Pháo đài Xuân Canh và câu chuyện ít người biết

Tầm quan trọng chiến lược và công tác chuẩn bị

Pháo đài Xuân Canh được bố trí nằm trong kế hoạch chuẩn bị trước của Đảng và Nhà nước chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Mặc dù lệnh Toàn quốc kháng chiến chính thức nổ ra vào tháng 12 năm 1946, nhưng công tác chuẩn bị đã được tiến hành từ tháng 4, 5, 6 cùng năm, thể hiện sự chủ động và tầm nhìn xa của lãnh đạo Việt Nam, đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mục tiêu chính của pháo đài này là bảo vệ Thủ đô Hà Nội.

Ông Lê Đức Tài, năm nay hơn 90 tuổi, kể lịch sử truyền thống của Pháo đài Xuân Canh

“Quá trình đưa pháo lên vị trí lắp đặt vô cùng đặc biệt và gian khổ" - ô Lê Đức Tài ở thôn Xuân Canh, xã Đông Anh, Hà Nội khi đó mới 14 tuổi, nhớ rõ khẩu pháo ban đầu được bộ đội ta giấu dưới sông, thậm chí những đứa trẻ khi đi tắm sông Đuống còn dẫm lên nòng pháo đang ngụy trang dưới nước. Sau đó, khẩu pháo được vớt lên vườn cụ Phó Cát ở thôn Xuân Canh để tu sửa.

Một hình ảnh in sâu vào ký ức ông Lê Đức Tài là cả làng đã cùng nhau kéo pháo về đặt tại một trụ đất cao của thôn. Khi lệnh Toàn quốc kháng chiến được phát đi, Pháo Đài Xuân Canh đã cùng với các pháo đài khác như Pháo Đài Láng, Pháo Đài Xuân Tảo và Pháo Đài Thủ Khối đồng loạt nổ súng.

Vai trò chính của khẩu pháo tại Xuân Canh là oanh tạc các vị trí tập kết của địch trong nội thành Hà Nội và sân bay Gia Lâm. Cụ Lê Đức Tài nhớ rõ, đêm giao thừa năm 1946, Pháo đài Xuân Canh đã bắn đi hàng chục loạt pháo. Dù địch đã xác định được vị trí hỏa lực và bắn trả, khiến khu vực bị đạn pháo cày nát, nhưng không có ai bị thương nhờ hệ thống hầm hào trú ẩn đã được chính quyền chuẩn bị từ trước.

Pháo đài Xuân Canh nằm ở vị trí thuận lợi để nổ súng vào nội thành Hà Nội

Sau khi pháo đài khai hỏa, khu vực này liên tục đối mặt với sự tấn công dữ dội từ thực dân Pháp. Làng bị bắn phá nặng nề, máy bay Pháp liên tục ném bom vào đình, chùa. Địch còn điều tàu thủy theo sông Hồng lên tấn công trực tiếp pháo đài.

Tuy nhiên, với sự phối hợp của bộ đội và dân quân sử dụng súng máy từ bờ bên kia sông Hồng, quân ta đã bắn và làm hư hại một tàu chiến Pháp, khiến nó phải rút lui sau khi bị gãy cột cờ.

Hành trình tiếp nối và niềm tự hào của người dân

Ông Lê Đức Tài năm nay hơn 90 tuổi cho biết, vào năm 1947, sau khi Trung đoàn Thủ đô rút đi, Pháo Đài Xuân Canh nhận lệnh tháo dỡ và được bí mật đưa lên Tây Bắc. Nhân dân Xuân Canh đã nhiệt tình hỗ trợ tháo dỡ, khuân vác xuống thuyền, rồi vận chuyển theo đường sông Hồng, lên Việt Trì và vào sông Lô. Điều đáng tự hào là khoảng hai mươi thanh niên, trung niên của làng đã đi theo pháo đài lên Tây Bắc để chiến đấu.

Trong suốt chiến dịch năm 1946 và hành trình theo pháo đài, không một ai bị hy sinh tại chốt Pháo Đài Xuân Canh. Đặc biệt, hơn 20 thanh niên đi theo pháo đài đều trở về an toàn và thành danh, nhiều người đã lên cấp tướng, cấp tá, cấp sĩ quan, trong đó có ông Văn Thuận, người sau này đã trở thành cấp tướng, một người con của thôn Xuân Canh.

Anh Đào Duy Hải, Bí thư Đoàn Thanh niên thôn Xuân Canh, xã Đông Anh, Hà Nội

Là người được nghe tường tận về quá trình triển khai pháo đài Xuân Canh, anh Đào Duy Hải, Bí thư Đoàn Thanh niên thôn Xuân Canh xúc động khi được ông Lê Đức Tài kể về câu chuyện lịch sử của pháo đài Xuân Canh, rằng khẩu pháo này từng góp phần quan trọng trong việc đánh Pháp tháo chạy năm 1946 và sau đó đã được chuyển lên Tây Bắc để tiếp tục đóng góp vào chiến thắng Điện Biên Phủ vang dội.

"Câu chuyện về Pháo đài Xuân Canh và những người con ưu tú của làng đã trở thành niềm tự hào của người dân địa phương, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay”, anh Hải nói.

Ngày nay, Pháo đài Xuân Canh đã trở thành một địa điểm giáo dục truyền thống lịch sử, nơi các thế hệ trẻ được học tập, tìm hiểu về cuộc kháng chiến chống Pháp, về tinh thần yêu nước và những chiến công oanh liệt của cha ông. Lê Phương Linh, một sinh viên Đại học Thủ đô Hà Nội, bày tỏ sự bất ngờ khi biết đây chính là nơi phát đi loạt súng tiên phong trong cuộc kháng chiến chống Pháp vĩ đại của dân tộc.

Sinh viên Lê Phương Linh lắng nghe ông Lê Đức Tài nói về lịch sử hào hùng của thông Xuân Canh

Việc tìm hiểu về Pháo đài Xuân Canh đã giúp cô không chỉ hiểu rõ hơn về chiều dài lịch sử mà còn nhận thức được ý nghĩa to lớn của nó đối với lịch sử dân tộc, góp phần quan trọng vào chiến thắng giải phóng Thủ đô.

Pháo đài Xuân Canh không chỉ là một công trình quân sự mà còn là biểu tượng sống động của tinh thần quật cường, sự đoàn kết và tầm nhìn chiến lược của quân và dân ta trong cuộc chiến đấu bảo vệ nền độc lập tự do.

Mặc dù giữ vai trò trọng yếu trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1946-1954), pháo đài Xuân Canh hiện vẫn chưa được đầu tư xứng tầm, hạn chế việc phát huy giá trị giáo dục truyền thống và quảng bá du lịch. Ông Trương Hữu Sơn, Trưởng thôn Xuân Canh, bày tỏ sự trăn trở và mong muốn các cấp ngành quan tâm nâng cấp di tích này.

Mặc dù sau chiến tranh, xã Xuân Canh đã vinh dự được công nhận là xã Anh hùng và bản thân pháo đài cũng được công nhận là di tích lịch sử, song ông Sơn cũng chỉ ra nhiều thách thức lớn như: Di tích chưa được đầu tư đúng mức; việc quảng bá về ý nghĩa lịch sử còn hạn chế, ít người biết đến; đường giao thông đến pháo đài chưa thuận tiện; chưa có sự liên kết với các đơn vị du lịch hay trường học, dẫn đến việc ít học sinh biết đến di tích quan trọng này.

Ông Trương Hữu Sơn, Trưởng thôn Xuân Canh phát quang, dọn dẹp quanh di tích

Việc bảo tồn di tích hiện nay chủ yếu dựa vào công sức tự nguyện của người dân địa phương, đặc biệt là Hội Cựu chiến binh và Đoàn Thanh niên thôn. Để phát huy truyền thống và lịch sử của di tích, ông Trương Hữu Sơn đã tha thiết đề nghị các cơ quan chức năng như Ngành Văn hóa xã Đông Anh, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội quan tâm.

Mục tiêu là nâng cấp pháo đài thành một điểm tham quan và giáo dục truyền thống xứng tầm với những đóng góp to lớn của nó trong lịch sử, không chỉ giúp gìn giữ ký ức hào hùng mà còn mở ra tiềm năng cho du lịch lịch sử tại Đông Anh, Hà Nội.

Cao Thắng/VOV.VN