Pháp lý vụ ban quản trị chung cư bị phạt gần 120 tỉ đồng

Vụ việc Ban quản trị (BQT) chung cư Conic Đông Nam Á (huyện Bình Chánh, TP.HCM) bị xử phạt số tiền khổng lồ gần 120 tỉ đồng đã đặt ra nhiều vấn đề về tính pháp lý.

Chung cư Conic Đông Nam Á. Ảnh: LH

Cần xác định đây là hành vi trốn thuế

Trốn thuế được hiểu là hành vi của cá nhân, tổ chức thực hiện các phương thức trái pháp luật nhằm giảm số tiền thuế phải nộp theo quy định hoặc trốn tránh nghĩa vụ đóng thuế.

Theo Điều 143 Luật Quản lý thuế thì trốn thuế được thể hiện thông qua nhiều hành vi khác nhau như không nộp hồ sơ khai thuế; không xuất hóa đơn khi bán hàng hóa, dịch vụ theo quy định hoặc ghi giá trị trên hóa đơn bán hàng thấp hơn giá trị thanh toán thực tế của hàng hóa, dịch vụ đã bán…

Để xử lý hành vi trốn thuế thì Nhà nước quy định tùy tính chất, mức độ mà xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) theo Điều 17 Nghị định 125/2020 (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 102/2021 - sau đây gọi là Nghị định 125) hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) theo Điều 200 BLHS 2015.

Ranh giới để xác định xử phạt VPHC hay truy cứu TNHS là căn cứ vào số tiền trốn thuế. Trong trường hợp số tiền trốn thuế từ 100 triệu đồng đối với cá nhân (200 triệu đồng đối với pháp nhân thương mại) sẽ bị truy cứu TNHS. Ngoài ra, nếu cá nhân, tổ chức tuy trốn thuế dưới số tiền quy định nhưng đã bị xử phạt VPHC về hành vi trốn thuế cũng sẽ bị truy cứu TNHS.

Trong vụ việc của chung cư Conic Đông Nam Á, theo hồ sơ, trong suốt 30 tháng (từ tháng 5-2022 đến tháng 10-2024), BQT chung cư đã không xuất 7.260 tờ hóa đơn khi thu các khoản phí thiết yếu như quản lý, giữ xe, gas, nước... Điều này dẫn đến việc BQT đã không nộp thuế với số tiền lên đến hơn 453 triệu đồng. Hành vi này có dấu hiệu của tội trốn thuế nên về nguyên tắc, cơ quan thuế phải chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xem xét TNHS.

TS CAO VŨ MINH, Trưởng Bộ môn Luật hành chính - nhà nước, khoa Luật, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM. Ảnh: THANH QUANG

Thế nhưng không hiểu vì lý do gì mà cơ quan thuế lại xử phạt VPHC về hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” theo khoản 5 Điều 24 Nghị định 125/2020. Với 7.260 tờ hóa không được lập, cơ quan thuế đã xử phạt BQT với số tiền lên đến 119,8 tỉ đồng (tổng tiền phạt của tất cả 7.260 hành vi vi phạm).

Tôi cho rằng trong trường hợp này, việc xử phạt của cơ quan thuế là chưa thật sự phù hợp với quy định của Luật Quản lý thuế và cả Nghị định 125.

Lý do, theo điểm c khoản 1 Điều 17 Nghị định 125 thì hành vi không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, dịch vụ nhằm giảm số tiền thuế phải nộp theo quy định hoặc trốn tránh nghĩa vụ đóng thuế được xác định là hành vi trốn thuế. Như vậy, sự khác biệt giữa hành vi trốn thuế theo Điều 17 Nghị định 125 với hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” theo khoản 5 Điều 24 Nghị định 125 đã thể hiện rất rõ ở mục đích là có “làm giảm số tiền thuế phải nộp theo quy định hoặc trốn tránh nghĩa vụ đóng thuế” hay không.

Vì lẽ này mà Nghị định 125 quy định hành vi trốn thuế ngoài bị phạt tiền còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả “buộc nộp đủ số tiền thuế trốn vào ngân sách nhà nước”. Trong khi đó, hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” theo khoản 5 Điều 24 không bị áp dụng biện pháp này.

Cách áp dụng pháp luật này cũng được đề cập tại Điều 136 Luật Quản lý thuế. Theo đó, trường hợp các vi phạm hành chính về hóa đơn dẫn đến thiếu thuế, trốn thuế thì không xử phạt vi phạm hành chính về hóa đơn mà bị xử phạt vi phạm hành chính về quản lý thuế.

Như vậy về nguyên tắc, nếu cơ quan thuế xác định được BQT chung cư không xuất hóa đơn dẫn đến không nộp thuế thì phải xem đây là hành vi trốn thuế. Khi đó cơ quan thuế sẽ căn cứ vào số tiền thuế bị thiếu để tiến hành xử phạt VPHC theo Điều 17 Nghị định 125 hoặc chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra.

Với chung cư Conic Đông Nam Á, khi đã xác định số thuế đáng lý phải nộp là hơn 453 triệu đồng thì việc cơ quan thuế tiến hành xử phạt theo khoản 5 Điều 24 Nghị định 125 là không phù hợp với quy định pháp luật.

Áp dụng tình tiết tăng nặng chưa đúng

Trên thực tế, vào ngày 27-2, cơ quan thuế đã ban hành Quyết định 505 xử phạt BQT chung cư Conic Đông Nam Á số tiền gần 120 tỉ đồng. Thế nhưng ngoài việc ban hành quyết định xử phạt là chưa phù hợp như đã nói ở trên thì tại Quyết định 505 cũng có nhiều sai sót, khiếm khuyết.

Đáng chú ý, việc áp dụng tình tiết tăng nặng “vi phạm hành chính nhiều lần” là không có cơ sở.

Theo khoản 6 Điều 2 Luật Xử lý VPHC thì VPHC nhiều lần là trường hợp cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi VPHC mà trước đó đã thực hiện hành vi VPHC này nhưng chưa bị xử phạt và chưa hết thời hiệu xử phạt.

Theo điểm d khoản 1 Điều 3 Luật Xử lý VPHC thì: “Một người thực hiện nhiều hành vi VPHC hoặc VPHC nhiều lần thì bị xử phạt về từng hành vi vi phạm, trừ trường hợp hành vi VPHC nhiều lần được Chính phủ quy định là tình tiết tăng nặng”.

Như vậy, ngoại trừ trường hợp Chính phủ quy định trong nghị định xử phạt VPHC về tình tiết tăng nặng “VPHC nhiều lần” thì người có thẩm quyền mới xử phạt một hành vi với tình tiết tăng nặng này.

Về nguyên tắc, trong VPHC nhiều lần thì mặc dù chủ thể có nhiều hành vi vi phạm, mỗi hành vi đều thỏa mãn cấu thành của VPHC nên lẽ ra phải xử phạt từng hành vi. Tuy nhiên, nếu xử phạt như thế này thì gây rất nhiều bất lợi cho người vi phạm vì trong thời gian vi phạm, người có thẩm quyền không phát hiện, không có những tín hiệu, động thái cảnh báo người vi phạm; người vi phạm sẽ không có cơ hội để sửa sai.

Vì vậy, pháp luật quy định không xử phạt đối với từng vi phạm trước đó mà chỉ xử phạt vi phạm cuối cùng với tình tiết tăng nặng “VPHC nhiều lần”. Để xử phạt như thế thì nghị định xử phạt VPHC trong các lĩnh vực phải có quy định về vấn đề này.

Đối chiếu với Nghị định 125 thì hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” sẽ bị xử phạt về từng hành vi với mức tiền phạt trung bình chứ không thể áp dụng tình tiết tăng nặng “VPHC nhiều lần”.

Ngoài ra, theo khoản 6 Điều 24 Nghị định 125 thì ngoài hình thức phạt tiền, người thực hiện hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả “buộc lập hóa đơn theo quy định đối với hành vi vi phạm khi người mua có yêu cầu”.

Như vậy, Điều 1 của quyết định xử phạt bắt buộc tất cả vi phạm đều phải lập lại hóa đơn giao cho người mua kể cả khi họ không yêu cầu là chưa phù hợp.

Cơ quan thuế đã cưỡng chế tài khoản của ban quản trị

Thông tin với Pháp Luật TP.HCM, ông Nguyễn Sơn, Đội trưởng Đội Thuế huyện Bình Chánh, xác nhận cơ quan thuế đã tiến hành các biện pháp cưỡng chế tài khoản ngân hàng của BQT chung cư Conic Đông Nam Á để thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính về hóa đơn.

Ông Sơn cũng cho biết về phía BQT chung cư, đơn vị này đã chính thức có đơn khiếu nại gửi đến cơ quan thuế để phản đối quyết định xử phạt. Đồng thời, đối với hồ sơ có dấu hiệu tội phạm trốn thuế đã chuyển cho cơ quan công an trước đó, ông Sơn thông tin hiện vẫn chưa nhận được phản hồi hay kết luận từ cơ quan điều tra.

Trong khi đó, trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, đại diện lãnh đạo Chi cục Thuế khu vực II (Cục Thuế TP.HCM trước đây) cho biết chưa nhận được thông tin về việc BQT chung cư Conic Đông Nam Á khiếu nại và cũng chưa nhận được báo cáo vụ việc trên từ đội thuế.

Theo đại diện Chi cục Thuế khu vực II, ngày 20-1-2025, đơn vị đã ban hành Văn bản số 650, gửi các BQT và đơn vị quản lý vận hành nhà chung cư nhằm hướng dẫn chi tiết về chính sách thuế liên quan đến lĩnh vực quản lý vận hành khu dân cư. Tùy theo mô hình hợp đồng giữa BQT/chủ đầu tư và đơn vị quản lý vận hành nhà chung cư, việc kê khai, nộp thuế được thực hiện như sau:

- Trường hợp BQT tự quản lý vận hành: Nếu hội nghị nhà chung cư quyết định BQT tự thu tiền và cung cấp dịch vụ, BQT phải kê khai, nộp thuế GTGT, TNDN và sử dụng hóa đơn theo Nghị định 123/2020/NĐ-CP.

- Trường hợp thuê đơn vị quản lý vận hành trọn gói thì đơn vị được thuê có trách nhiệm lập hóa đơn cho cư dân, kê khai và nộp thuế GTGT, TNDN.

- Trường hợp thuê đơn vị quản lý vận hành, ủy quyền ký hợp đồng phụ: Nếu BQT/chủ đầu tư thuê đơn vị quản lý và ủy quyền/chỉ định đơn vị này ký hợp đồng với bên thứ ba cung cấp các dịch vụ liên quan, các bên cần căn cứ hợp đồng cụ thể để xác định nghĩa vụ, doanh thu và trách nhiệm lập hóa đơn, kê khai, nộp thuế.

***

Ban quản trị chung cư Conic Đông Nam Á nói gì?

Ngày 31-5, đại diện BQT mới của chung cư Conic Đông Nam Á vừa được bầu và thay thế cho BQT nhiệm kỳ cũ - là đơn vị có liên quan trực tiếp đến quyết định xử phạt nêu trên đã trao đổi với Pháp Luật TP.HCM.

“Đó là chuyện của BQT cũ. Các cá nhân trong nhiệm kỳ cũ làm sai thì phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật. BQT mới chúng tôi không liên quan và không có trách nhiệm đối với các sai phạm này” - đại diện BQT mới chia sẻ.

Vị đại diện cũng cho biết họ đã nắm được thông tin về việc tài khoản ngân hàng bị cơ quan thuế phong tỏa và việc BQT cũ có đơn khiếu nại. Để duy trì hoạt động quản lý vận hành chung cư, đại diện BQT mới cho biết đang thu tất cả các loại phí của cư dân bằng tiền mặt. LÊ HUY

Yêu cầu tính thuế từ các khoản thu phí của cư dân là cứng nhắc

Nút thắt lớn của vụ việc nằm ở khoản thu hơn 5 tỉ đồng từ các loại phí dịch vụ như quản lý, giữ xe, nước, gas... mà BQT đã thu của 242 hộ dân trong 30 tháng.

Cơ quan thuế lập luận rằng do có sự “chênh lệch đơn giá” (giá thu từ cư dân cao hơn giá trả cho nhà cung cấp), hoạt động của BQT đã chuyển từ “thu hộ, chi hộ” thành hoạt động cung cấp dịch vụ kinh doanh. Từ đó, cơ quan thuế xác định BQT đã trốn thuế GTGT và TNDN với số tiền hơn 453 triệu đồng, đồng thời vi phạm không lập 7.260 tờ hóa đơn.

Tôi cho rằng cách diễn giải này có phần cứng nhắc và xa rời thực tế vận hành chung cư. Vì bản chất của BQT là đại diện cho cư dân, thay mặt họ thực hiện các công việc chung. Việc đơn giá nước, gas mà BQT thu lại của người dân cao hơn một chút so với giá gốc từ nhà cung cấp là lẽ thường. Khoản chênh lệch này không phải là lợi nhuận kinh doanh, mà là chi phí hợp lý để bù đắp cho phần hao hụt, thất thoát trên hệ thống đường ống chung mà cả cộng đồng phải cùng gánh chịu. Không thể vì lý do này mà biến một hoạt động phục vụ cộng đồng thành một hành vi kinh doanh để áp thuế.

Luật sư TRẦN XOA, Đoàn Luật sư TP.HCM

Chi cục trưởng Chi cục Thuế được xử phạt đến bao nhiêu tiền?

Trong vụ việc này, bên cạnh chuyện xử phạt hành vi “không lập hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua theo quy định” đã hợp lý hay chưa (tức nội dung xử phạt) thì nhiều người cũng quan tâm tới thẩm quyền xử phạt của một chi cục trưởng Chi cục Thuế. Rằng chi cục trưởng Cục Thuế có thể phạt tới số tiền hàng trăm tỉ đồng hay không?

TS CAO VŨ MINH, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM