Phao cứu sinh hay ngòi nổ toàn cầu?

Nhưng liệu khối tài sản khổng lồ ấy có thể giải nguy cho Ukraine, hay chính nó sẽ trở thành ngòi nổ gây chấn động trật tự tài chính toàn cầu?

Ukraine hiện ở trong tình thế căng thẳng chưa từng có. Ngân sách chiến tranh tiêu tốn tới hơn 60% chi tiêu quốc gia, để lại những khoảng trống khổng lồ cho y tế, giáo dục, hạ tầng. Các chuyên gia ước tính Kiev thiếu hụt từ 8 - 19 tỉ USD ngay trong năm nay, trong khi nhu cầu thực tế có thể lên tới 50 tỉ USD nếu muốn duy trì khả năng chiến đấu và bảo đảm vận hành xã hội. Hơn 70% nguồn lực này đến từ viện trợ nước ngoài, chủ yếu từ Mỹ và châu Âu.

Sự phụ thuộc này khiến Ukraine bị đặt trong thế bị động: chiến trường không chỉ quyết định bởi pháo binh và drone, mà còn bởi quyết định ngân sách tại Washington và Brussels. Trong bối cảnh đó, con số 330 tỉ USD tài sản Nga bị phong tỏa được nhắc tới như một giải pháp tiềm năng. Nếu dòng tiền ấy được chuyển hóa, Ukraine có thể tiếp tục cầm cự nhiều năm. Đây không chỉ là một khoản viện trợ, mà là một cú hích có thể thay đổi cục diện. Nhưng đằng sau viễn cảnh ấy là một mê cung pháp lý và chính trị.

Luật quốc tế hiện nay bảo vệ tài sản quốc gia khỏi bị tịch thu, kể cả trong trường hợp có xung đột. Nếu phương Tây quyết định dùng tài sản Nga để tài trợ cho Ukraine, đây sẽ là một tiền lệ chưa từng có. Nó có thể tạo ra hiệu ứng boomerang, khi các nhà đầu tư quốc tế đặt câu hỏi: liệu tài sản của họ có an toàn ở phương Tây, hay một ngày nào đó cũng có thể bị đóng băng vì lý do chính trị? Rủi ro ấy không phải lý thuyết mà là thực tế, vì lòng tin là nền móng của hệ thống tài chính toàn cầu. Nếu lòng tin lung lay, hậu quả có thể vượt ra ngoài Ukraine và Nga.

Moscow tất nhiên không ngồi yên. Nga đã nhiều lần cảnh báo sẽ trả đũa nếu tài sản của họ bị sử dụng. Những phương án có thể gồm tịch thu tài sản phương Tây còn hiện diện trong nước, siết chặt xuất khẩu năng lượng, hoặc thậm chí dùng công cụ tài chính như vũ khí. Kịch bản giá dầu và khí đốt tăng vọt không chỉ gây thêm khó khăn cho châu Âu mà còn tạo cú hích cho ngân khố Nga. Nói cách khác, việc dùng tài sản Nga để “giải cứu” Ukraine có thể đồng thời làm giàu thêm cho Moscow qua một kênh khác. Đây là thế lưỡng nan mà châu Âu hiểu rõ nhưng chưa tìm ra lối thoát.

Hình ảnh tiền tuyến Ukraine phản chiếu mặt trận khác ít được thấy - cuộc chiến giằng co trong phòng họp tài chính quốc tế. Ảnh: Reuters.

Trong khi đó, ở phía bên kia bờ Đại Tây Dương, chính quyền Tổng thống Donald Trump tỏ ra không mặn mà với việc duy trì các gói viện trợ khổng lồ cho Kiev. Trong diễn ngôn “nước Mỹ trên hết”, người đứng đầu Nhà Trắng nhiều lần nhấn mạnh Washington không thể chi “tiền vô hạn định” cho một cuộc chiến ở châu Âu. Điều này đặt châu Âu vào thế khó: hoặc chấp nhận gánh phần nhiều hơn, hoặc chứng kiến Ukraine suy kiệt.

Nhưng châu Âu vốn dĩ cũng đang chật vật: chi tiêu quốc phòng tăng mạnh, khủng hoảng năng lượng chưa hoàn toàn chấm dứt và áp lực chính trị từ trong nước ngày càng lớn. Nhiều cử tri chất vấn: “Tiền cho Ukraine hay tiền cho dân chúng?” Đây chính là mảnh đất màu mỡ cho các phong trào cực hữu và dân túy, vốn đã nổi lên mạnh mẽ trong nhiều cuộc bầu cử gần đây.

Thị trường tài chính quốc tế theo dõi từng động thái này với sự dè chừng. Nếu tài sản Nga bị tịch thu, nó sẽ làm rung chuyển niềm tin vào an toàn tài sản tại các trung tâm tài chính lớn. Các quỹ đầu tư có thể rút khỏi châu Âu, chuyển vốn sang châu Á hay Trung Đông, nơi ít chịu ảnh hưởng bởi chính sách trừng phạt. Kết quả là phương Tây có thể tự làm suy yếu sức hấp dẫn tài chính của chính mình. Ngược lại, những quốc gia vốn đứng ngoài xung đột có thể nổi lên thành “ốc đảo an toàn” mới cho dòng vốn toàn cầu. Đây là một tác động dài hạn, vượt xa khuôn khổ chiến tranh Nga - Ukraine.

Chiến lược của Nga, nhìn từ góc độ này, không nhất thiết phải giành chiến thắng tuyệt đối trên chiến trường. Moscow có thể chọn cách “đánh vào ví tiền” của đối phương. Bằng việc kéo dài chiến tranh, duy trì áp lực quân sự và chờ đợi sự mệt mỏi tài chính ở Kiev và châu Âu, Nga hy vọng đạt được kết quả mà súng đạn không làm được. Sự kết hợp giữa đòn bẩy năng lượng và tài chính khiến Nga có những công cụ đối phó hiệu quả, bất chấp các biện pháp trừng phạt. Thực tế cho thấy, đồng ruble và nền kinh tế Nga vẫn duy trì sức sống nhờ sự dịch chuyển thương mại sang châu Á và Trung Đông. Đây là một điểm mà nhiều nhà hoạch định phương Tây đánh giá thấp, khi tin rằng trừng phạt tài chính sẽ sớm làm Nga gục ngã.

Nhìn vào tương lai, có ít nhất bốn kịch bản có thể xảy ra. Thứ nhất, phương Tây nhất trí tịch thu tài sản Nga và dùng để hỗ trợ Ukraine. Kịch bản này giúp Kiev cầm cự, nhưng rủi ro là hệ thống tài chính quốc tế bị lung lay, tạo ra một kỷ nguyên mới của “luật rừng tài chính”. Thứ hai, viện trợ tiếp tục nhưng nhỏ giọt, đủ để Ukraine không sụp đổ ngay, nhưng cũng không đủ để thay đổi cục diện chiến trường. Đây là kịch bản “cầm cự mệt mỏi”, trong đó châu Âu dần kiệt sức và dư luận ngày càng phản đối. Thứ ba, nếu dòng tiền thực sự cạn kiệt, Ukraine có nguy cơ vỡ nợ, mất khả năng trả lương cho binh sĩ, khiến xã hội rơi vào khủng hoảng. Hệ quả là làn sóng di cư lớn có thể tràn sang châu Âu, kéo theo khủng hoảng nhân đạo và chính trị. Thứ tư, viễn cảnh đàm phán hòa bình được thúc đẩy trong thế bất lợi cho Ukraine, khi Kiev buộc phải ngồi vào bàn thương lượng vì không còn khả năng duy trì cuộc chiến.

Điểm chung của tất cả kịch bản này là: vấn đề tài chính đã trở thành một mặt trận không kém phần quan trọng so với chiến trường. “Cơn bão tài chính” có thể nhấn chìm Ukraine, nhưng cũng có thể làm chao đảo cả hệ thống tài chính - chính trị phương Tây. Quyết định về 330 tỉ USD tài sản Nga không chỉ liên quan đến số phận Kiev, mà còn định hình tương lai luật pháp quốc tế và niềm tin toàn cầu vào sự an toàn của tài sản. Nếu tài sản quốc gia có thể bị dùng như một vũ khí, thế giới sẽ bước vào kỷ nguyên mới, nơi sức mạnh tài chính và quyền lực chính trị gắn chặt và luật lệ trở thành công cụ trong tay kẻ mạnh.

Ukraine vì thế không chỉ đứng trước một trận chiến quân sự, mà còn trước một bài kiểm tra về niềm tin và tính bền vững của hệ thống quốc tế. Tiền có thể giúp Kiev kéo dài cuộc chiến, nhưng nếu không có chiến lược chính trị và pháp lý rõ ràng, dòng tiền ấy chỉ như một ngọn nến trong cơn bão, soi sáng chốc lát trước khi bị gió quật tắt.

Khổng Hà