Pháp luật phải mang tính dẫn dắt để phục vụ sáng tạo, phát triển đất nước

Đổi mới căn bản tư duy lập pháp

Phát biểu đề dẫn cho hội thảo, Nhà báo Mai Ngọc Phước, Tổng Biên tập báo Pháp Luật TP.HCM, cho rằng Nghị quyết 66 đánh dấu một sự thay đổi căn bản trong tư duy lập pháp. Thay vì chỉ xem pháp luật là công cụ quản lý nhà nước đơn thuần, Nghị quyết đã nâng tầm pháp luật thành một công cụ kiến tạo phát triển, thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo. Quan điểm “Đầu tư cho công tác xây dựng chính sách, pháp luật là đầu tư cho phát triển” là minh chứng rõ nhất cho sự chuyển đổi tư duy này.

Nghị quyết cũng đã đặt ra yêu cầu phải “bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội”. Điều này đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người trực tiếp thực thi pháp luật phải hành động vì lợi ích chung, sự công bằng, minh bạch và hiệu quả trong thi hành pháp luật, nhằm tạo niềm tin vững chắc trong xã hội.

Tòa án không thể từ chối giải quyết vì… chưa có luật

Bằng thực hiện xét xử, ông Quách Hữu Thái, Phó Chánh án TAND TP.HCM, đã nêu vấn đề thực tiễn còn nhiều vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật. Cụ thể, ông Thái dẫn chứng vụ án cướp tiền ảo trên cao tốc. Tại thời điểm đó thì pháp luật chưa xem tiền ảo là một loại tài sản, dẫn đến cơ quan tố tụng phải trăn trở, nghiên cứu rất kỹ lưỡng để có phương án giải quyết vụ việc… hay như các vụ án dân sự liên quan đến việc bảo vệ bên thứ ba ngay tình.

“Tòa án chúng tôi không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng (Điều 4 BLTTDS)... Công tác thi hành pháp luật đôi khi đi trước công tác xây dựng pháp luật” - Phó Chánh án TAND TP.HCM chia sẻ.

Ông Thái cũng cho biết thêm TAND TP.HCM là nơi hằng ngày áp dụng pháp luật, phát hiện những vướng mắc trong quá trình giải quyết vụ án, tiếc là không có nhiều thời gian để tổng kết việc áp dụng pháp luật...

Ý kiến

Ông PHẠM VĂN TUYÊN, Phó Giám đốc Sở Nội vụ TP.HCM:

Mạnh dạn xử lý các khó khăn, vướng mắc của quy định

Chính sách pháp luật khi ban hành phải phù hợp, sát với thực tiễn. Muốn như vậy thì đội ngũ xây dựng pháp luật phải sát, gần gũi với hơi thở cuộc sống, tránh trường hợp luật ban hành ra không áp dụng được. Bên cạnh đó, muốn đột phá trong thể chế, xây dựng pháp luật thì phải làm lược bỏ, cắt giảm tối đa thủ tục hành chính.

Văn bản, quy định nào đang có khó khăn, vướng mắc đáp ứng một trong các tiêu chí theo Nghị quyết 206 của Quốc hội như: Quy định mâu thuẫn, chồng chéo trong cùng một VBQPPL hoặc giữa các VBQPPL; quy định của VBQPPL không rõ ràng, có nhiều cách hiểu khác nhau, không hợp lý... thì mạnh dạn xử lý theo các phương án được nêu trong Nghị quyết 206.

Ông PHAN THANH TÙNG, Phó Giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM:

Cần giao quyền chủ động cho TP.HCM thực hiện cơ chế đặc thù

Thay đổi tư duy trong công tác xây dựng pháp luật có thể thấy từ góc nhìn xây dựng pháp luật bằng cơ chế quản lý sang xây dựng pháp luật để kiến tạo phục vụ. Hiện nay Luật Ban hành VBQPPL cũng cho phép ban hành các văn bản theo thủ tục rút gọn, việc này có ý nghĩa rất quan trọng trong tình hình hiện nay cả nước đang thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, việc phân cấp, phân quyền đang diễn ra đòi hỏi khối lượng văn bản phải ban hành rất lớn.

Nghị quyết 66 cũng đặt ra chế định luật sư công, về vấn đề này, Bộ Tư pháp cũng đã phối hợp với các bộ, ngành; Sở Tư pháp TP.HCM cũng đang nghiên cứu và huy động đội ngũ chuyên gia làm công tác pháp luật để tham gia nghiên cứu góp ý xây dựng chế định.

Hiện TP.HCM đang thực hiện chính sách đặc thù theo Nghị quyết 98 của Quốc hội, tuy nhiên hiện nay trong quá trình thực thi cơ chế đặc thù phát sinh rất nhiều vấn đề mà việc sửa đổi chính sách, quy định vẫn phải tuân theo quy định cũ (Quốc hội mới có quyền điều chỉnh).

Do đó, cần kiến nghị cơ chế giao thẩm quyền chủ động cho TP.HCM điều chỉnh các khó khăn, vướng mắc khi thực hiện các cơ chế đặc thù.

Hội thảo góp phần triển khai có hiệu quả Nghị quyết 66

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS-TS Hoàng Công Gia Khánh, Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Luật (UEL), đánh giá hội thảo là diễn đàn quy tụ trí tuệ của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và cơ quan báo chí.

Đây là cơ hội để trao đổi, phân tích và đề xuất những khuyến nghị thiết thực, có giá trị tham khảo cao cho quá trình cụ thể hóa và triển khai hiệu quả Nghị quyết 66, đưa những định hướng quan trọng này vào cuộc sống, trở thành nền tảng và động lực phát triển đất nước.

Với thông điệp “Xây dựng và thi hành pháp luật là đột phá của đột phá”, Nghị quyết 66 khẳng định vai trò then chốt của một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả.

Hệ thống pháp luật như vậy không chỉ là công cụ quản lý nhà nước, mà còn là động lực trực tiếp thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố nền tảng Nhà nước pháp quyền XHCN, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đồng thời nâng cao vị thế và uy tín quốc gia trên trường quốc tế.

Tại hội thảo, dưới góc độ vai trò của truyền thông trong xây dựng pháp luật, nhà báo Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng Biên tập thường trực báo Pháp Luật TP.HCM, cho biết với sự bùng nổ thông tin, sự phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ của các công cụ, nền tảng truyền tải thông tin đã tạo ra những thay đổi sâu sắc về sự tham gia của công chúng/người dân vào đời sống chính trị - pháp lý và công tác xây dựng chính sách, pháp luật.

Theo nhà báo Đức Hiển, vai trò của truyền thông - bao gồm cả báo chí và mạng xã hội hiện nay không chỉ là truyền tải thông tin đơn thuần, một chiều mà đã trở thành những diễn đàn đa chiều, kết nối các luồng góp ý, phản biện, hiến kế từ công chúng đến với các cơ quan xây dựng pháp luật.

Nhìn từ kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia đã dân chủ hóa quá trình lập pháp khi mà các dự thảo luật được đưa ra lấy ý kiến trên các cổng thông tin điện tử của các cơ quan, tổ chức liên quan, được mổ xẻ sâu trên các diễn đàn báo chí và rộng rãi trên các nền tảng mạng xã hội.

Thực tiễn tại Việt Nam đã có sự chuyển dịch trong tư duy từ tuyên truyền chính sách sang truyền thông chính sách.

Theo ông Hiển, điểm sáng nổi bật về tư duy truyền thông chính sách mà chúng dễ nhận thấy nhất là việc Chính phủ, các bộ, ngành đã bắt đầu quan tâm sâu sắc về hoạt động truyền thông các dự thảo luật và các văn bản dưới luật, không chỉ trên hệ thống báo chí mà mạng xã hội và những phương thức truyền thông mới. Đó là khởi điểm của tư duy “truyền thông dẫn đường xây dựng, hoạch định, thực thi chính sách, pháp luật”.

Dù vậy, ông Hiển đánh giá công tác truyền thông chính sách vẫn còn thiếu bài bản, không ít khi còn mang tính đơn tuyến; việc điều tra, khảo sát, đánh giá tác động chưa được quan tâm hoặc còn hình thức, việc lấy ý kiến đề nghị xây dựng chính sách và dự thảo văn bản quy phạm pháp luật hiệu quả còn hạn chế...

Cũng theo ông Hiển, báo chí chính thống cũng là một trong những chủ thể trong dòng chảy truyền thông chính sách, pháp luật.

“Mối quan hệ giữa truyền thông và xây dựng pháp luật không còn là mối quan hệ một chiều hay song song, mà đã trở thành một quan hệ mang tính tương tác cao. Truyền thông định hình dư luận, dư luận tạo áp lực lên quá trình lập pháp và ngược lại, chất lượng của quá trình lập pháp sẽ củng cố hoặc tác động niềm tin của công chúng vào hệ thống” - ông Hiển nói.

Để mối tương tác này thực sự mang lại hiệu quả tích cực cho sự phát triển của Việt Nam, ông Hiển kiến nghị năm giải pháp: Thể chế hóa các kênh đối thoại; đầu tư nâng cao “năng lực truyền thông chính sách” cho bộ máy công quyền lẫn các cơ quan báo chí; xây dựng chiến lược “truyền thông chủ động” và xây dựng một hệ thống pháp luật chất lượng cao trong thời đại số không chỉ là hoàn thiện các kỹ thuật lập pháp.