Pháp trao Bắc đẩu Bội tinh cho 2 vợ chồng giáo sư gốc Việt

Vợ chồng GS Trần Thanh Vân (phải) và GS Lê Kim Ngọc (trái) chụp ảnh với Tổng thống Pháp và phu nhân tại tiệc chiêu đãi ở Hà Nội nhân chuyến thăm của Tổng thống Pháp tới Việt Nam - Ảnh: ICISE

Trước đó, ngày 11.7, nhân dịp kỷ niệm Quốc khánh Pháp (14.7), Tổng thống Emmanuel Macron đã ký sắc lệnh thăng hạng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh bậc Sĩ quan (Officier - hạng Bốn) cho vợ chồng GS Trần Thanh Vân và GS Lê Kim Ngọc. Đây là cặp vợ chồng duy nhất được trao thăng hạng cùng đợt, khi cả hai đều ở tuổi 91. Hiện cả hai đều là nhà nghiên cứu cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS).

Niềm tự hào của cộng đồng người Việt

Ngày 18.7, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng, thay mặt Bộ Ngoại giao, đã gửi thư chúc mừng hai giáo sư. Trong thư, bà khẳng định việc được thăng hạng Huân chương lần này không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực không ngừng nghỉ và những cống hiến bền bỉ của hai nhà khoa học đối với khoa học và thế hệ trẻ, mà còn là niềm tự hào chung của cộng đồng người Việt ở nước ngoài cũng như đất nước Việt Nam.

Trước đây, GS Trần Thanh Vân từng được trao tước Hiệp sĩ Bắc đẩu Bội tinh (Chevalier - hạng Năm) vào năm 2000, còn Giáo sư Lê Kim Ngọc nhận huân chương này vào năm 2016.

Huân chương Bắc đẩu Bội tinh được thành lập từ năm 1802, gồm 5 bậc, là phần thưởng danh giá nhất của Pháp nhằm vinh danh những cá nhân có đóng góp nổi bật trong cả lĩnh vực quân sự lẫn dân sự.

Thông cáo ngày 29.9 của Đại sứ quán Pháp nhấn mạnh: hai giáo sư đã dành trọn cuộc đời, tâm huyết và cả tài sản cá nhân cho sự phát triển khoa học, đồng thời góp phần thắt chặt quan hệ giữa Pháp - Việt cũng như kết nối Việt Nam với cộng đồng khoa học quốc tế.

Dấu ấn lớn trong sự nghiệp của họ gắn với Hội nghị “Gặp gỡ Việt Nam”, khởi xướng từ năm 1993 và tổ chức hằng năm, quy tụ nhiều nhà khoa học hàng đầu thế giới trong các lĩnh vực: khoa học bền vững (hải dương học, quan sát Trái đất, sinh học, y học), khoa học cơ bản (vật lý hạt, vật lý thiên văn, toán học), cũng như khoa học xã hội và nhân văn.

Toàn bộ nguồn thu từ chuỗi sự kiện này được tái đầu tư để xây dựng Trung tâm Quốc tế về Khoa học và Giáo dục Liên ngành (ICISE) tại Quy Nhơn, đi vào hoạt động từ năm 2013 và trở thành điểm hẹn khoa học quốc tế tại Việt Nam.

Dấu ấn của GS Jean Trần Thanh Vân

Sinh năm 1936 tại Đồng Hới (Quảng Bình), GS Jean Trần Thanh Vân sang Pháp học tập từ rất sớm và bảo vệ luận án tiến sĩ vật lý năm 1963 tại Đại học Paris. Ông chuyên nghiên cứu về vật lý hạt nhân và vật lý năng lượng cao, đặc biệt là cấu trúc của deutéron (hạt nhân hydro nặng), tương tác giữa các hạt nhân và những mô hình vật lý cơ bản trong nghiên cứu hạt.

Trong suốt sự nghiệp, ông đã công bố nhiều công trình khoa học có giá trị, đóng góp cho hiểu biết của nhân loại về thế giới hạ nguyên tử. Đặc biệt, ông là một trong những người tiên phong trong việc phát triển và phổ biến các mô hình vật lý hạt như dual parton model, mở ra cách tiếp cận mới để giải thích các hiện tượng trong va chạm hạt năng lượng cao.

Từ thập niên 1960, ông sáng lập hàng loạt hội nghị khoa học danh tiếng như Rencontres de Moriond và Rencontres de Blois, nơi quy tụ các nhà vật lý hàng đầu thế giới, từ những người đoạt Nobel cho đến các nhà nghiên cứu trẻ tài năng.

Năm 1993, ông cùng cộng sự khởi xướng chuỗi hội nghị “Gặp gỡ Việt Nam” (Rencontres du Vietnam), tổ chức thường niên tại Việt Nam, tạo cơ hội để các nhà khoa học quốc tế tiếp xúc, trao đổi trực tiếp với các đồng nghiệp và sinh viên Việt Nam. Đỉnh cao của tâm huyết này là việc ông sáng lập Trung tâm Quốc tế về Khoa học và Giáo dục Liên ngành (ICISE) tại Quy Nhơn năm 2013, một điểm hẹn khoa học quốc tế ngay trên đất Việt Nam.

Với những đóng góp to lớn đó, ông được trao nhiều giải thưởng uy tín, trong đó có Tate Medal của Hiệp hội Vật lý Hoa Kỳ năm 2012 - ghi nhận vai trò lãnh đạo xuất sắc trong việc thúc đẩy hợp tác khoa học toàn cầu.

Dấu ấn của GS Lê Kim Ngọc

Sinh năm 1934 tại Vĩnh Long, GS Lê Kim Ngọc rời Việt Nam sang Pháp du học ngành khoa học tự nhiên, sau đó bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại CNRS - Cơ quan Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp. Bà được biết đến là một trong những nhà sinh học tiên phong trong nghiên cứu về sự phát triển và sinh trưởng của thực vật.

Đóng góp quan trọng nhất của bà chính là việc phát triển khái niệm “Thin Cell Layer” (lát mỏng tế bào) trong nuôi cấy mô thực vật. Phát kiến này đã mở ra một phương pháp hiệu quả trong nhân giống thực vật, giúp kiểm soát sự sinh trưởng, phát triển và nở hoa của nhiều loài cây trồng. Đây là nền tảng cho nhiều ứng dụng trong nông nghiệp công nghệ cao, bảo tồn đa dạng sinh học cũng như trong sản xuất giống cây quy mô công nghiệp.

Bên cạnh đó, bà còn có nhiều nghiên cứu mang tính đột phá về cơ chế nở hoa của thực vật, ảnh hưởng của hormone và môi trường đến sự ra hoa. Các công trình của bà được công bố trên nhiều tạp chí khoa học uy tín như Nature và Science, trở thành tài liệu tham khảo quan trọng cho các thế hệ nhà khoa học sau này.

Không chỉ gắn bó với khoa học, hai giáo sư còn tích cực trong hoạt động thiện nguyện. Năm 1970, họ sáng lập Hiệp hội “Aide à l'enfance du Vietnam” (Giúp trẻ em Việt Nam) và sau đó xây dựng Làng trẻ em SOS đầu tiên ở Việt Nam dành cho trẻ mồ côi.

Việc trao tặng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh bậc Sĩ quan cho GS Jean Trần Thanh Vân và GS Lê Kim Ngọc không chỉ nhằm tôn vinh những cống hiến đặc biệt của họ, mà còn thể hiện sự trân trọng của Nhà nước Pháp đối với những đóng góp to lớn trong việc phát triển khoa học, gắn kết cộng đồng nghiên cứu quốc tế, cũng như thúc đẩy quan hệ khoa học Pháp - Việt.

Bùi Tú