Ốc đảo Morocco 'hấp hối'

Ốc đảo là một hệ sinh thái đặc thù, được hình thành từ sự cân bằng của ba yếu tố: nguồn nước dồi dào, chất lượng đất và sự hiện diện của cây chà là. Chúng xuất hiện ở các vùng khô hạn và bán khô hạn, được xem như lá chắn sinh thái chống lại sa mạc hóa, đồng thời là nơi trú ngụ quan trọng của đa dạng sinh học.

Với tán lá tỏa rộng như những chiếc ô, cây chà là tạo nên tiểu khí hậu ẩm ướt, thuận lợi cho sự phát triển của nhiều loài thực vật. Thế nhưng, loài cây này đang suy giảm nhanh chóng. Theo số liệu chính thức của Bộ Nông nghiệp Morocco, quốc gia này đã mất khoảng 2/3 trong tổng số 14 triệu cây chà là chỉ trong vòng một thế kỷ qua. Trong 20 năm trở lại đây, sự cân bằng mong manh của những "ốc đảo xanh" giữa sa mạc tiếp tục bị đe dọa nghiêm trọng bởi tác động từ con người và biến đổi khí hậu, The Guardian đưa tin.

M'hammed Kilito chia sẻ: "Bốn năm qua, tôi chủ yếu ghi lại đời sống ở các ốc đảo và những tác động của biến đổi khí hậu như sa mạc hóa, hạn hán và cháy rừng. Tôi muốn tìm hiểu sâu hơn về đặc thù cũng như cách tổ chức của các ốc đảo và cộng đồng địa phương trong bối cảnh khí hậu thay đổi". Anh cho biết thêm: "Tôi sẽ tiếp tục tìm hiểu về những mô hình hay, các phương pháp và chương trình đang được áp dụng để nâng cao giá trị, bảo tồn và phát triển bền vững các ốc đảo".

Trong quá trình ghi lại đời sống ở các ốc đảo, Kilito tập trung phản ánh những vấn đề phức tạp xoay quanh sự suy thoái của hệ sinh thái này tại Morocco và những tác động trực tiếp đến cư dân nơi đây. Tác phẩm của anh đồng thời cũng là lời kêu gọi bảo vệ di sản tổ tiên của nền văn hóa du mục, cũng như gìn giữ hệ sinh thái ốc đảo.

Việc đào giếng đã giúp khai thác thêm nhiều diện tích sa mạc để canh tác, đồng thời cung cấp nguồn nước khi cần thiết. Tuy nhiên, tại Tighmert, chiếc giếng này là nguồn nước duy nhất, hiện mực nước ngầm đã sụt giảm nghiêm trọng trong vòng 5 năm qua.

Trong ảnh là một hệ thống phân phối nước truyền thống. Quản lý nguồn nước đang là thách thức lớn đối với tương lai các ốc đảo ở Morocco bởi việc xây giếng là vấn đề mang tính hạ tầng, còn duy trì chúng lại phụ thuộc vào yếu tố khí hậu.

Gia đình của Mohammed là một trong 4 hộ dân còn sinh sống tại làng Ait M'hanned, nằm cạnh ốc đảo Tighmert. Trước đây, ngôi làng có tới 100 hộ dân. Người thợ gốm cho biết, do biến đổi khí hậu và thiếu việc làm, phần lớn các gia đình đã rời đi, chuyển đến những thành phố phía bắc như Guelmim và Agadir.

Mỗi sáng chủ nhật, Mohammed lại dậy sớm đi nhặt củi về đốt gốm. Kilito chia sẻ: "Tôi đã đến thăm nhiều ốc đảo và gắn bó mật thiết với cư dân nơi đây. Nhờ đó, tôi có thể cảm nhận được sự phong phú của môi trường này, nhưng đồng thời cũng nhìn rõ những thực tế nhức nhối. Tôi nhận ra sa mạc hóa, hạn hán, cháy rừng, khai thác quá mức, di cư nông thôn và mực nước ngầm sụt giảm - tất cả đang đe dọa sự tồn tại của các ốc đảo".

"Theo lời một cư dân ốc đảo Tighmert, người đã đi cùng tôi, đây là con lạc đà bị lạc trong sa mạc và chết vì khát", NAG Kilito kể lại.

Ong vàng là loài đặc hữu của sa mạc Sahara, hiện đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Trong thập niên 1980-1990, việc phun thuốc trừ sâu diện rộng để đối phó với nạn châu chấu đã khiến số lượng loài ong này suy giảm nghiêm trọng. Hayat, một người nuôi ong, gọi ong vàng là "người gác cổng" của hệ sinh thái độc đáo, vốn tạo nên sự trù phú cho vùng đất này. Với bà, việc bảo vệ loài ong là trách nhiệm không thể thoái thác vì nếu ong biến mất, ốc đảo cũng sẽ không còn tồn tại.

Để xây dựng tháp nước, cư dân các ốc đảo thường lập hội. Mỗi gia đình đóng góp một khoản tiền nhất định để cùng xây tháp và được hưởng lợi từ nguồn nước này.

Kilito cho rằng làn sóng thanh niên rời bỏ quê hương là vấn đề lớn của các ốc đảo. "Nhiều bạn trẻ tôi gặp tính chuyện vượt biên sang Canary do biến đổi khí hậu, khủng hoảng nước và thiếu việc làm, nhưng ốc đảo cần lớp trẻ ở lại để chăm sóc". Hicham từng sang Pháp, nhưng sau một năm làm việc cực nhọc, lương thấp, anh trở về Morocco. Giờ đây, anh hạnh phúc với công việc ở trường học và tích cực tham gia các hoạt động giáo dục, cộng đồng.

Năm 2019, Greenpeace cảnh báo các ốc đảo đang đứng trước nguy cơ biến mất do nhiệt độ tăng cao ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước, kéo theo sự suy giảm hoạt động nông nghiệp, chăn nuôi và làn sóng di cư của cư dân. Tổ chức này cho biết trong 20-40 năm qua, tần suất hạn hán ở Morocco đã tăng từ 5 năm/lần lên trung bình 2 năm/lần.

Hoàng Linh