PGS.TS. Đỗ Tất Thiên: Điểm thi tốt nghiệp thế nào, bạn trẻ vẫn tràn đầy tiềm năng, còn nhiều cánh cửa

PGS.TS. Đỗ Tất Thiên cho rằng, công bố điểm thi tốt nghiệp THPT là thời điểm nhạy cảm nên cần giúp các thí sinh duy trì trạng thái tinh thần cân bằng. (Ảnh NVCC)

Ngày 16/7 điểm thi tốt nghiệp THPT 2025 sẽ chính thức được công bố. Sau khi biết điểm thi, không ít học sinh và phụ huynh sẽ rơi vào trạng thái lo lắng, hụt hẫng. Báo Thế giới và Việt Nam đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Đỗ Tất Thiên, Trưởng khoa Tâm lý học, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh liên quan vấn đề này.

Từ góc độ tâm lý học đường, anh nhìn nhận như thế nào và điều gì là quan trọng nhất trong giai đoạn này để giúp các em giữ được tinh thần vững vàng?

Công bố điểm thi tốt nghiệp THPT chắc chắn là một thời điểm nhạy cảm, khi nhiều học sinh và phụ huynh trải qua những cảm xúc lẫn lộn, từ hồi hộp, hy vọng đến lo lắng, thậm chí hụt hẫng nếu kết quả không như kỳ vọng.

Từ góc độ tâm lý học đường, đây là một phản ứng hoàn toàn tự nhiên, bởi kỳ thi này thường được xem như một cột mốc quan trọng, gắn liền với những kỳ vọng lớn lao từ bản thân, gia đình và xã hội. Điều quan trọng nhất trong giai đoạn này là giúp các em duy trì một trạng thái tinh thần cân bằng.

Trước tiên, các em cần được tạo một không gian an toàn để bày tỏ cảm xúc, dù là thất vọng hay lo lắng, mà không bị phán xét. Phụ huynh và nhà trường đóng vai trò then chốt trong việc lắng nghe, đồng cảm và giúp các em nhìn nhận điểm thi như một phần của hành trình, không phải toàn bộ giá trị của bản thân.

Hơn nữa, cần khuyến khích các em tập trung vào những điểm mạnh, cơ hội phía trước và xây dựng tư duy tích cực, rằng thất bại tạm thời không định nghĩa tương lai. Các kỹ thuật như viết nhật ký cảm xúc hoặc tham gia các cuộc trò chuyện định hướng với các chuyên gia tâm lý có thể giúp các em vượt qua áp lực và lấy lại động lực.

Trong xã hội hiện nay, điểm số vẫn được xem như thước đo thành công của học sinh, đôi khi trở thành áp lực vô hình đè nặng lên vai các em. Theo anh, văn hóa “trọng điểm số” trong giáo dục Việt Nam đã ảnh hưởng ra sao đến sự phát triển toàn diện của người học?

Văn hóa “trọng điểm số” trong giáo dục Việt Nam, dù đã có những thay đổi đáng ghi nhận, vẫn là một thực tế tạo ra nhiều áp lực vô hình lên học sinh. Với nhiều người, điểm số thường được xem như thước đo duy nhất của thành công.

Từ đó, dẫn đến việc các em bị đánh giá qua lăng kính hẹp, bỏ qua những giá trị khác như sáng tạo, tư duy phản biện, kỹ năng xã hội hay sức khỏe tinh thần. Điều này có thể khiến học sinh cảm thấy bị bó buộc trong một cuộc đua thành tích, làm giảm động lực học tập nội tại và gây ra căng thẳng tâm lý kéo dài.

Từ góc độ tâm lý học, áp lực từ văn hóa này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển toàn diện. Các em có nguy cơ mất đi sự tự tin nếu không đạt điểm cao, hoặc phát triển tư duy “học để thi” thay vì “học để làm”. Hơn nữa, việc tập trung quá mức vào điểm số có thể làm suy yếu khả năng tự nhận thức và định hướng bản thân, khiến các em khó phát triển các kỹ năng mềm như quản lý cảm xúc, làm việc nhóm hay giải quyết vấn đề – những yếu tố thiết yếu trong cuộc sống hiện đại. Để thay đổi, chúng ta cần xây dựng một môi trường giáo dục khuyến khích sự đa dạng trong định nghĩa thành công, nơi các em được trân trọng vì những nỗ lực, đam mê và cá tính riêng.

Kỳ thi chỉ là một cột mốc trong hành trình học tập và trưởng thành, chứ không phải đích đến cuối cùng. Là người làm công tác giáo dục, anh sẽ nói gì với các em học sinh và phụ huynh đang rơi vào tâm lý “hết đường” khi điểm thi không như mong muốn?

Kỳ thi tốt nghiệp THPT, dù quan trọng, chỉ là một cột mốc trong hành trình dài của học tập và trưởng thành, không phải đích đến cuối cùng. Với các em học sinh đang cảm thấy “hết đường” vì điểm thi không như mong đợi, tôi muốn nói rằng: Các em không hề thất bại.

Điểm số chỉ là một con số, không thể đo lường được giá trị, tiềm năng hay những giấc mơ của các em. Cuộc sống còn rất nhiều cánh cửa, đôi khi, một con đường không như ý lại dẫn các em đến những cơ hội bất ngờ và tốt hơn.

Với các phụ huynh, xin hãy là chỗ dựa yêu thương và tin cậy cho các em trong lúc này. Thay vì tập trung vào điểm số, hãy cùng con khám phá những lựa chọn khác, từ việc xét tuyển vào các trường phù hợp, học nghề, hoặc thậm chí dành thời gian để khám phá bản thân.

Hãy khuyến khích các em nhìn nhận khó khăn như một bài học, giúp các em mạnh mẽ hơn. Tôi tin rằng, với sự đồng hành của gia đình và nhà trường, các em sẽ tìm thấy con đường của riêng mình, nơi các em có thể tỏa sáng theo cách riêng.

Theo PGS.TS. Đỗ Tất Thiên, cha mẹ hãy dành thời gian trò chuyện, để các em chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ của mình. (Ảnh NVCC)

Trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng, thị trường lao động cũng đang thay đổi mạnh mẽ. Theo anh, giáo dục Việt Nam cần chuyển dịch ra sao – từ giáo dục thi cử sang giáo dục phát triển năng lực để học sinh có thể thích ứng và phát triển trong tương lai?

AI phát triển mạnh mẽ, thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng, đòi hỏi những kỹ năng mà máy móc không thể thay thế: sáng tạo, tư duy phản biện, khả năng thích ứng và kỹ năng giao tiếp… Giáo dục Việt Nam cần chuyển dịch từ mô hình thi cử nặng về điểm số sang giáo dục phát triển năng lực toàn diện, giúp học sinh sẵn sàng cho tương lai.

Cụ thể, chúng ta nên tập trung vào việc xây dựng chương trình học khuyến khích tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. Các môn học phải được thiết kế để phát triển kỹ năng mềm, như quản lý thời gian, kỹ năng quản lý cảm xúc, kỹ năng hợp tác...

Đồng thời, giáo dục cần tích hợp các yếu tố công nghệ, giúp học sinh hiểu và sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, thay vì cạnh tranh với nó. Quan trọng hơn, nên xây dựng văn hóa học tập dựa trên sự tò mò và đam mê, thay vì áp lực thành tích. Vai trò của giáo viên cũng cần chuyển từ người truyền đạt kiến thức sang người hướng dẫn, đồng hành, giúp học sinh khám phá tiềm năng của chính mình.

Từ trải nghiệm làm việc với học sinh, sinh viên và phụ huynh, anh có thể chia sẻ những định hướng cụ thể, thực tế giúp gia đình và nhà trường đồng hành cùng học sinh sau kỳ thi, nhất là khi các em đang đứng trước ngã rẽ quan trọng của cuộc đời?

Theo tôi, cha mẹ hãy dành thời gian trò chuyện, để các em chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ của mình. Một cái ôm, một lời động viên chân thành có thể giúp các em vượt qua lo lắng. Hỗ trợ các em tìm hiểu các con đường khác nhau, từ đại học, cao đẳng, học nghề, đến các chương trình đào tạo ngắn hạn hoặc khởi nghiệp. Hãy giúp các em nhận ra rằng mỗi lựa chọn đều có giá trị riêng. Hướng dẫn các em suy nghĩ về sở thích, điểm mạnh và giá trị cá nhân, từ đó định hướng nghề nghiệp phù hợp.

Nhà trường cần có các buổi tư vấn, giúp học sinh hiểu rõ các lựa chọn sau kỳ thi, từ việc chọn trường đến phát triển kỹ năng. Đồng thời, thiết lập các kênh hỗ trợ tâm lý như cố vấn học đường hoặc nhóm bạn đồng hành, để các em có nơi chia sẻ và nhận lời khuyên. Mời các cựu học sinh, chuyên gia hoặc doanh nghiệp chia sẻ kinh nghiệm thực tế, giúp các em có cái nhìn rõ ràng hơn về tương lai.

Các bạn trẻ hãy dành thời gian nghỉ ngơi, tham gia các hoạt động yêu thích để cân bằng cảm xúc. Đặt mục tiêu ngắn hạn như lập kế hoạch cho bước tiếp theo, dù là học tiếp, làm việc hay khám phá bản thân. Mỗi bước đi nhỏ đều là một tiến bộ lớn. Tìm kiếm sự hỗ trợ, đừng ngần ngại tìm đến thầy cô, bạn bè hoặc cố vấn tâm lý để được định hướng.

Dù kết quả kỳ thi ra sao, các em vẫn là những con người tràn đầy tiềm năng. Với sự đồng hành của gia đình và nhà trường, tôi tin rằng các em sẽ tìm thấy con đường phù hợp, nơi các em có thể phát triển và hạnh phúc.

Xin cảm ơn anh!

Tuấn Kiệt