Phát huy giá trị di sản gắn kết du lịch bền vững

Cảnh sắc thiên nhiên tại Quần thể danh thắng Tràng An. (Ảnh HT)

Việt Nam sở hữu hệ thống di sản đa tầng giá trị, tạo dấu ấn cho từng vùng đất và là nền tảng để du lịch phát triển bền vững. Trong bối cảnh Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), Luật Du lịch và các nghị định mới được triển khai, yêu cầu đặt ra là cần bảo vệ giá trị nguyên bản, đồng thời khai thác hợp lý nguồn lực văn hóa, thiên nhiên, việc này đòi hỏi định hướng quản lý nhất quán, quy hoạch bài bản và cách tiếp cận đặt con người địa phương vào trọng tâm của quá trình phát huy giá trị.

Di sản là nguồn lực tạo lợi thế cạnh tranh

Phó Cục trưởng Du lịch quốc gia Hà Văn Siêu nhấn mạnh, di sản là tài nguyên vô giá, mang sức nặng của lịch sử và chiều sâu văn hóa. Theo ông, đây là nguồn vốn độc đáo tạo nên sự khác biệt của điểm đến Việt Nam trong cạnh tranh quốc tế. Vì vậy, ứng xử với di sản phải tuyệt đối tôn trọng giá trị gốc, giữ vững sự nguyên bản trong mọi hoạt động sáng tạo sản phẩm du lịch.

Theo phân tích của ông Hà Văn Siêu, du lịch di sản phải dựa trên tương tác sống giữa người dân địa phương và không gian văn hóa. Khi giá trị văn hóa được bảo tồn và người dân có sinh kế ổn định từ du lịch, họ trở thành nhân tố gìn giữ và lan tỏa di sản. Điều này tạo nên vòng tuần hoàn bền vững, trong đó phát triển thúc đẩy bảo tồn, còn bảo tồn tạo nền tảng cho phát triển. Theo đó, công nghệ là giải pháp quan trọng giúp kết nối giá trị vật thể và phi vật thể, truyền thống và đương đại. Công nghệ cũng hỗ trợ xây dựng không gian trải nghiệm sống động, giàu cảm xúc, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý di sản. Bên cạnh đó, hoạt động diễn giải di sản cần được đầu tư thích đáng, từ bảo tàng đến trình diễn nghệ thuật, nhằm tăng chiều sâu văn hóa và sức hấp dẫn của điểm đến.

Trong các địa phương phát huy tốt lợi thế di sản, Ninh Bình được xem là thí dụ tiêu biểu. Sở hữu Quần thể danh thắng Tràng An, Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới được UNESCO ghi danh theo tiêu chí kép, tỉnh đã xây dựng mô hình quản lý hài hòa, bảo đảm giá trị văn hóa sinh thái được gìn giữ, đồng thời tạo động lực phát triển du lịch xanh. Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình Bùi Văn Mạnh đánh giá Tràng An là tài sản vô giá của quốc gia và nhân loại. Sau 11 năm được UNESCO ghi danh, Tràng An được lãnh đạo UNESCO ghi nhận như mô hình tiêu biểu về hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên, bảo tồn văn hóa và phát triển sinh kế cho người dân địa phương. Nhận định ấy vừa khẳng định nỗ lực của tỉnh, vừa tạo sức lan tỏa lớn đối với chiến lược phát triển du lịch dựa trên di sản.

Ông Bùi Văn Mạnh cho biết, định hướng xuyên suốt của tỉnh Ninh Bình là quản trị di sản dựa trên tư duy hệ sinh thái và quy hoạch tổng thể. Trong bối cảnh hình thành các đơn vị hành chính mới của tỉnh sau sáp nhập, yêu cầu đặt ra là phải xây dựng quy hoạch thống nhất, phù hợp không gian sinh thái rộng lớn, bao gồm hệ thống núi đá vôi, đồng bằng và ven biển. Tỉnh đã và đang triển khai quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi danh lam thắng cảnh đặc biệt Tràng An-Tam Cốc-Bích Động, đồng thời tích hợp quy hoạch di sản, du lịch, hạ tầng và đô thị để bảo đảm sự thống nhất trong quản lý. Nguyên tắc quan trọng là lấy bảo tồn làm nền tảng, phát triển là động lực, con người địa phương là chủ thể hưởng lợi. Các hoạt động du lịch trong vùng lõi và vùng đệm đều được kiểm soát chặt chẽ, sức chứa từng tuyến hang, bến thuyền được giám sát bằng công nghệ nhằm tránh tình trạng quá tải. Các dự án có thể tác động đến cảnh quan đều phải đánh giá tác động môi trường nghiêm ngặt.

Về định hướng phát triển, Ninh Bình xác định du lịch xanh, bền vững là trụ cột. Du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, du lịch trải nghiệm văn hóa được thúc đẩy theo triết lý “tác động thấp-giá trị cao”. Tỉnh hợp tác với doanh nghiệp phát triển vận tải du lịch thân thiện môi trường, giảm rác thải nhựa, ưu tiên năng lượng sạch. Doanh nghiệp được khuyến khích tái tạo tài nguyên, hỗ trợ phục hồi hệ sinh thái, đóng góp cho hoạt động gìn giữ giá trị văn hóa.

Một nhóm nhiệm vụ quan trọng khác là phát triển nguồn nhân lực địa phương. Ninh Bình thường xuyên tổ chức đào tạo về kỹ năng nghề, kỹ năng số, ngoại ngữ, ứng xử văn hóa, giúp người dân tham gia sâu vào chuỗi dịch vụ, từ chèo thuyền, thuyết minh, lưu trú đến nghệ thuật trình diễn. Điều này tạo ra hệ sinh thái du lịch bền vững, trong đó người dân có sinh kế ổn định và đồng hành dài lâu trong việc giữ gìn di sản. Địa phương cũng đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý du lịch. Hệ thống quản lý thông minh giúp theo dõi lượng khách theo thời gian thực, giám sát sức chứa từng tuyến, giảm đến mức thấp nhất những tác động lên cảnh quan. Các tiện ích phục vụ du khách như thuyết minh tự động, bản đồ số và phản hồi trực tuyến được triển khai đồng bộ. Đáng chú ý, tỉnh phát huy hiệu quả mô hình hợp tác công-tư, thu hút nguồn lực doanh nghiệp trong quản lý cảnh quan, đầu tư hạ tầng, quảng bá di sản và tổ chức sự kiện văn hóa du lịch. Nhiều chương trình như Tuần du lịch “Sắc vàng Tam Cốc-Tràng An”, lễ hội Tràng An-Bái Đính tạo sức hút lớn và góp phần nâng cao vị thế du lịch Ninh Bình.

Những kết quả nêu trên tiếp tục được củng cố khi tỉnh Ninh Bình triển khai các nghị định quan trọng như Nghị định số 168/2017/NĐ-CP ngày 31/12/2017, Nghị định số 94/2021/NĐ-CP ngày 28/10/2021 hướng dẫn về quản lý điểm du lịch, cùng với Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 và các đề án về phát triển du lịch công nghiệp văn hóa. Tỉnh đã chuẩn hóa hoạt động quản lý điểm du lịch, tăng cường giám sát an toàn, vệ sinh môi trường, xây dựng tuyến du lịch xanh và áp dụng vé điện tử nhằm minh bạch hoạt động khai thác.

Nền tảng để phát huy giá trị di sản bền vững

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Di sản văn hóa nhấn mạnh: Hệ thống văn bản mới bao gồm Luật Di sản văn hóa số 45/2024/QH15 ngày 23/11/2024, Nghị định số 208/2025/NĐ-CP ngày 17/7/2025 và Nghị định số 215/2025/NĐ-CP ngày 4/8/2025 của Chính phủ là bước tiến lớn trong hoàn thiện hành lang pháp lý cho công tác bảo vệ và phát huy di sản. Các nguyên tắc bảo vệ di sản được quy định rõ: Giữ gìn tối đa giá trị và hình thức thể hiện vốn có của di sản, không chiếm đoạt, không phổ biến sai lệch nội dung, tôn trọng giá trị tín ngưỡng và không gian thực hành, bảo đảm không đưa yếu tố làm giảm giá trị. Luật và các nghị định mới cũng quy định quyền của chủ thể nắm giữ tri thức văn hóa trong việc quyết định nội dung được bảo vệ và phương thức thực hành.

Hiện tại, Cục Di sản đã chủ động tham mưu ban hành các văn bản pháp luật nhằm tháo gỡ điểm nghẽn, tạo thuận lợi cho hoạt động bảo tồn và khai thác di sản. Đáng chú ý, các quy định về xã hội hóa trong Luật Di sản văn hóa và các nghị định mới đã mở đường thu hút nhà đầu tư tham gia hoàn thiện hạ tầng dịch vụ tại di sản thế giới, di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh. Cùng với đó, Cục triển khai mạnh mẽ công tác phổ biến pháp luật, tập huấn chuyên môn cho đội ngũ quản lý tại các tỉnh, thành phố, đây là biện pháp giúp giảm sai sót trong tu bổ, phục hồi di tích và nâng cao năng lực quản lý theo quy định mới.

Một nhiệm vụ trọng tâm khác là hướng dẫn địa phương lập hồ sơ khoa học các di tích, danh lam thắng cảnh tiêu biểu để đề nghị UNESCO ghi danh. Cục Di sản cũng phối hợp ngành du lịch xây dựng sản phẩm văn hóa du lịch dựa trên trình diễn nghệ thuật, thực hành di sản, kết nối các địa phương có giá trị tương đồng nhằm hình thành tuyến du lịch liên kết vùng.

Như vậy, có thể khẳng định, di sản và du lịch bền vững luôn gắn bó chặt chẽ. Khi được quản lý đúng tầm và tạo điều kiện để người dân địa phương tham gia hưởng lợi, di sản trở thành nguồn lực tạo ra giá trị mới, góp phần nâng tầm vị thế du lịch Việt Nam trong giai đoạn tới.

HOÀI THU