Phân loại rác thải tại nguồn: Từ thay đổi nhận thức đến hành động

Những “điểm sáng” từ cơ sở

Với phương châm “mưa dầm thấm lâu”, các cấp hội phụ nữ trên địa bàn tỉnh đã tích cực tuyên truyền, nâng cao ý thức BVMT cho cán bộ, hội viên và người dân. Đặc biệt, các chi hội phụ nữ đã lồng ghép việc tuyên truyền, hướng dẫn người dân thu gom, phân loại và xử lý rác thải, góp phần hình thành thói quen PLRTTN trong cộng đồng.

Xã Nam Trạch là một trong những điểm sáng về thực hiện mô hình PLRTTN tại hộ gia đình. Nhiều năm nay, các chi hội phụ nữ trên địa bàn đã duy trì hiệu quả mô hình “Thu gom, PLRTTN”.

Chị Nguyễn Thị Thanh Thanh, thôn 2, xã Nam Trạch cho hay: “Trước đây, toàn bộ rác thải được bỏ chung vào bao, sau đó xe rác thu gom đưa đi xử lý. Từ khi chi hội phụ nữ thôn phát động mô hình “Thu gom, PLRTTN”, gia đình tôi đã phân loại rác thành 3 nhóm. Đối với rác vô cơ không tái chế được, tôi phân loại, thu gom, đưa đến nơi tập kết để xử lý tập trung; rác hữu cơ được ủ làm phân trồng cây xanh; rác vô cơ tái chế (vỏ lon, chai nhựa, giấy, bìa các loại...) thì gom lại tham gia mô hình "Ngôi nhà xanh", bán lấy tiền làm quỹ”.

Chị Nguyễn Thị Thanh Thanh, thôn 2, xã Nam Trạch duy trì thói quen phân loại rác thải nhà - Ảnh: L.C

Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Nam Trạch Nguyễn Thị Bích Lan cho biết, nhằm góp phần thực hiện phong trào chung tay BVMT, hội đã đẩy mạnh tuyên truyền, triển khai hiệu quả phong trào “5 không, 3 sạch”. Cùng với việc trồng và chăm sóc các tuyến đường hoa, thu gom phế liệu hỗ trợ phụ nữ nghèo, các chi hội phụ nữ tích cực tuyên truyền, vận động chị em thực hiện phân loại rác thải tại nhà. Đến nay, 100% hộ gia đình trên địa bàn thực hiện phân loại rác thải tại nhà. Việc làm này không chỉ giữ gìn môi trường sống, hạn chế ô nhiễm môi trường, mà còn góp phần thực hiện nếp sống văn minh, xây dựng gia đình hạnh phúc, nâng cao chất lượng cuộc sống và chung tay xây dựng nông thôn mới.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Nam Trạch Đoàn Ngọc Nhân, sau sáp nhập, địa bàn rộng, dân số đông nên việc tổ chức phân loại, thu gom rác thải được địa phương đặc biệt quan tâm. Các tổ chức chính trị-xã hội thường xuyên đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân thực hiện tốt công tác BVMT, đặc biệt là việc phân loại, xử lý rác thải. Thời gian tới, địa phương tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nhân rộng các mô hình phân loại rác thải tại hộ gia đình. Đồng thời, đề nghị các đơn vị thu gom phải có xe chuyên dụng riêng để phân loại, vận chuyển, xử lý rác thải đúng quy định.

“Bài toán” đồng bộ hạ tầng và cơ chế

Theo Giám đốc Công ty CP Môi trường và Phát triển đô thị Quảng Bình Trương Công Định, PLRTTN là yêu cầu bắt buộc và là bước ngoặt quan trọng trong quản lý chất thải rắn theo tinh thần Luật BVMT 2020. Việc phân loại rác thải không chỉ giúp giảm khối lượng rác cần xử lý cuối cùng mà còn nâng cao hiệu quả tái chế, tiết kiệm chi phí ngân sách, giảm áp lực lên các bãi chôn lấp. Tuy nhiên, để thực hiện đồng bộ, cần sự vào cuộc quyết liệt từ chính quyền địa phương, các ban, ngành và hệ thống tuyên truyền cơ sở.

Vỏ lon bia, rác thải nhựa được chị em phân loại, thu gom bán lấy tiền hỗ trợ hội viên có hoàn cảnh khó khăn - Ảnh: L.C

Thực tế cho thấy, quá trình triển khai PLRTTN trên địa bàn còn gặp nhiều khó khăn, trong đó có yếu tố hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ. Việc phân loại đòi hỏi hệ thống thùng lưu chứa đa ngăn, xe thu gom phù hợp cho từng loại rác, khu xử lý có dây chuyền tách-tái chế. Nhiều hạng mục trong số này chưa được đầu tư tương ứng với yêu cầu quy định của luật. Khó khăn thứ 2 là cơ chế tài chính-phí dịch vụ chưa hoàn thiện. Luật quy định tính phí dựa trên lượng rác thải ra, nhưng nhiều địa phương chưa có chính sách cụ thể. Điều này khiến doanh nghiệp khó lập phương án thu gom-vận hành-xử lý một cách bền vững. Bên cạnh đó, người dân chưa có nhiều điều kiện tiếp cận hướng dẫn phân loại; công tác tuyên truyền chưa đủ sâu; còn thiếu các mô hình mẫu để người dân quan sát và làm theo. Đây là rào cản lớn nhất khi triển khai đại trà.

Để hiện thực hóa mục tiêu quản lý chất thải bền vững, Công ty CP Môi trường và Phát triển đô thị Quảng Bình đã xây dựng lộ trình thực hiện bảo đảm phù hợp quy định pháp luật và điều kiện thực tế. Từ năm 2025-2026, công ty phối hợp chính quyền địa phương triển khai 2-3 mô hình thí điểm tại các phường trung tâm đông dân cư; yêu cầu các hộ gia đình bố trí thùng rác 2-3 ngăn, điều chỉnh tuyến xe thu gom theo từng loại chất thải; ứng dụng công nghệ số để theo dõi khối lượng từng nhóm rác.

Giai đoạn 2026-2028, mở rộng mô hình theo hướng “cuốn chiếu”; nơi nào đạt tiêu chí thì triển khai trước; đề xuất chính sách giá theo khối lượng rác thải đã phân loại theo đúng tinh thần Luật BVMT 2020; tăng cường phối hợp với Mặt trận, đoàn thể trong công tác tuyên truyền.

Giai đoạn từ năm 2028 trở đi, công ty kết nối các cơ sở tái chế, đơn vị thu mua để hình thành chuỗi tái chế tuần hoàn; đầu tư nâng cấp công nghệ xử lý, giảm phụ thuộc chôn lấp; ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu số để tối ưu hóa thu gom, giảm 15%-20% chi phí vận hành. Tất cả giải pháp đều đặt mục tiêu tạo ra mô hình thu gom-phân loại-xử lý tuần hoàn, bền vững, giảm gánh nặng cho ngân sách và BVMT lâu dài.

Tuy nhiên, để thực hiện tốt công tác PLRTTN, bên cạnh sự đầu tư của doanh nghiệp, rất cần sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa từ chính quyền các cấp và sự đồng thuận của mỗi người dân.

Lan Chi