Ô nhiễm môi trường đất tác động đến sức khỏe của người dân nông thôn

Sức khỏe con người bị suy giảm

Ô nhiễm môi trường đất không như ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước có thể nhìn thấy, ngửi thấy ngay. Ô nhiễm đất phải qua quan trắc, thậm chí có vùng trải qua nhiều năm tích tụ thì nguồn ô nhiễm mới làm thay đổi chất lượng đất và gây nguy hại cho con người. Môi trường đất bị ô nhiễm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người; chất lượng đất bị suy giảm, mất đi khả năng hỗ trợ cây trồng; phá hủy hệ sinh thái, gây hại cho các loài động thực vật, làm suy giảm đa dạng sinh học theo thời gian. Trong khi đó, việc phục hồi đất ô nhiễm là vấn đề rất khó và tốn kém. Đáng nói, các nguồn gây ô nhiễm cho đất đều bắt đầu từ các hoạt động của con người.

Viện trưởng Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường, Bộ Y tế ông Lê Thanh Hải cho biết, đối với ô nhiễm môi trường đất, hiện nay đã có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng đất (QCVN 03-2023/BTNMT). Nếu có hệ thống giám sát tốt để quản lý những nguy cơ từ hoạt động của con người, từ những tác động của thiên nhiên và tác động của biến đổi khí hậu thì nguy cơ ô nhiễm môi trường đất sẽ giảm. Bên cạnh đó, hiện đã có quy định về các loại đất gồm: đất loại một, đất loại hai, đất loại ba và đây sẽ trở thành là một thước đo để đánh giá sức khỏe đất.

Quang cảnh buổi Tọa đàm. Ảnh: Quang Khánh

Điều đáng nói, đất bị ô nhiễm gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người không chỉ thông qua tiếp xúc trực tiếp, hít phải bụi đất mà còn qua chuỗi thức ăn. Đơn cử, nếu đất bị ô nhiễm thì những kim loại nặng có thể có ở trong cây trồng và vật nuôi, rất khó phát hiện vì được tích lũy từ từ dần dần.

“Về vấn đề này chúng tôi cũng có những bộ chỉ số hóa sinh và sẽ theo dõi về các chỉ số sinh hóa ở trong cơ thể người để kiểm soát và có thể phát hiện sớm. Bên cạnh đó, cần thường xuyên thực hiện tầm soát bởi, mỗi một loại kim loại nặng hoặc một số kim loại nặng bị ô nhiễm sẽ gây ra một nhóm bệnh khác nhau và chúng tôi sẵn sàng vào cuộc để giải quyết vấn đề đó. Thực tế, không phải ô nhiễm nào cũng có thể gây ra bệnh. Những ô nhiễm đặc biệt nghiêm trọng có thể gây ra những ngộ độc cấp tính nhưng những ô nhiễm mang tính từ từ thì phải kiểm soát. Theo đó, chúng ta sẽ kiểm soát từ môi trường đến sức khỏe con người bằng những những chỉ số độc chất hóa học môi trường trong máu người sống ở từng khu vực” ông Hải nhấn mạnh.

Truyền thông gần dân, hiểu dân

Hiện nay, ô nhiễm đất là một trong những nguyên nhân hàng đầu chuyển hóa thành nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe qua chuỗi thực phẩm. Để giúp người dân nông thôn thay đổi các thói quen canh tác và sinh hoạt có hại cho đất và sức khỏe, Viện trưởng Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường, Bộ Y tế ông Lê Thanh Hải cho việc truyền thông cần tuân thủ 4 nguyên tắc cơ bản sau:

Thứ nhất, thông điệp truyền thông phải xuất phát từ những gì người dân nhìn thấy, ăn uống và cảm nhận hàng ngày. Thay vì sử dụng những từ trừu tượng như kim loại nặng hay tích lũy sinh học thì có thể chuyển thành những cảnh báo rất cụ thể như đất bẩn thì rau sẽ bẩn, đất bẩn thì trẻ em hay ho khó thở, lạm dụng thuốc trừ sâu hôm nay có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con cháu sau này… Như vậy, khi người dân đã thấy rõ mối liên hệ trực tiếp giữa đất, bữa ăn, sức khỏe gia đình thì họ mới thực sự quan tâm và thay đổi.

Viện trưởng Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường, Bộ Y tế Lê Thanh Hải, phát biểu tại Tọa đàm. Ảnh: Quang Khánh

Thứ hai, truyền thông cần tôn trọng văn hóa và tập quán canh tác ở nông thôn. Cách tiếp cận, áp đặt hoặc quy trách nhiệm để nên tránh. Phần lớn người dân không cố tình để làm hại đất hay sức khỏe mà do thiếu thông tin hay là thiếu sự lựa chọn thay thế theo hướng dẫn. Vì vậy, mỗi thông điệp cần đi kèm một giải pháp như hướng dẫn sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, đúng liều, đúng thời điểm, thu gom và xử lý rác thải nông nghiệp hoặc giới thiệu các mô hình canh tác thân thiện với đất được chính nông dân địa phương đã áp dụng thành công. Đặc biệt, đối với mô hình làng nghề. Mô hình này là giữa xưởng sản xuất với môi trường sống không có khoảng cách, phi kết cấu và rất nhiều yếu tố đã phát sinh ra trong quá trình thực hiện công việc.

Thứ ba, cần chọn kênh truyền thông phù hợp với trình độ tiếp cận thông tin của người dân ở nông thôn. Bên cạnh báo chí và mạng xã hội, hệ thống văn bản quy pháp luật thì các kênh truyền thông như loa truyền thanh xã, họp thôn, sinh hoạt hội nông dân, hội phụ nữ, trạm y tế xã giữ vai trò rất quan trọng. Đặc biệt, cán bộ y tế cơ sở, cán bộ khuyến nông, người cao tuổi có uy tín cần được trang bị kiến thức để trở thành những người truyền thông đáng tin cậy ngay tại cộng đồng.

Thứ tư, phải gắn với giáo dục và thay đổi hành vi lâu dài. Không chỉ dừng lại ở việc mức độ cảnh báo nguy cơ mà nội dung bảo vệ đất và sức khỏe cần được lồng ghép vào trong các chương trình đào tạo cho nông dân, các trường học ở nông thôn, các phong trào xây dựng nông thôn mới và đặc biệt đối với trẻ em. Bởi, trẻ em được giáo dục sớm sẽ trở thành cầu nối lan tỏa đến các gia đình. Tuy nhiên, đây không phải là nhiệm vụ ngày một ngày hai có thể xong mà cần phải có thời gian.

Có thể nói, để truyền thông hiệu quả về nguy cơ ô nhiễm đất đối với người dân nông thôn thì cần phải truyền thông gần dân, nói đúng ngôn ngữ của người dân gắn với lợi ích sức khỏe, sinh kế và được duy trì bền bỉ trong một hệ thống chính sách đồng bộ.

Nguyễn Ngân