Phát hiện sớm - can thiệp sớm là chìa khóa mở ra cơ hội cho trẻ khuyết tật

Trẻ được học trị liệu can thiệp sớm tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Hải Dương. Ảnh: T.Đ

Để hiểu rõ hơn về giải pháp nâng cao hiệu quả của công tác phát hiện sớm - can thiệp sớm cho trẻ khuyết tật, Chuyên trang Pháp luật và Xã hội (Báo Kinh tế và Đô thị) đã có cuộc trao đổi với BSCKII Hứa Thành Chung - Phó Giám đốc Bệnh viện Phục hồi chức năng Hải Dương (Sở Y tế TP Hải Phòng).

Thưa bác sĩ, hiện nay, Bệnh viện Phục hồi chức năng Hải Dương đang triển khai những hoạt động gì trong phát hiện sớm - can thiệp sớm và phục hồi chức năng cho trẻ khuyết tật, đặc biệt là trẻ chậm phát triển ngôn ngữ?

Nhằm phát hiện sớm, can thiệp sớm và phục hồi chức năng cho trẻ khuyết tật hiệu quả, bệnh viện đã triển khai sàng lọc rối loạn phát triển, tập trung vào các hoạt động đánh giá chuyên sâu, toàn diện nhằm chẩn đoán chính xác và phân loại mức độ khiếm khuyết cụ thể, trên cơ sở đó có phác đồ điều trị phù hợp với mục tiêu can thiệp, phục hồi chức năng.

Đặc biệt đối với trẻ chậm phát triển ngôn ngữ khi đến khám, ngoài được khám, đánh giá kĩ về kỹ năng giao tiếp, khả năng hiểu và diễn đạt ngôn ngữ còn được đánh giá cả về vận động thô - vận động tinh, kỹ năng cá nhân để nhằm xác định rõ là chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần hay chậm phát triển ngôn ngữ trong bệnh lý khác.

Trên cơ sở đặt mục tiêu can thiệp cụ thể, cung cấp các bài học, bài tập phù hợp với khả năng của trẻ, đồng thời tư vấn, hướng dẫn người nhà cũng đồng thời tích cực thực hiện tại nhà các chương trình, bài học mà trẻ đang được can thiệp tại bệnh viện.

Thực tế tiếp nhận và điều trị tại bệnh viện cho thấy, nhóm trẻ chậm nói, rối loạn phát triển ngôn ngữ chiếm tỷ lệ như thế nào? Những nguyên nhân phổ biến nhất mà bác sĩ gặp trong quá trình thăm khám là gì?

Thực tế điều trị tại bệnh viện, nhóm trẻ chậm nói, rối loạn phát triển ngôn ngữ chiếm tỷ lệ 50% tổng số bệnh nhi, trong đó trẻ chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần chỉ chiếm khoảng 15%, còn lại có liên quan đến các bệnh lý khác.

Những nguyên nhân phổ biến nhất mà gặp trong quá trình thăm khám là: Rối loạn phổ tự kỷ; Chậm phát triển trí tuệ; Tăng động giảm chú ý; Các bệnh lý thần kinh: Các bệnh lý ảnh hưởng đến não bộ như bại não, động kinh, giãn não thất; Có vấn đề về thính lực; Yếu tố môi trường và cách dạy dỗ: Môi trường ít tương tác, ít trò chuyện với trẻ; Sử dụng các thiết bị điện tử quá nhiều thay vì tương tác trực tiếp.

Trong đó, môi trường ít tương tác và thói quen sử dụng màn hình ở trẻ nhỏ đang trở thành nguyên nhân ngày càng phổ biến.

BSCKII Hứa Thành Chung - Phó Giám đốc Bệnh viện Phục hồi chức năng Hải Dương trao đổi với phóng viên. Ảnh: Mộc Miên

Bác sĩ có thể cho biết, quy trình can thiệp phục hồi chức năng ngôn ngữ được thực hiện ra sao tại bệnh viện? Phụ huynh cần phối hợp thế nào để đạt hiệu quả tốt nhất?

Quy trình can thiệp gồm bốn bước: Khám, đánh giá ban đầu; Xây dựng kế hoạch; Các phương pháp can thiệp hiện tại ở bệnh viện; Phối hợp hành động với gia đình.

Khám, đánh giá ban đầu: Bác sĩ chuyên khoa sẽ thăm khám để đánh giá tổng quát sức khỏe và thực hiện các bài kiểm tra chuyên biệt về khả năng ngôn ngữ, tiếp thu, diễn đạt và kiểm tra cả thính lực để loại trừ các nguyên nhân bệnh lý. Từ đó xác định được chức năng, nhu cầu của trẻ: phát hiện những tiềm năng của trẻ; phát hiện những nhu cầu, lĩnh vực cần phát triển của trẻ và là cơ sở để xây dựng mục tiêu, xác định nội dung, biện pháp giáo dục trẻ.

Xây dựng kế hoạch: Dựa trên kết quả đánh giá, chuyên gia sẽ đưa ra kế hoạch can thiệp cá nhân, có thể bao gồm nhiều phương pháp khác nhau tùy thuộc vào tình trạng của trẻ.

Các phương pháp can thiệp tại bệnh viện:

Âm ngữ trị liệu: phát triển ngôn ngữ hiểu - diễn đạt, điều chỉnh rối loạn âm lời nói.

Hoạt động trị liệu: phát triển vận động tinh, điều hòa giác quan, rèn kỹ năng cá nhân – xã hội.

Các liệu pháp bổ trợ: can thiệp nhóm, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt… tùy từng trường hợp.

Phối hợp với gia đình: Phụ huynh đóng vai trò trung tâm. Do đó, phụ huynh cần hợp tác tích cực bằng cách tuân thủ liệu trình, thực hành các bài tập tại nhà, hạn chế thiết bị điện tử và dành nhiều thời gian tương tác để trẻ tiến bộ tốt nhất. Sự kiên trì của phụ huynh quyết định tới 60 - 70% kết quả can thiệp.

Thưa bác sĩ, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám khi nào để không bỏ lỡ “cơ hội vàng”?

Để không bỏ lỡ “cơ hội vàng” can thiệp sớm cho các trẻ chậm phát triển ngôn ngữ nói chung, trẻ chậm nói nói riêng thì cha mẹ nên đưa trẻ đi khám, để được sàng lọc sự phát triển ngôn ngữ theo các mốc phát triển bình thường.

Trước đây, tỷ lệ độ tuổi trẻ chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ được đưa đến khám thường sau 3 tuổi, nhưng vài năm gần đây, cha mẹ cũng đã quan tâm hơn, độ tuổi trẻ được đưa đến khám đã sớm hơn, thường là tầm 18 - 24 tháng, khi thấy trẻ chưa nói được. Tuy nhiên, với độ tuổi dưới 3 tuổi như vậy thì cũng vẫn là muộn. Thực tế, trẻ bắt đầu nói từ 12 - 15 tháng nhưng để nói được, trẻ cần có nền tảng kỹ năng như tập trung chú ý, giao tiếp mắt, hiểu lời, bắt chước… Vì vậy phụ huynh nên đưa trẻ đi sàng lọc phát triển ngay khi trẻ 9 tháng và 12 tháng tuổi, theo khuyến cáo của Hội Nhi khoa Hoa Kỳ. Việc phát hiện càng sớm thì cơ hội can thiệp thành công càng cao.

Thực tế tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Hải Dương, những trường hợp trẻ nào thường phục hồi rõ rệt khi được can thiệp sớm, thưa bác sĩ?

Nhóm trẻ đáp ứng tốt nhất khi được can thiệp sớm gồm:

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Can thiệp sớm giúp trẻ cải thiện các vấn đề về chú ý, kiểm soát hành vi và tương tác xã hội.

Rối loạn phát triển ngôn ngữ và lời nói: Bao gồm trẻ chậm nói, nói ngọng, nói lắp, hoặc gặp khó khăn trong việc phát âm, chậm phát triển ngôn ngữ.

Chậm phát triển vận động, trẻ bị bại não có thể phục hồi đáng kể các kỹ năng vận động thô và tinh nếu được can thiệp sớm.

Chậm phát triển trí tuệ tùy mức độ có thể phục hồi tốt hơn nếu được can thiệp sớm.

Dị tật bẩm sinh: Các dị tật như bàn chân khoèo, bàn chân bẹt, chân chữ X/O, cong vẹo cột sống.

Do đó, sàng lọc - phát hiện sớm là chìa khóa giúp trẻ khuyết tật không đánh mất cơ hội phát triển trong “giai đoạn vàng”. Với các chương trình đánh giá chuyên sâu, can thiệp cá nhân hóa và sự đồng hành của gia đình, trẻ có thể đạt được những tiến bộ vượt bậc, mở ra cánh cửa hòa nhập xã hội, học tập và có cuộc sống tốt đẹp hơn.

Trân trọng cảm ơn bác sĩ!

Mộc Miên