PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, đi dạy là để tiếp tục học

“Trong quá trình đi dạy, có những câu hỏi của người học và sinh viên khiến tôi phải về đọc tài liệu ngay trong đêm để hôm sau trả lời, hoặc trả lời bổ sung vì đêm trước đã tự mở rộng kiến thức của mình. Bởi vậy mới nói đi dạy là đi học”, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi chia sẻ.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi tại Lễ kỷ niệm 30 năm thành lập Khoa Môi trường, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội. Ảnh: Mai Loan.

PV: Được biết đến không chỉ là một nhà khoa học hàng đầu về biển đảo, mà còn là một nhà giáo tận tâm với nghề, truyền lửa cho nhiều thế hệ sinh viên. Ông có thể chia sẻ về hành trình gắn bó với nghề giáo của mình, thưa PGS.TS Nguyễn Chu Hồi?

Tôi là cựu sinh viên Khoa Địa lý - Địa chất, Đại học tổng hợp Hà Nội (nay là Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội). Trải qua nhiều vị trí công tác, đặc biệt sau khi nghỉ hưu quản lý tại Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, tôi tiếp tục nhận công việc giảng dạy của ĐH Quốc gia Hà Nội, ở Trường ĐH Khoa học Tự nhiên - ngôi trường đã truyền cho tôi kiến thức và tình yêu đầu tiên với khoa học, biển đảo.

Tôi tham gia xây dựng và giảng dạy các môn về quản lý, quản trị tài nguyên và môi trường biển, đảo và đại dương cũng như chính sách quản lý tổng hợp biển và đại dương. Tôi là giảng viên cơ hữu của Bộ môn Quản lý Môi trường, Khoa Môi trường từ năm 2012. Đến tháng 6/2019 tôi nghỉ hưu “lần 2” tại Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội.

Thời gian tôi gắn bó với Khoa ở vị trí giảng viên cơ hữu chỉ 7 năm, nhưng suốt cả chặng đường 30 năm, kể từ Khoa Môi trường thành lập (năm 1995), tôi luôn đồng hành. Tôi là giảng viên thỉnh giảng, gắn bó với Khoa Môi trường từ thời tiền thân của Khoa - là Bộ môn Địa môi trường.

Với PGS.TS Chu Hồi, hành trình đi dạy cũng chính là đi học. Ảnh: Mai Loan.

Có thể nói, với tôi, môi trường và nghề dạy học đã ngấm vào máu thịt của mình. Tôi kiêm nhiệm nhiều vị trí: làm công tác nghiên cứu khoa học biển, làm quản lý và quản trị nhà nước về biển, bao gồm cương vị viện trưởng ở nhiều đơn vị khác nhau ở 5 bộ/ngành tương đương, nhưng vẫn luôn luôn dành thời gian cho dạy học. Tôi từng tâm sự với đồng nghiệp của tôi rằng, tôi đi dạy là để tiếp tục học. Mỗi một lần đứng lớp là tôi được học từ chính học trò của mình.

Điều gì khiến ông luôn coi việc giảng dạy trong lĩnh vực tài nguyên – môi trường biển vừa là trách nhiệm, vừa là hành trình “đi dạy để tiếp tục học”, thưa ông?

Thực ra, tài nguyên và môi trường nói chung, môi trường biển nói riêng là hạt nhân, là cơ sở của phát triển. Nói cách khác, nó là “chất xúc tác” của tăng trưởng xanh, đặc biệt với kinh tế biển – hay ta vẫn gọi là “xanh lam”. Khi chúng ta hiểu biết đúng về tài nguyên - môi trường, chuyển nhận thức thành hành động và thay đổi hành vi, thì sự nghiệp bảo vệ môi trường - tài nguyên của đất nước mới có ý nghĩa.

Khoa học môi trường nghiên cứu các vấn đề môi trường nảy sinh trong quá trình khai thác, sử dụng tài nguyên chứ không nghiên cứu chuyên sâu về bản thân tài nguyên. Vì vậy, đây là nền tảng then chốt cho phát triển bền vững.

Khoa học môi trường gắn chặt và sâu sắc với con người, chủ thể khai thác tài nguyên và hưởng dụng môi trường. Lâu nay, chủ thể ấy thường chỉ được nhấn mạnh ở quyền khai thác, còn nghĩa vụ bảo vệ môi trường thì lại bị xem nhẹ.

Do đó, tham gia vào lĩnh vực này không chỉ là dạy người khác, mà tôi cũng học rất nhiều từ người khác, từ sinh viên. Có những câu hỏi khiến tôi phải về đọc tài liệu ngay trong đêm để hôm sau trả lời thấu đáo, hoặc trả lời bổ sung vì đêm trước đã tự mở rộng kiến thức của mình. Bởi vậy mới nói đi dạy là đi, để học, là phải tự học.

Tôi là nhà quản lý sớm, nên kiến thức mới cập nhật lại càng cần thiết. Việc vừa nghiên cứu vừa giảng dạy giúp tôi hệ thống hóa kiến thức, cập nhật tri thức mới của nhân loại vào giáo trình, từ đó quay trở lại phục vụ công việc quản lý của mình. Sự nghiệp ấy song hành với tôi suốt 51 năm công tác, đến bây giờ.

Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQG HN) vừa long trọng kỷ niệm 30 năm thành lập. Thành lập ngày 21/10/1995, đây là đơn vị cấp Khoa đầu tiên trong cả nước được giao nhiệm vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học môi trường ở trình độ đại học và sau đại học, đặt nền móng cho sự phát triển của lĩnh vực môi trường trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Trải qua ba thập kỷ, Khoa không ngừng phát triển với 7 bộ môn chuyên ngành, 2 phòng thí nghiệm trọng điểm cấp ĐHQG HN và hình thành nhiều nhóm nghiên cứu mạnh, mở ra hệ sinh thái nghiên cứu liên ngành. Khoa có đội ngũ giảng viên hùng hậu, trong đó có 2 giáo sư, 17 phó giáo sư và 100% giảng viên có trình độ sau đại học.

Với triết lý “Học để ứng dụng, Học từ thực tiễn”, đến nay, Khoa đã đào tạo hàng nghìn cử nhân, khoảng 1.500 thạc sĩ và gần 100 tiến sĩ. Nhiều cựu người học hiện giữ các vị trí quan trọng tại các bộ, ngành, địa phương, các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế.

PGS.TS Chu Hồi chia sẻ, hành trình nghề dạy của ông gắn bó với Khoa Môi trường suốt cả chặng đường 30 năm kể từ Khoa thành lập. Theo ông, trong kỷ nguyên mới, môi trường phải trở thành chỉ số phát triển ngang hàng với kinh tế và xã hội. Điều đó cũng giúp thu hút được những sinh viên giỏi chọn theo ngành học quan trọng này.

Là một nhà khoa học có sức làm việc đáng nể, đến nay, ông đã cho ra đời bao nhiêu công trình? Đâu là công trình khoa học khiến ông tâm đắc nhất?

Đến nay, tôi đã có 59 cuốn sách (tác giả và đồng tác giả) và 263 bài báo (đứng tên đầu) được xuất bản trong và ngoài nước. Công trình tâm đắc thì nhiều, nhưng tôi đặc biệt hứng thú với các công trình đề cập đến “An ninh môi trường và hòa bình ở Biển Đông”. Đây là vấn đề môi trường gắn với an ninh phi truyền thống trên biển và hành vi tôn tạo 7 đảo nhân tạo phi lý từ các bãi cạn rạn san hô ở Đặc khu Trường Sa của Việt Nam.

Cuốn sách Tài nguyên, môi trường và chủ quyền biển, đảo Việt Nam.

Hay cuốn về “Tài nguyên, môi trường và chủ quyền biển đảo Việt Nam”; hay bộ ba vấn đề “Ngư dân, Ngư nghiệp, Ngư trường” hướng tới một nghề cá bền vững và có trách nhiệm ở Việt Nam. Cuốn nào cũng chứa đựng công sức, có ý tưởng và giá trị riêng.

Trong hoạt động đào tạo, tôi đã hướng dẫn chính 6 và hướng dẫn phụ 5 nghiên cứu sinh tiến sĩ đã bảo vệ, khoảng 40 thạc sĩ đã bảo vệ, giảng dạy cho rất nhiều sinh viên. Đặc biệt, tôi tham gia truyền cảm hứng để nâng cao nhận thức và truyền đạt kiến thức về biển, đảo cho hàng triệu lượt cán bộ và người dân.

Ông còn trăn trở gì về vấn đề Biển Đông và biển đảo?

Biển luôn là yếu tố sống còn của dân tộc Việt Nam. Với lĩnh vực biển, đảo, trong bối cảnh phức tạp, khó lường ở Biển Đông, tôi có quan điểm rõ ràng: bảo vệ tài nguyên, môi trường và bảo vệ chủ quyền biển đảo hướng tới phát triển bền vững là “ba mặt của một vấn đề”.

Nếu giữ được chủ quyền thì ta mới bảo vệ được quyền và lợi ích đối với các nguồn tài nguyên, thực thi nghĩa vụ bảo vệ môi trường. Và ngược lại, bảo vệ được tài nguyên và môi trường chính là cách tiếp cận hòa bình để giữ gìn chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Quan điểm đó được thể hiện nhất quán, xuyên suốt trong các cuốn sách của tôi, đặc biệt cuốn “Tài nguyên, môi trường và chủ quyền biển đảo Việt Nam” do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật ấn hành năm 2022.

Trăn trở lớn nhất của tôi là làm sao duy trì được môi trường biển hòa bình và làm sao khai thác biển bền vững để “có của ăn của để”, không để “đời cha ăn mặn, đời con khát nước” như cha ông ta xưa đã răn dạy.

Đi qua một hành trình dài như vậy, hạnh phúc lớn nhất của ông, một nhà khoa học, nhà quản lý và nhà giáo là gì, thưa ông?

Hạnh phúc lớn nhất, với tôi là được tiếp xúc với thế hệ trẻ. Sự nghiệp bảo vệ môi trường là nhiệm vụ lâu dài, thuộc về tương lai, mà tương lai thì nằm trong tay lớp trẻ. Tôi vui vì được góp phần trang bị kiến thức, truyền cảm hứng và hình thành hành vi để thế hệ trẻ tiếp nối sự nghiệp của chúng tôi và của đất nước. Đó là sứ mệnh, là mệnh lệnh của trái tim.

Ở vai trò Đại biểu Quốc hội khóa XV, ông tham gia xây dựng chính sách về bảo vệ biển, nghề cá và môi trường biển. Ảnh: NVCC.

Ông đánh giá thế nào về tiềm năng ngành học môi trường? Cần làm gì để thu hút sinh viên giỏi vào ngành này?

Tôi cho rằng khoa học môi trường sẽ ngày càng được xã hội và Nhà nước ta quan tâm. Hiện nay, trong 3 trụ cột phát triển bền vững – kinh tế, xã hội, môi trường – thì môi trường vẫn bị xem nhẹ. Nhưng trong kỷ nguyên mới, môi trường phải trở thành chỉ số phát triển ngang hàng với kinh tế và xã hội. Nếu nhìn vào nhu cầu thực tế ấy thì nguồn nhân lực môi trường vẫn còn thiếu. Sinh viên học môi trường sẽ ngày càng “hot”.

Ngoài ra, chúng ta đừng hiểu rằng học môi trường chỉ để đi xin việc vào nhà nước. Môi trường là lĩnh vực khoa học và dịch vụ: đánh giá tác động môi trường, tư vấn, giám sát, công nghệ môi trường,… Do đó, cơ hội việc làm trong xã hội rất rộng chứ không bó hẹp.

Trân trọng cảm ơn ông. Nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, xin chúc ông và các thầy cô giáo luôn có thật nhiều sức khỏe, giữ được ngọn lửa đam mê với nghề!

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi sinh năm 1952 tại Hưng Yên, là một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực biển và môi trường biển Việt Nam. Ông từng giữ các chức vụ: Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu biển tại Hải Phòng; Viện trưởng Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, đồng thời đảm nhiệm nhiều vị trí, vai trò trong chiến lược biển ASEAN, khu vực Đông Á và trong quản lý đại dương toàn cầu. Ông hiện là Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam và Ủy viên Hội đồng TW Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA).

Ở vai trò Đại biểu Quốc hội khóa XV, ông tham gia xây dựng chính sách về bảo vệ biển, nghề cá và môi trường biển. Với nhiệt huyết dành cho biển đảo, ông liên tục tham vấn và phát biểu về các cơ chế bảo tồn biển, phát triển kinh tế biển bền vững và đa dạng sinh học biển, đồng thời thúc đẩy quyền và lợi ích của cộng đồng ngư dân cũng như tiếp cận hòa bình trong bảo vệ chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Với những cống hiến, ông được trao nhiều giải thưởng. Tại Hội nghị Thượng đỉnh toàn cầu về Môi trường và Phát triển họp tại Rio de Janeiro (Brasin) vào tháng 6 năm 2012 (Rio+20) ông là người Việt Nam duy nhất được Diễn đàn Đại dương Toàn cầu vinh danh trong số 70 nhà khoa học và quản lý đã có cống hiến cho sự phát triển bền vững của đại dương thế giới. Năm 2023, ông là một trong hai Đại biểu Quốc hội được công nhận danh hiệu “50 gương sáng pháp luật Việt Nam lần thứ II”.

Tháng 9/2025, ông trở lại Ba Lan sau 40 năm học tập và nhân dịp 75 năm quan hệ ngoại giao hai nước, ông tham gia hội thảo quốc tế và được ĐHTH Vacsava trao tặng huy chương danh giá Medal cho những đóng góp đặc biệt xuất sắc.

Mời quý độc giả xem video: PGS.TS Chu Hồi chia sẻ niềm đam mê, trách nhiệm đối với nghề dạy. Thực hiện: Mai Loan.

Mai Loan