Pháp lại khuyết thủ tướng, Tổng thống Macron sẽ nghiêng tả hay hữu?

Ngày 9-9, Thủ tướng Pháp Francois Bayrou đã đệ đơn từ chức sau khi không thể vượt qua cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại quốc hội Pháp liên quan kế hoạch thắt chặt tài chính công do ông đề xuất.

Diễn biến này tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị cho nền kinh tế lớn thứ hai Âu. Tổng thống Emmanuel Macron giờ phải tìm kiếm thủ tướng thứ năm trong nhiệm kỳ thứ hai của ông.

Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng hiện tại

Ngày 8-9, Thủ tướng Bayrou đã bị phế truất tại quốc hội với tỉ lệ áp đảo 364 phiếu bất tín nhiệm và 194 phiếu tín nhiệm, theo hãng tin Reuters.

Đây là kết quả của một bước tính toán chính trị sai lầm của ông Bayrou. Ông đặt cược rằng các nghị sĩ sẽ ủng hộ quan điểm của mình về cắt giảm chi tiêu công để kiềm chế nợ. Thủ tướng Pháp không thể ngờ các nghị sĩ đã tận dụng cuộc bỏ phiếu do chính ông triệu tập để liên kết chống lại ông.

Đưa ra lập luận về việc cắt giảm mạnh để sửa chữa tài chính công, ông Bayrou đã đề xuất cắt giảm 44 tỉ euro (51,51 tỉ USD) chi tiêu vào năm 2026, sau khi thâm hụt ngân sách của Pháp chạm mức 5,8% GDP năm ngoái, cao hơn nhiều so với mục tiêu chính thức của Liên minh châu Âu (EU) là 3%.

Phát biểu tại Hạ viện, ông Bayrou nêu lên kịch bản nguy hiểm rằng Pháp sẽ trở nên phụ thuộc vào các chủ nợ nước ngoài.

“Quý vị có quyền lật đổ chính phủ, nhưng quý vị không có quyền xóa bỏ thực tế. Thực tế sẽ vẫn khắc nghiệt: chi tiêu sẽ tiếp tục tăng, và gánh nặng nợ nần, vốn đã không thể chịu nổi, sẽ ngày càng nặng nề và tốn kém hơn” - ông Bayrou nói với các nghị sĩ trước cuộc bỏ phiếu tín nhiệm.

Thủ tướng Francois Bayrou phát biểu tại Hạ viện Pháp ngày 8-9. Ảnh: LE MONDE

Trong bài phát biểu cuối cùng với tư cách thủ tướng, ông Bayrou thừa nhận việc đặt vận mệnh chính trị lên bàn cược là rủi ro. Tuy nhiên, chính trị gia 74 tuổi này nói rằng cuộc khủng hoảng nợ công của Pháp buộc ông phải tìm sự ủng hộ lập pháp cho các biện pháp khắc phục, đối mặt những gì ông gọi là “một dòng chảy âm thầm, ngầm, vô hình và không thể chịu nổi” từ việc nợ công quá mức.

Sau khi ông Gabriel Attal rời chức thủ tướng vào tháng 9-2024, tiếp đến cựu đàm phán viên Brexit - ông Michel Barnier bị quốc hội phế truất 3 tháng sau đó, và giờ ông Bayrou cũng ra đi, Tổng thống Macron lại phải tìm người thay thế để xây dựng sự đồng thuận tại hạ viện, nơi chiếm đa số là những người đối lập với nhà lãnh đạo Pháp.

Văn phòng tổng thống Pháp cho biết ông Macron sẽ bổ nhiệm thủ tướng mới “trong những ngày tới”.

Theo giới quan sát, căn nguyên sự sụp đổ này xuất phát từ quyết định gây sốc của Tổng thống Macron hồi tháng 6-2024, khi ông giải tán Hạ viện và tổ chức bầu cử với hy vọng củng cố sức mạnh cho liên minh trung dung của ông. Nhưng canh bạc đã phản tác dụng: quốc hội trở nên phân mảnh, lần đầu tiên trong nền cộng hòa hiện đại của Pháp không có khối nào chiếm ưu thế.

Không có đa số ổn định, các chính phủ thiểu số liên tục chao đảo qua hết khủng hoảng này đến khủng hoảng khác, phải tồn tại nhờ sự chấp thuận tạm thời của các khối đối lập cánh tả và cực hữu.

Những kịch bản tiếp theo cho chính trường Pháp

Dù ông Macron đã có hai tuần chuẩn bị kể từ khi ông Bayrou thông báo hồi tháng 8 rằng ông sẽ xin bỏ phiếu tín nhiệm, nhưng đến nay vẫn chưa có ứng viên sáng giá nào cho vị trí thủ tướng.

Thủ tướng Pháp Francois Bayrou (trái) và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Ảnh: Tom Nicholson/AFP

Hiến pháp Pháp không quy định khung thời gian bổ nhiệm thủ tướng. Cho đến khi ông Macron bổ nhiệm thủ tướng mới, ông Bayrou và nội các của ông có thể vẫn giữ vai trò tạm quyền.

Hãng tin Bloomberg chỉ ra một số lựa chọn mà Tổng thống Macron có thể cân nhắc bổ nhiệm cho chức thủ tướng.

Lựa chọn đầu tiên là “lặp lại kịch bản cũ”. Cách dễ thấy nhất là ông Macron chọn một nhân vật trung dung, phù hợp với đường lối cốt lõi của ông, giống như các thủ tướng trước đây. Bộ trưởng Quốc phòng đương nhiệm - ông Sébastien Lecornu (39 tuổi) là một nhân vật như vậy và từng là ứng viên sáng giá trong đợt cải tổ nội các trước đó.

Bộ trưởng Tư pháp Gerald Darmanin (42 tuổi) cũng có thể mang lại tín hiệu chính trị tương tự. Giống như ông Lecornu, ông Darmanin xuất thân từ phe trung hữu nhưng đã phục vụ ông Macron trong nhiều vị trí bộ trưởng khác nhau. Ngoài ra, Bộ trưởng Lao động Catherine Vautrin cũng có nền tảng chính trị tương đồng.

Tuy nhiên, vấn đề của việc đưa ra lựa chọn như vậy là khả năng dẫn đến kết cục tương tự: thất bại và cuối cùng lại bị quốc hội phế truất.

Kịch bản thứ hai là ông Macron có thể rẽ sang cánh tả. Thủ tướng Bayrou đã thông qua ngân sách 2025 bằng cách thuyết phục một số nghị sĩ Xã hội ôn hòa bỏ phiếu trắng. Ý tưởng chọn một người từ phe này làm thủ tướng ngày càng khả thi kể từ khi đảng Xã hội tách khỏi nhóm cực tả Nước Pháp Bất Khuất của ông Jean-Luc Mélenchon - lực lượng vốn quyết tâm đối đầu với ông Macron.

Cũng cần lưu ý là chính Tổng thống Macron cũng khởi đầu sự nghiệp chính trị trong chính phủ do đảng Xã hội lãnh đạo. Lãnh đạo hiện tại của đảng Xã hội - ông Olivier Faure hôm 7-9 nói rằng ông sẽ chấp nhận chức thủ tướng nếu được đề nghị.

Dù vậy, việc công khai rẽ sang cánh tả chắc chắn sẽ kéo theo rắc rối với đảng Cộng hòa - phe cánh hữu truyền thống - vốn có thể giữ vai trò quyết định trong việc thông qua hay đánh bại các đề xuất ngân sách, cũng như bảo vệ hay lật đổ chính phủ.

Trường hợp nhà lãnh đạo Pháp muốn rẽ sang cánh hữu, ông Bruno Retailleau - lãnh đạo đảng Cộng hòa và hiện là Bộ trưởng Nội vụ - có thể là một lựa chọn. Tuy nhiên, với chỉ 49/577 ghế tại hạ viện, việc đề cử ông Retailleau hay một nhân vật khác trong ban lãnh đạo hiện tại của đảng Cộng hòa sẽ là một canh bạc lớn.

Ngoài ra, nếu ông Macron cũng có thể tìm một nhân vật đứng ngoài vòng xoáy chính trị đảng phái hiện nay. Tháng 12-2024, tổng thống Pháp từng cân nhắc cựu Thủ tướng Bernard Cazeneuve - người đã giữ khoảng cách với các phe phái - cho vị trí thủ tướng.

Một lựa chọn “ngoài cuộc” khác là ông Jean-Yves Le Drian - hiện là Chủ tịch cơ quan kiểm toán nhà nước. Báo chí Pháp cũng nhắc tới Bộ trưởng Tài chính Eric Lombard - người đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng cầu nối với phe Xã hội để thông qua ngân sách 2025.

Nếu không tìm được một nhân vật chính trị phù hợp, ông Macron có thể chọn một thủ tướng được xem là thuần túy kỹ trị. Trước khi bổ nhiệm ông Barnier vào tháng 9-2024, báo chí Pháp từng đồn đoán về ông Thierry Beaudet - nhân vật ít tên tuổi, hiện là Chủ tịch Hội đồng Kinh tế, Xã hội và Môi trường Pháp.

Một gương mặt kỹ trị nổi tiếng hơn là ông François Villeroy de Galhau - Thống đốc Ngân hàng Trung ương Pháp. Ông Galhau thường xuyên lên tiếng về chính sách tài khóa và sự cần thiết phải kiềm chế thâm hụt ngân sách bằng những nỗ lực công bằng, chia sẻ giữa mọi tầng lớp.

THẢO VY