Pháo đài hạt nhân chiến lược, nằm sâu trong lòng đất của Iran

Nằm sâu trong một dãy núi gần thành phố thánh Qom, cơ sở làm giàu nhiên liệu hạt nhân Fordo của Iran từ lâu đã là tâm điểm nghi ngờ và tranh cãi toàn cầu.

Dưới sức ép ngày càng lớn, Israel đã nhiều lần tìm cách phá hoại Fordo. Gần đây, viện dẫn lý do Iran đã có thể chế tạo “bom hạt nhân trong thời gian rất ngắn" - điều đe dọa đến sự tồn vong của Israel - Tel Aviv đã triển khai các cuộc không kích vào Thủ đô Tehran và các cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran.

Thậm chí, cây bút Barak Ravid của Axios còn nhận định yếu tố then chốt quyết định liệu cuộc tấn công táo bạo của Israel nhằm vào Iran là một bước đi liều lĩnh thành công hay một sai lầm nguy hiểm, chính là số phận của cơ sở làm giàu uranium Fordo của Iran.

Tuy nhiên, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cho đến nay cơ sở Fordo vẫn nguyên vẹn. Hình ảnh vệ tinh mới nhất chỉ cho thấy năm đường hầm đâm sâu vào núi, một công trình phụ trợ lớn và vành đai an ninh rộng - nhưng phần quan trọng nhất của Fordo lại nằm cách mặt đất từ 80-90 mét, nơi không loại bom nào của Israel có thể chạm tới, theo CNN.

Pháo đài bất khả xâm phạm

Được xây dựng với mục đích tránh mọi đòn tấn công từ trên không, Fordo là một trong những công trình quân sự bí mật và được bảo vệ nghiêm ngặt nhất của Iran. Các tài liệu do tình báo Israel cho biết được tiết lộ rằng nơi đây từng được thiết kế để sản xuất uranium cấp độ vũ khí, với công suất có thể đủ cho 1-2 đầu đạn hạt nhân mỗi năm.

Fordo được bảo vệ tới mức ngay cả loại bom xuyên phá GBU-57 nặng 13.600 kg cũng chỉ xuyên được 60 mét, trong khi các khu vực chính của Fordo nằm sâu hơn thế. GBU-57 chỉ có thể được thả bởi máy bay tàng hình B-2 của Không quân Mỹ - loại mà Israel không sở hữu, và chưa từng được Mỹ chuyển giao.

Theo các chuyên gia quân sự, chỉ có quân đội Mỹ sở hữu loại bom xuyên boong-ke “khổng lồ” đủ khả năng tiếp cận và phá hủy mục tiêu này, New York Times cho hay.

Fordo - cơ sở hạt nhân được bảo vệ nghiêm ngặt nhất của Iran - nằm sâu trong lòng núi, khiến chỉ có Mỹ sở hữu bom xuyên phá đủ sức tiếp cận. Ảnh: New York Times - Việt hóa: Phương Linh.

Loại vũ khí đặc biệt này thường được gọi là “bom xuyên boong-ke” vì được thiết kế để phá hủy các cơ sở nằm sâu dưới lòng đất hoặc những mục tiêu quân sự được chôn vùi kỹ lưỡng. Đây là vũ khí duy nhất có khả năng phá hủy Fordo nếu được thả từ máy bay.

Khác với các loại bom thông thường cùng kích cỡ, bom xuyên phá này có lớp vỏ thép dày hơn nhiều và chứa ít thuốc nổ hơn, giúp nó xuyên qua đất, đá hoặc bê tông mà không bị vỡ trước khi phát nổ.

Washington hạn chế hỗ trợ, lối đi nào cho Tel Aviv?

Lâu nay, giới chuyên gia tin rằng Israel không thể tự mình phá hủy Fordo. Mỹ từ chối cung cấp loại bom xuyên boong-ke cho Israel, trong khi nước này dù có máy bay chiến đấu hiện đại, lại không sở hữu oanh tạc cơ hạng nặng đủ sức mang loại bom này.

Tuy nhiên, theo các quan chức quốc phòng, Israel có thể gián tiếp vô hiệu hóa Fordo bằng cách tấn công vào hệ thống điện và truyền tải năng lượng điều khiển cơ sở này - nơi đang vận hành các máy ly tâm tiên tiến nhất của Iran. Những đòn tấn công đó, kết hợp với chiến dịch không kích, có thể làm gián đoạn đáng kể quá trình làm giàu uranium tại Fordo.

Các chiến dịch bí mật và lực lượng đặc nhiệm của Israel cũng có thể nhắm tới lối vào hoặc hệ thống tiếp cận của cơ sở. Phá hủy Fordo là mục tiêu trung tâm nếu muốn làm tê liệt năng lực hạt nhân của Iran.

Hình ảnh vệ tinh chụp ngày 14/6 cho thấy không có thiệt hại rõ ràng tại cơ sở hạt nhân Fordo nào sau cuộc không kích của Israel. Ảnh: Công nghệ Maxar.

Hồi tháng 3/2023, IAEA cho biết đã phát hiện uranium được làm giàu tới 83,7% tại Fordo - gần ngưỡng 90% cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân.

Iran - quốc gia ký kết Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), vẫn khẳng định chương trình hạt nhân của mình chỉ nhằm mục đích hòa bình.

Hiện, Không quân Mỹ đang triển khai thêm máy bay tiếp dầu, phi đội chiến đấu và máy bay hỗ trợ đến Trung Đông nhằm sẵn sàng cho mọi kịch bản phát sinh. Tuy vậy, theo các quan chức Mỹ, Tổng thống Trump đến nay vẫn chưa có động thái đảo ngược chính sách không cung cấp bom xuyên boong-ke cho Israel.

“Từ lâu, chúng tôi giữ nguyên chính sách này vì không muốn Israel sử dụng chúng”, Tướng Joseph Votel, cựu Tư lệnh Bộ Chỉ huy Trung tâm Mỹ dưới thời ông Trump, chia sẻ. Theo ông, loại bom này được Mỹ giữ như một công cụ răn đe chiến lược, và việc chia sẻ với đồng minh có thể kích hoạt xung đột.

Iran đã xây Fordo với nhận thức rõ ràng rằng phải chôn sâu để tránh bị tấn công. Năm 1981, Israel từng sử dụng tiêm kích F-15 và F-16 để phá hủy cơ sở hạt nhân nổi tại Iraq, và Tehran đã rút ra bài học sâu sắc từ sự kiện này.

“Người Iran hiểu rõ Israel sẽ tìm mọi cách đột nhập chương trình của họ, nên từ lâu đã xây Fordo bên trong núi để đối phó với mối đe dọa kiểu Iraq”, Giáo sư Vali Nasr, chuyên gia về Iran tại Đại học Johns Hopkins, nhận định.

Kịch bản đặc nhiệm và thực tế đầy nguy hiểm

Trong những năm qua, Israel đã trình lên chính phủ Mỹ nhiều kế hoạch thay thế khi không có bom xuyên phá, bao gồm một chiến dịch đặc nhiệm táo bạo: sử dụng trực thăng đưa lính biệt kích tới Fordo, đột nhập, gài thuốc nổ và phá hủy cơ sở từ bên trong - một chiến lược từng được áp dụng thành công tại Syria năm ngoái, khi họ phá hủy cơ sở sản xuất tên lửa của Hezbollah.

Tuy nhiên, theo giới quân sự, Fordo là mục tiêu nguy hiểm và khó tiếp cận hơn nhiều.

Hiện Israel được cho là đã giành ưu thế trên không ở nhiều khu vực của Iran, cho phép họ điều chiến đấu cơ bay vòng quanh Fordo, tạm thời vô hiệu hóa cơ sở nhưng khó có thể phá hủy hoàn toàn.

“Tuy Israel đã thực hiện nhiều chiến dịch ngầm gần đây, nhưng các giới hạn vật lý vẫn không thay đổi”, Tướng Kenneth McKenzie Jr., cựu tư lệnh kế hoạch chiến tranh Iran, nhận định. “Đây vẫn là một mục tiêu cực kỳ khó”.

Đại sứ Israel tại Mỹ Yechiel Leiter cũng úp mở về những phương án Israel vô hiệu hóa Fordo mà không có sự hỗ trợ từ Mỹ khi phát biểu với đài ABC: “Chúng tôi có nhiều kịch bản dự phòng để đối phó với Fordo. Không phải mọi thứ đều bắt đầu từ bầu trời và kết thúc bằng một đợt ném bom”.

Bom xuyên boong-ke của Mỹ có thể sẽ không phải phương án duy nhất có thể "xâm nhập" pháo đài hạt nhân Fordo. Ảnh: USAF.

Ngay cả khi ông Trump cho phép B-2 thực hiện không kích bằng bom xuyên phá, Tướng McKenzie cảnh báo rằng vẫn sẽ tồn tại nhiều thách thức kỹ thuật, bảo mật cao độ trong việc phối hợp tấn công cùng Israel.

Ngoài ra, việc sử dụng bom xuyên boong-ke của Mỹ sẽ kéo theo hậu quả nghiêm trọng, từ nguy cơ rò rỉ phóng xạ ảnh hưởng đến dân thường, đến phản ứng dữ dội của cộng đồng quốc tế vì hành động bị xem là vi phạm chủ quyền Iran, Tướng Votel nhấn mạnh.

Đặc biệt, Iran có thể mở rộng phản công nhắm vào quân đội và các mục tiêu Mỹ trong khu vực, đẩy Mỹ quay lại trạng thái chiến tranh tại Trung Đông.

Ông Trump, với lập trường không can thiệp sâu hơn vào các cuộc xung đột khu vực, hiện vẫn tỏ ra thận trọng để không đánh mất sự ủng hộ từ nhóm cử tri chống chiến tranh của mình.

Khói bốc lên từ cơ sở hạt nhân Natanz của Iran sau vụ không kích Một video cho thấy khói đen bốc lên dày đặc từ khu vực làm giàu uranium Natanz - một trong những trung tâm hạt nhân trọng yếu của Iran - sau cuộc không kích của Israel.

Phương Linh