Phân tích thặng dư thương mại Trung Quốc vượt mốc 1 nghìn tỉ USD

Xuất khẩu Trung Quốc tăng vọt nhờ các mặt hàng công nghệ điện tử

Con số khổng lồ này không chỉ khẳng định vị thế thống trị của Bắc Kinh trong mọi thứ từ xe điện cao cấp đến áo phông giá rẻ, mà còn đang châm ngòi cho những căng thẳng thương mại mới trên toàn cầu khi cả Mỹ, châu Âu và nhiều nước đang lo ngại về sự mất cân bằng ngày càng nghiêm trọng.

Từ xưởng sản xuất thế giới đến đế chế xuất khẩu nghìn tỉ

Theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố hôm 8.12, trong 11 tháng đầu năm, xuất khẩu của Trung Quốc tăng 5,4% so với cùng kỳ năm trước lên 3,4 nghìn tỉ USD. Trong khi đó, nhập khẩu của nước này giảm 0,6% trong cùng khoảng thời gian xuống còn 2,3 nghìn tỉ USD. Điều này đưa thặng dư thương mại của Trung Quốc trong năm nay lên 1,08 nghìn tỉ USD.

Con số đáng chú ý này, chưa từng được chứng kiến trong lịch sử kinh tế được ghi nhận, là đỉnh cao của nhiều thập kỷ chính sách công nghiệp và sự chăm chỉ của con người đã giúp Trung Quốc thoát khỏi một nền kinh tế nông nghiệp nghèo nàn vào cuối những năm 1970 để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Trung Quốc đã tự khẳng định mình là nhà sản xuất tóc giả, giày thể thao và đèn Giáng sinh giá rẻ vào những năm 1980 và 1990, kiếm được biệt danh là xưởng sản xuất của thế giới. Nhưng đó chỉ là khởi đầu. Trong những năm kể từ đó, Trung Quốc đã tích cực xây dựng dựa trên nền tảng này, leo thang vào các hàng hóa có giá trị cao hơn và biến mình thành một bánh răng không thể thiếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu trải dài từ công nghệ, vận tải, y học đến hàng tiêu dùng.

Trong những năm gần đây, các công ty hàng đầu của Trung Quốc đã tự khẳng định mình là những người chơi thống trị trong các tấm pin mặt trời, xe điện và chip bán dẫn cung cấp năng lượng cho các vật dụng gia đình hằng ngày. Sức mạnh công nghiệp của Trung Quốc từ lâu đã được các đối tác thương mại biết đến rõ, trở thành điểm tranh cãi trung tâm trong quan hệ của nước này với thế giới.

Năm ngoái, thặng dư thương mại của Trung Quốc tăng lên mức kỷ lục 993 tỉ USD. Việc vượt qua cột mốc 1 nghìn tỉ USD làm nổi bật quy mô của sự thống trị xuất khẩu của Trung Quốc một cách rõ ràng hơn và có khả năng thu hút nhiều sự chú ý hơn đến sự mất cân bằng ngày càng tăng.

Jens Eskelund, chủ tịch Phòng Thương mại Liên minh Châu Âu tại Trung Quốc cho biết: "Nó lớn đến mức rõ ràng là không chỉ Hoa Kỳ hay châu Âu mà cả thế giới sẽ phải tài trợ cho khoảng trống đó". Tuyên bố này phản ánh mối lo ngại sâu sắc rằng thặng dư thương mại khổng lồ của Trung Quốc đồng nghĩa với thâm hụt tương ứng được phân bổ cho phần còn lại của thế giới, tạo ra những căng thẳng kinh tế và chính trị không bền vững.

Chiến lược chuyển hướng xuất khẩu giữa vòng vây thuế quan

Tổng thể xuất khẩu của Trung Quốc tiếp tục tăng vọt bất chấp thuế quan tăng cao từ Mỹ, nền kinh tế lớn nhất thế giới. Khi trở lại nhiệm sở vào tháng 1, Tổng thống Donald Trump không mất nhiều thời gian để tăng thuế quan đối với hàng nhập khẩu Trung Quốc, đến mức một thời điểm đưa chúng lên hơn 100%. Mặc dù Mỹ sau đó đã hạ thuế quan, nhưng chúng vẫn ở mức cao. Mức thuế trung bình đối với hàng nhập khẩu Trung Quốc hiện đang vào khoảng 37%, theo Trung tâm Chính sách Thuế Urban-Brookings có trụ sở tại Washington.

Thay vì làm giảm xuất khẩu, Trung Quốc đã chuyển hướng các lô hàng xuất khẩu sang các điểm đến khác. Tính đến nay trong năm nay, xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi, Đông Nam Á và Mỹ Latinh đã tăng vọt lần lượt 26%, 14% và 7,1%.

Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 11 giảm mạnh 29% so với cùng kỳ năm trước, ngay cả khi Bắc Kinh ghi nhận mức tăng 5,9% tổng thể trong xuất khẩu ra thế giới. Mức tăng này chủ yếu là kết quả của mức tăng 15% trong lô hàng Trung Quốc sang EU so với cùng kỳ năm trước, trong khi xuất khẩu sang Đông Nam Á tăng 8,2% so với cùng kỳ năm ngoái.

Zichun Huang, nhà kinh tế tại Capital Economics phân tích: "Vai trò của việc chuyển hướng thương mại trong việc bù đắp sự kéo lùi từ thuế quan Mỹ dường như vẫn đang tăng". Chiến lược này cho thấy khả năng thích ứng đáng kinh ngạc của cỗ máy xuất khẩu Trung Quốc, khi các doanh nghiệp nhanh chóng tìm kiếm và xâm nhập các thị trường mới để bù đắp tổn thất từ các thị trường truyền thống bị đóng cửa.

Bất chấp những cơn gió ngược địa chính trị ngày càng tăng và nỗ lực của Mỹ cùng các nền kinh tế khác để đa dạng hóa xa Trung Quốc, ít nhà kinh tế dự đoán đà thương mại của Trung Quốc sẽ chậm lại đáng kể trong những tháng và năm tới. Các nhà kinh tế tại Morgan Stanley, chẳng hạn, dự đoán thị phần của Trung Quốc trong xuất khẩu hàng hóa toàn cầu sẽ đạt 16,5% vào cuối thập kỷ, từ khoảng 15% hiện nay.

Điều này sẽ được thúc đẩy bởi vị trí dẫn đầu của nước này trong sản xuất tiên tiến, cái mà các nhà kinh tế Morgan Stanley mô tả trong một ghi chú gửi khách hàng hôm Chủ nhật là "khả năng dự đoán xu hướng nhu cầu toàn cầu đang thay đổi và sự sẵn sàng huy động nguồn lực để xây dựng năng lực" của Trung Quốc.

Phản ứng dữ dội từ châu Âu và nguy cơ chiến tranh thương mại toàn cầu

Quỹ đạo như vậy đã làm dấy lên hồi chuông báo động trên khắp thế giới, đặc biệt là ở châu Âu, vốn đã chứng kiến thế mạnh lâu đời của mình trong ô tô, công nghệ và thậm chí cả hàng xa xỉ bị xói mòn bởi sự trỗi dậy của các đối thủ cạnh tranh Trung Quốc nhanh nhẹn. Vào Chủ nhật, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người vừa trở về nhà sau hội nghị thượng đỉnh ba ngày thân mật với lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh và Thành Đô, cảnh báo rằng châu lục có thể bị buộc phải hành động nếu Bắc Kinh không có biện pháp hạn chế lợi thế của mình.

Trong một cuộc phỏng vấn với tờ Les Echos của Pháp, Macron nói: "Tôi đã nói với họ rằng nếu họ không phản ứng, chúng tôi người châu Âu sẽ bị buộc, trong tương lai rất gần, phải thực hiện các biện pháp mạnh mẽ và rút khỏi hợp tác, giống như Hoa Kỳ, chẳng hạn như áp thuế quan đối với các sản phẩm Trung Quốc. Trung Quốc đang tấn công trung tâm của mô hình công nghiệp và đổi mới châu Âu". Các quan chức Pháp đặc biệt không hài lòng về đồng nhân dân tệ Trung Quốc, đã giảm khoảng 10% so với đồng euro trong năm nay, một yếu tố làm tăng thêm lợi thế cạnh tranh về giá cho hàng xuất khẩu Trung Quốc.

Không chỉ Pháp, Eskelund của phòng thương mại châu Âu cho biết, chỉ ra một loạt khiếu nại và hành động thương mại song phương chống lại Trung Quốc trong những tháng gần đây, bao gồm không chỉ từ Mỹ và các đồng minh phương Tây, mà còn từ các quốc gia ở Đông Nam Á, Mỹ Latinh và Trung Đông.

Eskelund cho biết sự mất cân bằng thương mại của Trung Quốc với thế giới thậm chí còn rõ rệt hơn con số 1 nghìn tỉ USD cho thấy, do sự yếu kém tương đối của đồng nhân dân tệ Trung Quốc. Khi tính theo giá trị, Trung Quốc chiếm khoảng 15% xuất khẩu hàng hóa toàn cầu. Nhưng tính theo khối lượng, Eskelund ước tính rằng cứ mỗi container được gửi từ châu Âu sang Trung Quốc thì có 4 container đi theo hướng ngược lại. Tính theo khối lượng, ông ước tính rằng Trung Quốc chiếm khoảng 37% mọi thứ được xuất khẩu trong các container.

Eskelund cảnh báo rằng trong tương lai gần, chúng ta có thể "đến điểm mà mọi thứ vỡ tung". Cảnh báo này phản ánh lo ngại rằng căng thẳng thương mại đang tích tụ có thể đột ngột bùng phát thành các cuộc chiến thương mại quy mô lớn hơn, gây tổn hại nghiêm trọng đến hệ thống thương mại toàn cầu.

Thực tế, sự thống trị xuất khẩu của Trung Quốc không chỉ là kết quả của năng lực sản xuất mà còn đến từ chiến lược công nghiệp có định hướng rõ ràng, đầu tư lớn vào nghiên cứu phát triển, và khả năng huy động nguồn lực quốc gia để xây dựng các ngành công nghiệp chiến lược. Tuy nhiên, thành công này đang tạo ra những phản ứng dữ dội trên toàn cầu, đặc biệt khi nhiều quốc gia cảm thấy các ngành công nghiệp nội địa của họ đang bị đe dọa bởi sự cạnh tranh không cân sức từ các doanh nghiệp Trung Quốc được hỗ trợ mạnh mẽ từ nhà nước.

Bùi Tú