PGS.TS Tôn Thân: Trong dạy học 'đừng bắt học sinh uống, hãy làm cho học sinh khát'

Ngày 2/8, Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán (VIASM) đã tổ chức Tọa đàm “Đổi mới văn hóa dạy và học Toán”.

Tọa đàm là không gian kết nối các nhà giáo dục, chuyên gia, nhà nghiên cứu Toán học cùng bàn luận về những xu hướng mới trong dạy và học Toán, vai trò của giáo viên và học sinh trong lớp học hiện đại, cũng như tiềm năng ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo để cá nhân hóa hành trình học Toán của mỗi người học.

Các khách mời tham gia tọa đàm. Ảnh: BTC

"Đừng bắt học sinh uống, hãy làm các em khát"

Phát biểu tại tọa đàm, PGS.TS Tôn Thân - Nguyên Trưởng phòng Toán - Tin, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho rằng, việc dạy và học Toán cần được thực hiện theo đúng tinh thần và phương pháp tư duy của Toán học, từ đó hình thành một “văn hóa" Toán học trong giáo dục. Tuy vậy, việc bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học trong nhiều năm qua còn đặt nặng hình thức, thiếu chiều sâu.

"Nhiều nơi cho rằng đổi mới phương pháp chỉ đơn giản là chia nhóm thảo luận, sử dụng nhiều thiết bị trình chiếu và dụng cụ hỗ trợ, nhưng vẫn áp dụng cách dạy truyền thống: Thầy đọc – trò chép. Điều cần thay đổi nhất hiện nay là tập trung bồi dưỡng giáo viên nắm được phương pháp tiên tiến, khơi dậy đam mê học tập của học sinh", PGS.TS Tôn Thân nói.

PGS.TS Tôn Thân (bên phải) phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: BTC

PGS.TS Tôn Thân cũng thẳng thắn chỉ ra các hạn chế trong cách tổ chức cuộc thi giáo viên giỏi hiện nay. Theo đó, mục tiêu ban đầu của những cuộc thi này là tìm ra thầy cô có phương pháp giảng dạy hiệu quả, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Nhưng trên thực tế, nhiều nơi vẫn đang thực hiện một cách hình thức, thậm chí dàn dựng tiết dạy.

“Có trường hợp giáo viên dạy trước bài cho học sinh, đến khi lên lớp chỉ cần hỏi là hàng loạt cánh tay giơ lên. Nhưng thực chất, đó là những em đã được phân công sẵn, chứ không phải phản ứng tự nhiên của học sinh. Đó là diễn kịch, không tạo được sự hứng thú học tập thật sự”, ông Thân nhấn mạnh.

PGS.TS Tôn Thân tâm đắc với triết lý: “Đừng bắt học sinh uống, hãy làm cho học sinh khát”. Thầy giáo không nên áp đặt kiến thức mà cần truyền cảm hứng, giúp học sinh khao khát tìm tòi và khám phá tri thức. Theo lý luận dạy học, khi giáo viên là người tạo cảm hứng, còn học sinh giữ vai trò chủ động, đó mới là môi trường học tập đúng nghĩa.

Lạm dụng trắc nghiệm khiến việc đánh giá tư duy Toán học bị sai lệch

Một vấn đề khác được PGS.TS Tôn Thân đặc biệt quan tâm là công tác kiểm tra, đánh giá. Mục tiêu của việc dạy Toán là rèn luyện tư duy logic, chính xác, chặt chẽ và hệ thống. Tuy nhiên, cách kiểm tra hiện nay khiến học sinh học đối phó. Thậm chí, ở các trường chuyên, vẫn xuất hiện tình trạng học sinh được luyện hàng trăm bài toán khó, lắt léo nhưng chỉ nặng về kỹ thuật, ít đòi hỏi tư duy

“Tôi đã thấy có đề thi thoạt nhìn rất khó, nhưng nhiều em làm xong ngay nhờ áp dụng một số mẹo giải cho dạng toán cụ thể. Cách làm như vậy không phản ánh đúng năng lực, mà chỉ chọn ra những ‘thợ giải toán', ông Thân nhận xét.

Bên cạnh đó, tình trạng lạm dụng trắc nghiệm cũng khiến việc đánh giá tư duy Toán học bị sai lệch. Toán là bộ môn đòi hỏi tư duy, lập luận chặt chẽ và chính xác, nhưng khi thiên về trắc nghiệm lại dẫn đến tình trạng học sinh làm bài theo kiểu “đánh bừa”, chọn đáp án với hy vọng đúng nhờ xác suất. Cách làm này có thể cho ra kết quả ảo, điểm số cao nhưng không phản ánh đúng năng lực của học sinh.

Một vấn đề khác được PGS.TS Tôn Thân đề cập là sự thay đổi chương trình và sách giáo khoa (SGK) liên tục, khiến giáo viên khó thích nghi. Dù hiện nay SGK được xem là tài liệu tham khảo, không mang tính “pháp lệnh”, nhưng phần lớn giáo viên vẫn coi đó là chuẩn mực duy nhất. Việc ổn định SGK rất quan trọng, bởi thay đổi quá nhiều sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và dạy học.

"Chỉ khi giải quyết đồng bộ các vấn đề về phương pháp giảng dạy, đánh giá và ổn định SGK, mới có thể xây dựng được một “văn hóa" dạy và học Toán thực chất, nuôi dưỡng niềm đam mê học tập và tư duy Toán học đúng nghĩa cho học sinh", PGS.TS Tôn Thân nêu ý kiến.

Toàn cảnh Tọa đàm “Đổi mới văn hóa dạy và học Toán” ngày 2/8. Ảnh: BTC

Đồng ý kiến, GS Ngô Bảo Châu cho rằng việc giải toán không chỉ để tìm ra đáp số đúng mà quan trọng hơn là trình bày lời giải sáng sủa, dễ hiểu và thể hiện rõ bản chất của vấn đề. Nhiều học sinh làm ra đáp án nhưng chưa chắc đã nắm được cốt lõi của bài toán.

Theo GS Ngô Bảo Châu Châu, để tạo hứng thú học tập, giáo viên không nên ép học sinh ghi nhớ máy móc các định lý mà cần giúp các em hiểu sâu và biết kết nối kiến thức với nhau

“Dạy học không chỉ truyền đạt những điều đã chứng minh, mà quan trọng là giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa các khối kiến thức, từ đó hình thành tư duy logic và sáng tạo”, GS Ngô Bảo Châu nhấn mạnh.

Giáo viên cần chấp nhận AI, thay vì chống và cấm

Với nhiều kinh nghiệm giảng dạy trong ngành Toán học, TS Trần Nam Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông Năng khiếu (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, quá trình dạy học không nên dừng lại ở mức ghi nhớ mà phải tiến tới hiểu, áp dụng, phân tích, đánh giá và sáng tạo. Học sinh chỉ thực sự nắm vững kiến thức khi được tham gia tích cực vào quá trình học, được trao đổi, tranh luận và phản biện.

TS Trần Nam Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông Năng khiếu (Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh) phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: BTC

Một lớp học ồn ào với nhiều ý kiến khác nhau là tín hiệu tích cực, thể hiện học sinh đang tư duy chủ động. Quá trình học tập hiệu quả cần đi từ hiểu đến phản biện và sáng tạo, thay vì chỉ tiếp nhận kiến thức một chiều.

“Điều quan trọng là phải lôi kéo, thu hút được học sinh tham gia vào quá trình học tập. Một người thầy giáo thành công là người làm được điều đó”, TS Trần Nam Dũng nhấn mạnh.

Để thu hút học sinh, ông Dũng khuyến nghị giáo viên cần đổi mới phương pháp, từ truyền đạt kiến thức một chiều sang tổ chức các hoạt động học tập chú trọng tương tác. Khi đó, học sinh trở thành trung tâm của lớp học, được khuyến khích đặt câu hỏi, tranh luận và phát huy khả năng sáng tạo. Mục tiêu không dừng ở việc “biết” mà hướng tới hiểu sâu, vận dụng hiệu quả và tạo ra giá trị mới.

Bên cạnh việc đổi mới, TS Trần Nam Dũng cũng đề cao nguyên tắc 70/30 trong dạy học. Trong đó, 70% bài học nên là kiến thức học sinh đã biết hoặc quen thuộc, giúp các em tự tin và hứng thú. Còn 30% còn lại là kiến thức mới, tạo cơ hội khám phá, mang đến sự bất ngờ và khơi gợi tư duy sáng tạo. Sự kết hợp này không chỉ duy trì cảm hứng học tập mà còn kích thích tư duy của cả giáo viên và học sinh.

Đề cập đến dạy học trong thời đại trí tuệ nhân tạo, TS Trần Nam Dũng cho rằng giáo viên cần chấp nhận và thích nghi với AI, từ đó thay đổi cách giảng dạy để phát triển. Việc ra bài tập không nên theo “lối mòn” cũ, chấm điểm dựa vào đáp số, bởi hiện nay AI có thể giải chính xác đến 100%.

“Thay vì chống hay cấm, thầy cô cần rèn luyện cho học sinh khả năng sử dụng AI một cách có phản biện, tránh phụ thuộc hoàn toàn. Có thể tham khảo cách đặt đề bài khác đi, hay đánh giá bài làm thông qua tư duy, khả năng xây dựng mô hình và trình bày”, TS Trần Nam Dũng khuyến khích.

Ông Dũng lấy ví dụ, trong một tiết học đã giao bài về góc phương vị, cho học sinh 15 phút thảo luận nhóm, có thể sử dụng ChatGPT hoặc các công cụ AI để tìm cách giải.

"Sau thời gian trao đổi, tôi gọi từng học sinh lên trình bày và giải thích cách làm, để đánh giá mức độ hiểu bài thực sự. Khi chắc chắn các em đã nắm vững kiến thức, tôi tiếp tục đưa ra dạng đề mới để kiểm tra khả năng vận dụng và tư duy linh hoạt. Chỉ khi thấy các em giải được, tôi mới đổi sang dạng bài khác", Phó Hiệu trưởng cho biết.

Chương trình GDPT 2018 đã thể hiện rõ sự dịch chuyển từ truyền đạt kiến thức sang dạy học định hướng phát triển năng lực

Thực tế, chương trình GDPT 2018 đã thể hiện rõ sự dịch chuyển từ truyền đạt kiến thức sang dạy học định hướng phát triển năng lực. Đối với môn Toán, chương trình giúp học sinh hình thành và phát triển 5 năng lực cốt lõi, gồm: Tư duy và lập luận toán học, mô hình hóa toán học, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ toán học.

"Điều này cũng đồng nghĩa vai trò của người thầy thay đổi, từ teacher (người giảng dạy) sang mentor (người cố vấn), với nhiệm vụ tổ chức trải nghiệm học tập, khơi gợi cảm hứng và tôn trọng hành trình học của học sinh", TS Nam Dũng nêu quan điểm.

Trang Nhung