'Nuôi Em' đem tiền từ thiện đi gửi tiết kiệm: Rủi ro pháp lý

Dự án Nuôi Em được khởi xướng từ năm 2014 bởi ông Hoàng Hoa Trung. Ảnh: Hoàng Hoa Trung/Facebook.

Đối diện loạt nghi vấn minh bạch xoay quanh dự án Nuôi Em, ngày 7/12, ông Hoàng Hoa Trung - người vận hành dự án - thông báo tạm "đóng băng" tài khoản trong 15 ngày để ngắt dòng tiền thu - chi và rà soát toàn bộ các khoản thu chi qua các năm.

Ông Trung chia sẻ việc rà soát khiến chính ông "nghi ngờ không biết mình có đảm bảo làm đúng 100% hay không". Ông bày tỏ mong muốn làm việc với bên thứ ba có chuyên môn kế toán - kiểm toán để kiểm tra độc lập toàn bộ dòng tiền một cách khách quan nhất.

Tối 9/12, fanpage Nuôi Em đăng bài giải trình, phủ nhận việc cắt xén tiền của nhà hảo tâm. Đáng chú ý, phía vận hành dự án thừa nhận phần tiền tồn từ năm 2019 đến nay được đem gửi tiết kiệm và dùng lãi phát sinh cho các chi phí vận hành như liên lạc, khảo sát, đi lại... khiến dư luận càng thêm tranh cãi.

Tùy tiện trong cách quản lý

Trao đổi với Tri Thức - Znews, luật sư Hoàng Hà, Đoàn Luật sư TP.HCM, nhận định theo phương diện pháp lý, dự án Nuôi Em đang đi qua một khủng hoảng niềm tin hơn là một cuộc tranh luận đúng sai.

Về pháp lý, nếu vận hành như quỹ xã hội, quỹ từ thiện, dự án phải tuân thủ chế độ tổ chức, quản trị, tài chính, công khai và giám sát theo Nghị định 93/2019/NĐ-CP. Nếu chỉ là nhóm/cá nhân kêu gọi đóng góp, pháp luật cũng có khung cho hoạt động cứu trợ thiên tai, dịch bệnh theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP. Tuy nhiên, mô hình nuôi bữa ăn học sinh kéo dài nhiều năm lại rơi vào khoảng trống pháp lý, thiếu cơ chế giám sát chặt.

Theo luật sư Hoàng Hà, dự án Nuôi Em đang đi qua một khủng hoảng niềm tin hơn là một cuộc tranh luận đúng sai. Ảnh: NVCC.

Luật sư Hoàng Hà chỉ ra 3 lỗ hổng lớn trong vận hành dự án:

1. Nguy cơ sử dụng sai mục đích tiền đóng góp: Các phản ánh về "trùng mã nuôi" hoặc trẻ đã nghỉ học nhưng vẫn thu tiền cho thấy nguy cơ dự án không đảm bảo nguyên tắc "đúng đối tượng, đúng mục đích". Nếu thu cho em A nhưng A không còn hưởng thụ, hoặc nhận trùng nhiều lượt mà không được công khai điều chỉnh, đó là hành vi dùng sai mục đích nguồn tiền - vi phạm nghĩa vụ dân sự của bên được ủy thác.

2. Mập mờ trong tài chính và cách xử lý lãi suất ngân hàng: Lãi phát sinh từ tài khoản từ thiện phải được đưa vào quỹ chung, trừ khi có thỏa thuận khác. Chi phí vận hành phải tách bạch và được sự đồng ý của người đóng góp. Việc luân chuyển tiền giữa các năm học, sử dụng lãi suất hay chi phí nội bộ mà không có báo cáo kiểm toán độc lập dễ dẫn tới nghi vấn chiếm dụng vốn hoặc sử dụng trái phép tài sản.

3. Nguy cơ vi phạm quyền riêng tư trẻ em: Việc công khai tên, tuổi, lớp, hình ảnh cận mặt của trẻ - nhất là trẻ dưới 7 tuổi - trên mạng xã hội cần có văn bản đồng ý của cha mẹ/người giám hộ. Luật sư đặt câu hỏi: "Với hàng chục nghìn mã nuôi, liệu dự án có đủ hàng chục nghìn văn bản đồng ý?". Nếu không, việc đăng công khai là vi phạm quyền bí mật đời sống riêng tư theo Luật Trẻ em và quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Luật sư Hoàng Hà nhấn mạnh: cái sai lớn nhất không nằm ở việc "bớt xén" - bởi chưa có kết luận điều tra - mà ở sự tùy tiện trong quản trị. "Quy mô dòng tiền hàng trăm tỷ nhưng cách quản lý lại vận hành như một nhóm nhỏ, dẫn đến không thể giải trình khi có yêu cầu", ông nhận định.

Luật sư Hoàng Hà cũng lưu ý việc sử dụng tài khoản cá nhân với số tiền lớn trong thời gian dài là rủi ro pháp lý "rất lớn" khi ông Hoàng Hoa Trung phải chứng minh được từng đồng vào - ra đều đúng mục đích.

Khi vừa thu - vừa chi - vừa tự xác nhận, các bảng Excel nội bộ không đủ giá trị pháp lý; chỉ kiểm toán độc lập mới có thể chứng minh tính minh bạch. Trong trường hợp cơ quan điều tra vào cuộc, việc thiếu kiểm toán sẽ khiến quá trình xác minh dòng tiền kéo dài.

Mạnh thường quân có quyền khiếu nại

Đồng tình với luật sư Hoàng Hà, luật sư Đào Vân Anh, thuộc Đoàn Luật sư Hà Nội, cho rằng việc ông Hoàng Hoa Trung để toàn bộ tiền đóng góp vào tài khoản cá nhân là sai về bản chất pháp lý.

Theo Bộ luật Dân sự 2015, người vận động từ thiện chỉ là bên giữ hộ, không phải chủ sở hữu tài sản và không có quyền tự ý định đoạt như gửi tiết kiệm hay sử dụng sinh lời.

Luật sư Đào Vân Anh cho rằng ông Hoàng Hoa Trung có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu cơ quan điều tra chứng minh được hành vi vi phạm. Ảnh: NVCC.

Việc gửi tiền tiết kiệm mà không có sự đồng thuận của người đóng góp được xem là sử dụng tài sản trái quy định, kéo theo nghĩa vụ hoàn trả, bồi thường và các trách nhiệm dân sự theo Điều 171, Điều 288 và Điều 297 Bộ luật Dân sự.

Về trách nhiệm hình sự, luật sư Vân Anh cho biết hành vi trên có thể bị xem xét dưới nhiều tội danh nếu cơ quan điều tra chứng minh vi phạm:

1. Lạm dụng tín nhiệm trong hoạt động từ thiện: Theo Nghị định số 93/2021/NĐ-CP, cá nhân vận động phải công khai - minh bạch nguồn tiền, lãi phát sinh và có phương án phân phối tiền dư. Không công khai tài khoản, lãi suất hoặc tự ý sử dụng khoản sinh lời cho các mục đích khác là trái quy định.

2. Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175 BLHS): Người nhận tiền từ thiện hợp pháp nhưng dùng vào mục đích khác, thiếu minh bạch hoặc không có khả năng hoàn trả, có thể bị xem là chiếm đoạt tài sản.

"Việc gửi tiết kiệm lấy lãi mà không công khai có thể bị coi là sử dụng sai mục đích", luật sư Vân Anh nói.

3. Lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS): Nếu người vận động dùng danh nghĩa từ thiện để thu tiền về tài khoản cá nhân rồi tự định đoạt, hành vi này có thể cấu thành tội lừa đảo, bởi có dấu hiệu sử dụng thủ đoạn gian dối ngay từ đầu.

4. Rủi ro về thuế: Khi gửi tiết kiệm dưới tên cá nhân, phần lãi phát sinh bị tính là thu nhập cá nhân. Điều này dễ khiến cơ quan thuế nghi ngờ việc che giấu thu nhập thực, dù thực chất số tiền không thuộc sở hữu cá nhân.

Về quyền lợi của các mạnh thường quân khi đã chuyển tiền vào dự án, luật sư Vân Anh thông tin: "Nếu có dấu hiệu sử dụng tiền từ thiện sai mục đích, người đóng góp hoàn toàn có quyền khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền để yêu cầu đòi lại tiền theo quy định của Bộ luật dân sự năm 2015 hoặc làm đơn tố giác tội phạm để Cơ quan công an điều tra xác minh và khởi tố nếu phát hiện dấu hiệu tội phạm".

Tuy nhiên, cả hai luật sư đều nhấn mạnh rằng các phân tích trên chỉ là nhận định sơ bộ dựa trên thông tin do dự án công bố và phản ánh từ báo chí, mạnh thường quân. Việc đúng sai ra sao, dự án có vi phạm hay không, chỉ có thể được xác định khi cơ quan chức năng vào cuộc và đưa ra kết luận điều tra chính thức.

Minh Vũ