Phân định rõ trách nhiệm, đẩy nhanh tiến độ hình thành thị trường carbon trong nước

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về Dự thảo Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Theo Phó Thủ tướng, trong bối cảnh thế giới đang thúc đẩy các cam kết cắt giảm khí thải, tiến tới giảm phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, nhiều quốc gia đã hình thành thị trường trao đổi tín chỉ carbon, cả bắt buộc lẫn tự nguyện. "Quốc gia nào chuẩn bị tốt sẽ chủ động nắm bắt và tính toán được lợi ích của mình. Ngược lại, nếu chậm chân thì sẽ bị động, thậm chí bất lợi".

Tuy nhiên, để thị trường carbon vận hành hiệu quả, cần có chính sách đồng bộ từ cấp hạn ngạch, giám sát triển khai, cũng như sử dụng các công cụ kinh tế như thuế để tạo cầu. "Nhiều năm qua chúng ta chuẩn bị kỹ thuật, pháp lý, nhưng khâu then chốt là phải có thị trường, có cung-cầu thực chất và doanh nghiệp nhận thấy được lợi ích từ việc đầu tư đổi mới công nghệ, quản trị để giảm phát thải", Phó Thủ tướng nói.

Việc ban hành nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước sẽ tạo bước thử nghiệm quan trọng để kiểm chứng mức độ sẵn sàng, phản ứng của doanh nghiệp Việt Nam trước các cơ chế quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính.

Về cơ quan quản lý, Phó Thủ tướng yêu cầu tách bạch giữa quản lý nhà nước và vận hành sàn giao dịch, "rõ chức năng, rõ thẩm quyền, rõ trách nhiệm, rõ quyền hạn, để tránh chồng chéo".

Lãnh đạo các bộ, ngành phát biểu tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Bước thử nghiệm quan trọng

Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng cho biết, hàng hóa trên sàn giao dịch carbon là hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon theo quy định tại Nghị định số 119/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon.

Chủ thể tham gia giao dịch gồm các cơ sở được phân bổ hạn ngạch, các tổ chức có tín chỉ carbon trên lãnh thổ Việt Nam, cùng những tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính. Công ty chứng khoán được tham gia với vai trò trung gian khớp lệnh, thanh toán, nhưng không trực tiếp giao dịch nhằm hạn chế đầu cơ.

Dự thảo cũng quy định rõ các hành vi không được phép như thao túng giá, cấu kết, tung tin sai sự thật, lợi dụng lỗ hổng công nghệ để chiếm đoạt hạn ngạch hoặc tín chỉ carbon.

Một điểm nhấn quan trọng là dự thảo xác định rõ quyền và nghĩa vụ của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam, Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội trong việc tham gia vận hành sàn giao dịch carbon. Việc tận dụng hạ tầng sẵn có của thị trường chứng khoán sẽ tiết kiệm chi phí, đồng thời bảo đảm an toàn, hạn chế rủi ro trong giao dịch. Trong giai đoạn đầu, công ty chứng khoán sẽ làm trung gian để kiểm soát số dư, tránh tình trạng đặt lệnh không có tiền hoặc không có hàng.

Về thanh toán, dự thảo cho phép lựa chọn ngân hàng thương mại đáp ứng điều kiện cần thiết để làm ngân hàng thanh toán. Trong thời gian thí điểm, các đơn vị cung cấp dịch vụ không thu phí, và sẽ bắt đầu thu phí từ năm 2029.

Liên quan đến cơ chế giám sát, Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chủ trì, chịu trách nhiệm toàn diện về hàng hóa đưa vào giao dịch, phân bổ hạn ngạch và quản lý tín chỉ carbon. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước có trách nhiệm phối hợp kiểm tra. Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam giám sát Sở Giao dịch Hà Nội. Sở Giao dịch Hà Nội giám sát các hoạt động giao dịch của thành viên. Tổng Công ty Lưu ký giám sát thành viên lưu ký. Các thành viên giao dịch chịu trách nhiệm giám sát hoạt động của khách hàng mở tài khoản và tham gia mua bán. Việc phân công trách nhiệm được thiết kế theo nguyên tắc "một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì", bảo đảm rõ ràng, minh bạch.

Hai vấn đề còn có ý kiến khác nhau: Trách nhiệm quản lý, giám sát sàn giao dịch carbon và cơ chế lựa chọn ngân hàng thanh toán.

Theo Thứ trưởng Hồ Sỹ Hùng, việc ban hành nghị định sẽ tạo hành lang pháp lý cần thiết cho việc hình thành và vận hành thị trường carbon trong nước, đồng thời chuẩn bị cho Việt Nam tham gia sâu hơn vào cơ chế trao đổi tín chỉ carbon quốc tế trong thời gian tới.

Lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tư pháp, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước… thống nhất cho rằng cần phân định rõ trách nhiệm quản lý giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tài chính.

Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường chịu trách nhiệm đảm bảo doanh nghiệp được cấp hạn ngạch, tín chỉ là hợp pháp, hàng hóa đủ điều kiện. Bộ Tài chính đảm nhiệm quản lý vận hành, giám sát nghiệp vụ thị trường và xử lý vi phạm.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết, Bộ đang xây dựng hệ thống đăng ký tín chỉ carbon, phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia chứng khoán để hai hệ thống này liên thông. Doanh nghiệp có tín chỉ sẽ được ghi nhận trong hệ thống đăng ký và chuyển sang cơ quan lưu ký. Chủ thể muốn giao dịch sẽ làm việc với bên lưu ký và sở giao dịch chứng khoán. Ngược lại, thông tin từ giao dịch cũng được trả về hệ thống đăng ký để phục vụ việc đo đếm, theo dõi sự tuân thủ và báo cáo quốc tế.

Bên cạnh đó, các ý kiến cũng đề nghị chỉnh sửa kỹ thuật đối với quy định về lựa chọn ngân hàng thanh toán; giải quyết tranh chấp và hành vi bị cấm, nhằm bảo đảm tính minh bạch, khả thi và phù hợp pháp luật; xem xét mở rộng đối tượng tham gia thị trường, đặc biệt là đối với tín chỉ carbon nhằm giúp thị trường vận hành hiệu quả hơn, nhưng cần tính toán chặt chẽ để không ảnh hưởng đến cam kết quốc tế của Việt Nam.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh việc sớm ban hành Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước là bước cần thiết nhằm đảm bảo tính khả thi, vận hành hiệu quả và đáp ứng yêu cầu minh bạch, đồng bộ trong quản lý thị trường tín chỉ carbon - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Phải có thị trường, có cung-cầu thực chất

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng nhấn mạnh 4 vấn đề mà Bộ Tài chính cần tiếp thu, hoàn thiện trong Dự thảo Nghị định.

Trước hết, liên quan đến phân định trách nhiệm giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Việt Nam, Phó Thủ tướng đồng tình với đánh giá của Bộ Tư pháp và ý kiến phân tích của các bộ, ngành. Theo đó, những vấn đề thuộc chức năng nghiệp vụ và tổ chức vận hành sàn giao dịch thuộc trách nhiệm quản lý thống nhất, toàn diện của Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán. Ngược lại, các quy định liên quan đến hàng hóa đưa vào sàn, chất lượng hàng hóa và pháp lý liên quan là trách nhiệm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải phối hợp kiểm tra, giám sát cùng Bộ Tài chính để đảm bảo minh bạch, cân đối cung–cầu và hiệu quả vận hành thị trường.

Thứ hai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải giám sát toàn diện cơ chế, chính sách liên quan đến tín chỉ carbon, cả trong nước và quốc tế, bao gồm điều tiết cung–cầu hợp lý để tạo động lực cho thị trường vận hành hiệu quả, tránh tình trạng cung quá nhiều khiến giá thấp hoặc cầu lớn mà cung ít khiến giá cao. Giai đoạn đầu cần tăng cầu để thị trường vận hành, có giao dịch thực tế.

Thứ ba là về ngân hàng tham gia cung cấp dịch vụ thanh toán, Phó Thủ tướng cho rằng cần quy định ít nhất một ngân hàng được lựa chọn bởi Ủy ban Chứng khoán Việt Nam, đảm bảo đáp ứng điều kiện kỹ thuật, pháp lý và có khách hàng tham gia giao dịch. Các ngân hàng khác có thể tham gia sau khi đáp ứng đầy đủ điều kiện.

Thứ tư, về quy định giải quyết tranh chấp, khiếu nại, bồi thường và các hành vi bị cấm, Phó Thủ tướng cho rằng Nghị định chỉ cần nêu nguyên tắc, làm cơ sở tham chiếu cho các quy định trong pháp luật liên quan như chứng khoán, dân sự, thương mại…

Nhấn mạnh việc sớm ban hành Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước là bước cần thiết nhằm đảm bảo tính khả thi, vận hành hiệu quả và đáp ứng yêu cầu minh bạch, đồng bộ trong quản lý thị trường tín chỉ carbon, Phó Thủ tướng lưu ý, cơ quan quản lý vận hành thị trường phải có năng lực đủ tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo các bước đo đếm, thống kê và xác nhận tín chỉ chính xác, nhằm xây dựng cơ chế vận hành minh bạch, đáng tin cậy ngay từ đầu.

Minh Khôi