Pháp lệnh Dân số (sửa đổi): Các cặp vợ chồng có quyền tự quyết định số con

Chiều 3/6 tại Phiên họp thứ 46, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đồng ý với Tờ trình của Chính phủ về sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, theo tinh thần Nghị quyết số 21.

Khắc phục tình trạng mức sinh giảm thấp

Báo cáo về việc sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết: Trong giai đoạn từ năm 2006 đến 2021, Việt Nam đã đạt và duy trì mức sinh thay thế trên toàn quốc, đồng thời duy trì mức độ gia tăng dân số hợp lý. Đến năm 2024, quy mô dân số nước ta đã vượt mốc 100 triệu người.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan. Ảnh: QH

Tuy nhiên, mức sinh toàn quốc đang có xu hướng giảm xuống dưới mức sinh thay thế. Từ mức 2,11 con/phụ nữ năm 2021, con số này đã giảm dần còn 2,01 (2022), 1,96 (2023) và chỉ còn 1,91 con/phụ nữ trong năm 2024, mức thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tới.

Theo kịch bản dự báo, nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng; năm 2042, dân số trong độ tuổi lao động sẽ đạt đỉnh; sau năm 2054, dân số có thể bắt đầu tăng trưởng âm.

“Tình trạng mức sinh thấp kéo dài sẽ gây ra hệ lụy nghiêm trọng: Thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh quá trình già hóa và tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế, xã hội”- Bộ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.

Pháp lệnh này quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc quyết định sinh con, bao gồm cả việc lựa chọn thời điểm, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Theo đó, sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số hiện hành.

Cụ thể, tại Khoản 1, quy định rõ ràng quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh sao cho phù hợp với độ tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và khả năng nuôi dạy con của cá nhân hoặc cặp vợ chồng, trên cơ sở bình đẳng.

Khoản 2: Giữ nguyên quy định về bảo vệ sức khỏe, thực hiện các biện pháp phòng ngừa các bệnh lây nhiễm đường sinh sản, các bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS và các biện pháp khác liên quan đến chăm sóc sức khỏe sinh sản.

Điểm đáng chú ý: Bỏ khoản 2 trước đây của Điều 1 Pháp lệnh số 08/2008/PLUBTVQH12, vốn quy định “Sinh một hoặc hai con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định”.

Việc sửa đổi lần này nhằm khắc phục tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng và nhóm đối tượng, đồng thời tránh để mức sinh giảm quá thấp, một yếu tố có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế, xã hội, an ninh và quốc phòng trong tương lai.

Việc sửa đổi quy định về số con là một trong những nội dung quan trọng để duy trì mức sinh thay thế và hạn chế xu hướng mức sinh tiếp tục giảm sâu. Dù hiện nay, mong muốn có hai con vẫn phổ biến trong xã hội, nhưng thực tế không phải cặp vợ chồng nào cũng thực hiện được mong muốn này.

Các yếu tố kinh tế, xã hội, áp lực công việc và đời sống vẫn là những rào cản lớn chi phối quyết định sinh con của người dân. Vì vậy, dù có thể mức sinh sẽ nhích lên đôi chút trong giai đoạn ngắn sau khi sửa đổi, song khó có khả năng tăng mạnh.

Dự thảo Pháp lệnh cũng khẳng định rằng việc sửa đổi này không có tác động đến vấn đề quốc phòng, an ninh quốc gia.

Đảm bảo mục tiêu duy trì mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ

Trình bày báo cáo thẩm tra, ông Nguyễn Đắc Vinh - Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - cho biết: Về mặt chủ trương, dự thảo Pháp lệnh phù hợp với đường lối của Đảng trong việc chuyển hướng chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, đảm bảo thực hiện mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, theo tinh thần Nghị quyết số 21.

Ông Nguyễn Đắc Vinh - Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội. Ảnh: QH

Dự thảo cũng phù hợp với các quy định của Hiến pháp, không mâu thuẫn với các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia và không ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh quốc gia.

Để triển khai thực hiện, cần đảm bảo nguồn lực từ ngân sách nhà nước, với cơ quan quản lý nhà nước về dân số đóng vai trò then chốt. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh mức sinh đã giảm xuống dưới mức sinh thay thế, đặt ra thách thức lớn cho việc đạt được mục tiêu duy trì mức sinh này đến năm 2030.

Về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng và bố cục, cơ quan thẩm tra bày tỏ sự tán thành đối với dự thảo Pháp lệnh. Đối với nội dung của dự thảo, cơ bản đồng ý với các điều khoản sửa đổi, đồng thời đề xuất chỉnh sửa cụm từ tại khoản 2 từ “thực hiện các nghĩa vụ khác liên quan đến sức khỏe sinh sản” thành “thực hiện các biện pháp khác liên quan đến chăm sóc sức khỏe sinh sản” để đảm bảo sự chính xác và thống nhất.

Cơ quan chủ trì soạn thảo cũng được đề nghị tiếp tục rà soát kỹ lưỡng về kỹ thuật lập pháp và soạn thảo để đảm bảo tính chính xác, logic và thống nhất của văn bản.

Cuối cùng, việc sửa đổi Điều 10 lần này chỉ là giải pháp trước mắt, chưa giải quyết toàn diện các vấn đề dân số.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội biểu quyết thông qua

Để thực hiện đầy đủ các mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Chính phủ cần khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án Luật Dân số, thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng trong Nghị quyết số 21 và Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị.

“Dự án Luật Dân số phải được xây dựng đúng tiến độ, bảo đảm chất lượng để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội, tuân thủ quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật”- ông Vinh nhấn mạnh.

Thu Hường