưu niệm tại Kỳ họp thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO diễn ra tại Trụ sở UNESCO ở Paris (Pháp).

Tại lễ công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc,Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là di sản thế giới đã góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa đậm đà bản sắc Việt Nam. Đây là sức mạnh mềm, là nội lực để văn hóa thực sự trở thành động lực đột phá cho phát triển, để nền văn hiến Việt Nam rạng danh muôn đời, đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng”.

Những di sản được UNESCO vinh danh đã mở ra cơ hội phát triển về du lịch, dịch vụ, văn hóa, góp phần thu hút dòng khách du lịch chất lượng cao, thúc đẩy hợp tác quốc tế về đầu tư, nghiên cứu, giáo dục và bảo tồn. Từ những tiềm năng này, Quảng Ninh xác định phát triển “kinh tế di sản” là hướng đi chiến lược trong phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

Tỉnh đã xây dựng cơ chế chính sách để bảo đảm sự cân bằng, hài hòa giữa bảo tồn di sản với phát triển sinh kế cho người dân, xây dựng cộng đồng trở thành trung tâm trong việc bảo vệ di sản để “sống trong di sản, bảo vệ di sản và hưởng lợi từ di sản” theo phương châm của ngành du lịch Việt Nam. Đồng thời, thực hiện giải pháp, nâng cao tinh thần trách nhiệm, cam kết thực hiện tốt quy định trong công tác quản lý, phát huy giá trị di sản, đặc biệt là trong quần thể di sản được UNESCO công nhận.

Tàu biển cao cấp đưa du khách quốc tế đến tham quan Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ninh Nguyễn Việt Dũng cho biết: “Ngành du lịch xác định di sản phải là nguồn lực văn hóa đặc biệt, vừa có giá trị kinh tế, vừa là trụ cột trong xây dựng bản sắc, niềm tin và phát triển con người. Quảng Ninh đầu tư hạ tầng kết nối vùng di sản theo hướng bảo đảm hài hòa cảnh quan, sinh thái, văn hóa và trải nghiệm và tiếp cận, khai thác di sản một cách có trách nhiệm. Đồng thời phát triển các mô hình kinh tế sáng tạo dựa trên di sản gắn với thúc đẩy hợp tác công, tư, liên kết vùng và quốc tế trong bảo tồn, khai thác di sản theo tiêu chuẩn UNESCO”.

Mỗi năm, Yên Tử thu hút hàng triệu lượt khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan và chiêm bái Đức vua Phật Hoàng Trần Nhân Tông. Năm nay, lần đầu tiên, phường Yên Tử tổ chức Lễ hội “Yên Tử - Sắc thu Thiền định” kéo dài trong 3 tháng, từ tháng 9 đến tháng 12/2025 với chuỗi sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch hấp dẫn tại Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử và một số điểm di tích, khu du lịch trên địa bàn phường.

Sự kiện này không chỉ là điểm nhấn quan trọng trong chiến lược kích cầu du lịch mùa thu, mùa thấp điểm tại Yên Tử, mà còn đánh dấu bước phát triển mới trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Phật giáo Trúc Lâm và xây dựng thương hiệu du lịch tâm linh, thiền định riêng biệt cho vùng đất linh thiêng Yên Tử, góp phần hiện thực hóa chủ trương “du lịch bốn mùa” của tỉnh Quảng Ninh.

Du khách quốc tế đến Quảng Ninh bằng tàu biển ngày càng tăng mạnh.

Được ví là hình ảnh của một “Việt Nam thu nhỏ”, Quảng Ninh hội tụ, kết tinh và tỏa sáng nhiều dạng thức văn hóa của đất nước với một kho tàng hết sức quý báu về di sản văn hóa và thiên nhiên. Việc sở hữu hơn 640 di tích lịch sử, văn hóa, danh lam, thắng cảnh, trong đó có 2 di sản thế giới, 8 di tích quốc gia đặc biệt; hơn 360 di sản văn hóa phi vật thể gồm 19 di sản được công nhận cấp quốc gia chính là động lực để Quảng Ninh từng bước biến kho tàng di sản quý giá thành nguồn lực nội sinh cho phát triển. Với cách tiếp cận “bảo tồn động” vừa gìn giữ nguyên bản, vừa khai thác hợp lý, Quảng Ninh đã hình thành mô hình kinh tế di sản hiệu quả, tạo động lực cho tăng trưởng xanh và bền vững.

Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng chia sẻ: “Với tư duy vượt trước và đột phá phát triển mạnh mẽ, trong những năm qua, Quảng Ninh đã tiến hành cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh” theo hướng bền vững dựa trên ba trụ cột: thiên nhiên, con người, văn hóa.

Tỉnh đã dành nhiều nguồn lực đầu tư, phối hợp chặt chẽ với các địa phương trong vùng để tu bổ, tôn tạo và làm gia tăng giá trị của các di sản, góp phần đưa các di sản trở thành một động lực mới, quan trọng đối với phát triển kinh tế-xã hội. Kinh nghiệm của Quảng Ninh trong bảo tồn và phát triển các di sản trở thành động lực phát triển là bài học có giá trị đối với các địa phương khác trên cả nước”.

Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long có vẻ đẹp quyến rũ và là điểm đến của du khách trong nước và quốc tế.

Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long đã 3 lần được UNESCO vinh danh về giá trị địa chất, địa mạo và cảnh quan. Từ năm 1996 đến nay, Vịnh Hạ Long đón gần 60 triệu lượt khách, tổng thu phí tham quan ước đạt hơn 8.600 tỷ đồng. Đây là điểm đến nổi tiếng toàn cầu, đồng thời là động lực phát triển kinh tế quan trọng của Quảng Ninh.

Để tạo nền tảng vững chắc cho kinh tế di sản, Quảng Ninh đang tập trung đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng. Các tuyến du lịch tâm linh tại các địa phương như Đông Triều, Uông Bí, Quảng Yên, Vân Đồn đã được hình thành, kết nối chặt chẽ thành một chuỗi không gian với các sản phẩm đa dạng. Bên cạnh đó, Quảng Ninh tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào quảng bá di sản, xây dựng các nền tảng giới thiệu sản phẩm văn hóa, số hóa dữ liệu di sản và tổ chức các trải nghiệm thực tế ảo. Điều này góp phần đưa di sản Quảng Ninh vươn xa hơn, tiếp cận với du khách trên toàn thế giới.

Với tư duy sâu sắc để phát triển kinh tế di sản một cách bền vững, Quảng Ninh xác định không thể khai thác đơn lẻ mà phải xây dựng chuỗi giá trị liên kết cao. Các không gian di sản lớn như Vịnh Hạ Long, Yên Tử, Bạch Đằng đang được kết nối với làng nghề truyền thống, sản phẩm OCOP và văn hóa ẩm thực địa phương để tạo nên những tuyến du lịch độc đáo, đa trải nghiệm. Đồng thời, tỉnh cũng triển khai nhiều chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực bảo tồn và khai thác di sản, hỗ trợ nghệ nhân, phát triển công nghiệp văn hóa và thương mại hóa sản phẩm trên các nền tảng số. Những nỗ lực này nhằm đưa di sản văn hóa trở thành động lực để Quảng Ninh phát triển.

Quảng Ninh sở hữu hàng trăm di tích lịch sử, văn hóa, danh lam, thắng cảnh, trong đó có 2 Di sản thế giới là Vịnh Hạ Long và Yên Tử.

Tuy nhiên bên cạnh những nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị của các di sản văn hóa, lịch sử, Quảng Ninh đang đối mặt với những thách thức trong hành trình phát triển kinh tế di sản. Đó là nguy cơ "khai thác thô" các giá trị văn hóa và tự nhiên, sự mai một của các làng nghề truyền thống, những biến tướng trong du lịch tâm linh, hay thiếu hụt cơ chế đặc thù để thu hút doanh nghiệp và cộng đồng tham gia bảo tồn… Đây là những rào cản cần được giải quyết kịp thời.

Vì vậy, tỉnh đang từng bước hoàn thiện các chính sách, đẩy mạnh hợp tác liên ngành, tăng cường vai trò của cộng đồng và nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là tăng cường giáo dục cho thế hệ trẻ về giá trị có một không hai của các di sản, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của địa phương.

Có thể thấy, mô hình phát triển kinh tế di sản mà Quảng Ninh đang hướng đến đã cho thấy hiệu quả bền vững. Di sản không chỉ mang giá trị tinh thần, mà còn là điều kiện quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội. Xuất phát từ ý kiến của các chuyên gia và từ thực tiễn địa phương, lần đầu tiên, dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh lần thứ 16 đã xác định kinh tế di sản là nhiệm vụ trọng tâm, gắn liền với phát triển văn hóa, con người và bảo tồn bản sắc địa phương.

Quảng Ninh cũng định hướng phát triển công nghiệp văn hóa và thúc đẩy kinh tế di sản trở thành một động lực tăng trưởng mới. Mục tiêu đến năm 2030, Quảng Ninh sẽ trở thành trung tâm du lịch quốc gia mang tầm quốc tế, một điểm đến hàng đầu khu vực ASEAN, gắn với các di sản - kỳ quan thế giới như Vịnh Hạ Long, Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử, Thương cảng cổ Vân Đồn, cùng hệ thống dịch vụ du lịch biển đảo đẳng cấp.

Phát triển kinh tế di sản không chỉ là cách để Quảng Ninh biến giá trị văn hóa-lịch sử thành nguồn lực phát triển, mà còn là con đường gìn giữ ký ức, bản sắc và hồn cốt của đất và người vùng mỏ. Mỗi di sản được bảo tồn và phát huy đúng hướng sẽ trở thành điểm tựa tinh thần, động lực kinh tế và cầu nối đưa Quảng Ninh vươn ra thế giới, hiện thực hóa khát vọng phát triển xanh, bền vững, gắn kết hài hòa giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

Lương Quang Thọ